Het is bekend dat mensen met schulden heel lang proberen dat zelf op te lossen. De meeste mensen voelen zich zelf verantwoordelijk voor hun situatie. De meeste mensen willen autonoom zijn, niet afhankelijk zijn van instanties als hulpverlening en al helemaal niet van schuldeisers. De meeste mensen hebben er ook heel lang vertrouwen in dat het hen lukt om problemen op te lossen, om weer uit de schulden te komen. En zij doen daar meestal lang en veel moeite voor. Maar helaas lukt dat toch heel vaak niet.

Ter voorbereiding van deze pitch sprak ik met mijn Movisie-collega Marc Mulder, ervaringsdeskundig schuldhulpverlener. Zelf richt ik me in mijn onderzoek op de meerwaarde van ervaringsdeskundigheid en ik hecht eraan dat de stem van mensen met ervaringen met schulden goed wordt gehoord. Gevoed door Marcs rijke ervaringskennis en gecombineerd met mijn sociologische expertise, wil ik vandaag één punt naar voren brengen. Dat gaat over de rechten en plichten van schuldenaren en schuldeisers. Marc schreef daarover een column die vandaag ook verscheen op de website socialevraagstukken.nl.

Rechten en plichten van schuldenaren en schuldeisers

Mensen met schulden hebben totaal geen macht. Alle macht ligt bij de schuldeisers. Die hebben het recht om de schuld op te eisen. Ze mogen boetes opleggen en rente in rekening brengen. En in het uiterste geval, mogen ze beslag laten leggen op het inkomen van de schuldenaar. De schuldeiser heeft immers een dienst geleverd, aan de verplichtingen voldaan en staat op zijn recht om hiervoor financieel gecompenseerd te worden.

Zouden schuldeisers niet de plicht moeten krijgen om zich in te spannen om samen met de schuldenaar naar een oplossing te zoeken?

Schuldenaren aan de andere kant hebben de plicht om hun schulden af te lossen. Mensen ervaren dat zelf doorgaans ook zo. En als zij daartoe niet in staat zijn, proberen zij oplossingen te zoeken. Ze gaan geld lenen. Ze stoppen het ene gat met het andere. Zij nemen contact op met de instanties. Ze proberen hun situatie uit te leggen en komen met voorstellen. Bijvoorbeeld voor een gespreide betaling of uitstel van betaling. Soms lukt dat, maar vaak ook niet. Naarmate de schulden zich opstapelen en groeien, voelen zij zich steeds meer machteloos. Ze schamen zich. Ze komen er niet meer uit en geloven ook niet meer in een oplossing. En krijgen het gevoel dat het toch niet meer uitmaakt wat ze doen.

Het zal vaak zo zijn dat mensen zelf (minstens mede) debet zijn aan de ontstane situatie. Maar in wat voor samenleving willen wij eigenlijk leven? Een samenleving waar kille rechten en plichten bepalend zijn? Of hechten wij ook aan waarden als barmhartigheid en medemenselijkheid? Zouden schuldeisers niet de plicht moeten krijgen om zich in te spannen om samen met de schuldenaar naar een oplossing te zoeken? Schuldenaren verdienen het recht op hulp bij het vinden van een passende oplossing. Zij worden minder machteloos. Er komt meer aandacht voor hun leefwereld en hun eigen regie. Het ‘ont-schuldigen’ wordt een gedeelde opgave van schuldenaren én schuldeisers. Om Marc Mulder te citeren: 'De oplossing van problematische schulden ligt voor een groot deel in een vroegtijdige, verantwoordelijke en ruimhartige opstelling van schuldeisers.'

Behalve bij de schuldenaren, ligt er zo een opgave bij velen: ook bij de overheid, bij woningcorporaties, verzekeraars, telecombedrijven – noem maar op. Staatssecretaris Van Ark riep onlangs op tot coulance in deze tijd. Ik zou zeggen: hoezo alleen in deze tijd? Ik zou zeggen: ten allen tijde. En hoezo alleen ‘coulance’? Wees barmhartig, neem ook als schuldeiser verantwoordelijkheid en draag actief bij aan ‘ont-schuldiging’.