Beroepscompetentieprofiel ervaringsdeskundigheid nu ook voor sociaal domein
Blokkendoos met bouwstenen
Het beroepscompetentieprofiel Ervaringsdeskundigheid (BCP-E) is herzien. Hierin staat een beknopte omschrijving van de kern van het beroep. Daarnaast bevat het vier kerntaken, de belangrijkste kritische beroepssituaties en spanningsvelden waar ervaringsdeskundigen mee te maken hebben en de competenties die je nodig hebt om het vak uit te oefenen. Movisie-adviseur Sonja Liefhebber was een van de ontwikkelaars. Ze schetst het belang van het vernieuwde profiel.
Sonja Liefhebber: ‘Ervaringsdeskundigen kunnen hun handelen spiegelen aan de beschrijvingen in het profiel en ook gebruiken om woorden te geven aan hun toch soms moeilijk voor anderen te begrijpen vakgebied.’
Wat is het belang van het herziene beroepscompetentieprofiel?
‘Het nieuwe profiel is sterk vernieuwd en verbreed. Het oude profiel stamt uit 2013 en was voornamelijk geschreven vanuit de geestelijke gezondheidszorg en de verslavingszorg. Er lag toen veel nadruk op herstelondersteunende zorg. Dat maakte dat ervaringsdeskundigen in andere domeinen zich hierin lastig herkenden. Inmiddels werken er steeds meer ervaringsdeskundigen ook in andere domeinen, zoals in de maatschappelijke ondersteuning, het sociaal werk, jeugdzorg, somatische zorg, vluchtelingenwerk en forensische zorg. Ook zie je steeds meer ervaringsdeskundigen die in beleid en onderzoek werken. We hebben al deze perspectieven en varianten in dit BCP-E verenigd en benadrukt in wat ze gemeenschappelijk hebben. Dit heeft er toe geleid dat er andere taal wordt gebruikt en minder specifieke inkleuring wordt gegeven. Het BCP-E is daarmee in veel domeinen toepasbaar. Het is abstracter beschreven maar laat tegelijk ruimte voor de specifieke inkleuring binnen die domeinen zelf. Bij sommige vraagstukken of branches zijn al specifieke profielen gemaakt rond de inzet van ervaringsdeskundigen zoals bijvoorbeeld bij mensen met een licht verstandelijke beperking of rond huiselijk geweld.’
Onderdeel van een breder kwaliteitsontwikkeling
Het profiel is een van de publicaties van het Kwaliteitssysteem voor Ervaringsdeskundigen (KvE). Dat systeem bestaat onder andere uit leerplannen, een generieke module en het Professioneel Statuut waarvan ook een beroepscode en de inrichting van een register onderdeel uitmaakt. Deze uitgaven zijn te vinden op de site van de VVED (Vereniging van Ervaringsdeskundigen).
'Het BCP-E is daarmee nadrukkelijk geen dwingend kader en laat de vrije ruimte voor andere ervaringsdeskundige initiatieven'
Wat is de verdere winst van het vernieuwde profiel?
‘Het BCP-E biedt een referentiekader voor de beroepsmatige inzet van ervaringsdeskundigen. Omdat organisaties en sectoren hun inzet steeds weer anders invullen, kun je het profiel zien als een soort blokkendoos met bouwstenen. Je kunt eruit halen wat van toepassing is. Het BCP-E is daarmee nadrukkelijk geen dwingend kader en laat de vrije ruimte voor andere ervaringsdeskundige initiatieven. Evenmin zijn competenties die in dit BCP-E staan bedoeld als vereisten. Het geeft richting aan wat je aan kennis, kunde, inzicht en houding nodig zou kunnen hebben om de verschillende taken uit te voeren en te manoeuvreren in beroepskritische situaties en spanningsvelden. Je kunt je eigen professionele inzet hieraan spiegelen: ben ik binnen mijn organisatie bezig met het vak als geheel of concentreer ik me op een deel ervan?’
Wat zie je als de kern van het vak ervaringsdeskundigheid?
‘De kern van het vak ervaringsdeskundigheid hebben we nu heel erg kernachtig weergegeven. In feite gaat het om ruimte te maken voor de ontwikkeling van ervaringskennis op het niveau van het individu, de organisatie en de samenleving. Zowel voor individuele ervaringskennis als voor de ontwikkeling van collectieve ervaringskennis.'
Hoe vertaal je dat naar de praktijk?
‘Om dit te realiseren hebben we vier kerntaken benoemd die van belang zijn voor de uitoefening van het beroep.
- Ruimte maken voor ervaringskennis bij het herstel of de persoonlijke ontwikkeling van mensen die ontwrichtende situaties en de gevolgen daarvan ervaren;
- Bevorderen van persoonsgerichte, gelijkwaardige en toegankelijke zorg, ondersteuning en dienstverlening;
- (Beleids)beïnvloeding van de systeemwereld om die dienend te maken aan de leefwereld en zodoende empowerment, diversiteit en inclusie te bevorderen;
- Eigen en collectieve ervaringskennis inzetten ter versterking van het vakgebied en de positionering van het beroep.
In het profiel hebben we deze kerntaken nog concreter uitgewerkt. In de praktijk zien we dat veel ervaringsdeskundigen zich bezighouden met de individuele ondersteuning van mensen. Het gevaar is dat je snel op een begeleider of hulpverlener gaat lijken. Maar de invulling krijgt toch een andere lading als je kunt zeggen: ik maak ruimte voor het ontwikkelen van ervaringskennis bij mensen, binnen de organisatie en binnen beleid en draag daarmee ook bij aan de ontwikkeling van collectieve ervaringskennis.
Het vorige profiel beschreef drie kerntaken. Wij hebben ze verbreed door ook beleidsbeïnvloeding expliciet te benoemen in de kerntaken. Daarnaast hebben we erin opgenomen dat je als ervaringsdeskundige een taak hebt om bij te dragen aan de versterking van het vakgebied en de positionering van het beroep. Immers: samen maak je het vakgebied sterk, zonder elkaar heb je geen beroepsgroep. Dat besef is wel nieuw.’
Wie hebben het profiel opgesteld?
Sonja Liefhebber werkte samen met Dienke Boertien van Kenniscentrum Phrenos en Nicole van Erp van het Trimbos-instituut in opdracht van de Vereniging van ervaringsdeskundigen (VvEd) en onder leiding van projectleider Arjan van den Berg aan het profiel, gefinancierd door ZonMw. 'Dat was een mooie samenwerking waarin we via discussies steeds nader tot elkaar kwamen. Voor de herziening is een projectorganisatie ingericht die bestond uit een projectgroep, werkgroep van ervaringsdeskundigen, stuurgroep en twee focusgroepen van opleidingen en werkgevers. In de samenstelling van deze groepen is geprobeerd zoveel mogelijk domeinen vertegenwoordigd te krijgen. Er waren vele ervaringsdeskundigen betrokken uit verschillende werkvelden die op alle teksten hebben gereflecteerd.'
Sonja werd ook deskundig bijgestaan door Movisie collega, tevens senior ervaringsdeskundige Jeroen de Haan-Rissmann en Movisie collega met ervaringskennis Sharon Koks-den Outer. 'Door hun reflecties en deskundige blik en de discussies die we hadden, werden de teksten steeds beter en passender. Ik ben blij met het resultaat. Ik hoop dat het helpt om het beroep scherper neer te zetten als beroepsgroep naast sociaal werkers in het sociaal domein. Ieder met een eigen deskundigheid.'
