Nederland vergrijst en daardoor neemt het aantal ouderen de komende jaren toe. Ook de eenzaamheid neemt toe. Wat kan kunst en cultuur voor deze groepen betekenen? Marthe de Vet (werkzaam als Hoofd Educatie & Interpretatie bij het Van Gogh Museum) vertelt dat het museum leven en werk van Van Gogh toegankelijk wil maken voor zoveel mogelijk mensen. In een tijd van vergrijzing wil het museum ook verschil maken voor het toenemend aantal kwetsbare ouderen, waarvan velen zeer eenzaam zijn. ‘Van Gogh kan veel zingeving geven. Door Van Gogh bieden we ouderen betekenisgeving. Daarmee bevorderen we sociale interactie en laten we ouderen talenten herontdekken. Dit doen we op outreachende wijze en door goed samen te werken met zorg en welzijn.’ Uit onderzoek met oa UvA blijkt dat de programma’s van het Van Gogh Museum bijdragen aan de positieve gezondheid van ouderen.

Een age-friendly Van Gogh Museum

Het Van Gogh Museum wil een age friendly museum zijn. Het museum richt zich op 70-plussers die nog fit en vitaal zijn en op kwetsbare ouderen. ‘Als je je op mensen met dementie richt, moet je een prikkelarme omgeving bieden. Dat is moeilijk in ons drukke museum. We hebben ervoor gekozen om in te zetten op het activeren van kwetsbare ouderen, omdat uit onderzoek blijkt dat ouderen die actief blijven later en minder dement worden en een betere positieve gezondheid hebben. Ouderen onderschatten ook wat ze nog kunnen, en worden door hun omgeving onderschat. Uit onderzoek blijkt dat onze programma’s ouderen inspireren om weer de deur uit te gaan, om weer nieuwsgierig te worden. We gebruiken methodieken die ouderen activeren.

'Mensen maken zich vaak kleiner dan nodig'

Onze speciaal getrainde kunstenaar- docenten vertellen bijvoorbeeld, maar stellen ook veel vragen en roepen daardoor oude kennis en herinneringen op. ‘Kunstenaar-docenten gaan naar ouderen toe. Ze nemen objecten die met Van Gogh te maken hebben mee: zonnebloemen of replica’s van brieven. Mensen die meegedaan hebben zeggen vaak: ‘Ik had niet gedacht dat ik dit nog kon.’ Mensen maken zich vaak kleiner dan nodig – dat is natuurlijk niet goed voor hun gezondheid. We kunnen een verschil maken. Cultuur kan vergrijzing en dementie niet oplossen, maar er wel voor zorgen dat mensen meer in hun kracht komen te staan.’

'Kunst is een medicijn en het werkt nog preventief ook'

Grijze Koppen Orkest

Peter de Boer is dirigent van het Grijze Koppen Orkest. Vier jaar geleden is het gestart, inmiddels actief op 16 plekken in Nederland. Muziek activeert en maakt mensen open. ‘Soms zeggen kinderen: wauw, ik krijg mijn ouder terug. Hoe mooi is dat!’ Het Orkest is ook actief in wijken. Het is geen muziektherapie – dat veelal individueel is. Omdat het massaal is, is het een opeenstapeling van ‘wonderen’. ‘Er worden nieuwe verbindingen gelegd tussen ouderen, kinderen, musici en mantelzorgers. Het Orkest verbindt ouderen met elkaar. Niet pratend, maar musicerend. We werken met professionele musici en studenten. Vaak is er een eindconcert, waarbij iedereen meewerkt. De oudere staat dan echt centraal.’

Het Orkest geeft volgens Peter de nadruk op wat mensen nog wél kunnen. We werken met laagdrempelige instrumenten. ‘Het zijn instrumenten waar niemand een verleden mee heeft. Je kunt er alleen meer beter op worden. Ook werken we met een bekend repertoire en dagen we ze uit. Oudere mensen kunnen leren. Mensen zeiden wel eens: dit werkt niet, Peter. Maar het werkt wel! We leren ze Franse en Engelse liedjes, ondanks dat mensen soms de taal niet machtig zijn, en ze zingen de liedjes mee. Ik durf nu te zeggen: kunst is een medicijn en het werkt nog preventief ook!’

Kunst en cultuur dragen bij aan positieve gezondheid

 

'Er is steeds meer bewijs dat kunst een bijdrage kan leveren aan gezond en gelukkig oud worden'

Sinds een aantal jaar is er groeiende belangstelling voor de bijdrage van kunst en cultuur op het vergroten van welzijn en de kwaliteit van leven. Vooral voor ouderen is er een divers aanbod. ‘Denk aan een dansproject in de wijk waar eenzame mensen elkaar kunnen ontmoeten, een rondleiding in een museum voor mensen met dementie of participatieve kunst in woonzorgcentra.’ Saskia van Grinsven, senior adviseur van Movisie: ‘Er is steeds meer bewijs dat kunst een bijdrage kan leveren aan gezond en gelukkig oud worden. Onderzoek laat onder andere positieve effecten zien op het cognitieve vermogen, probleemoplossend vermogen, stressreductie en de fysieke gezondheid van ouderen.’

Het Wat Werkt bij-dossier gaat hier nader op in. ‘Het dossier werkt niet alleen als bewijskracht richting financiers en beleidsmakers, maar geeft kunstenaars en professionals handvatten om hun projecten en initiatieven  te versterken en zo meer impact te bereiken. In het dossier gaan we uit van positieve gezondheid. De levensverwachting neemt toe. De groep kwetsbare ouderen neemt de komende jaren toe. Verreweg de meeste ouderen wonen thuis. Kunst en cultuur is niet hét recept, maar kan wel een bijdrage leveren. In internationaal onderzoek kwamen we tegen dat kunst en cultuur leidde tot minder medicatie, minder angst en depressie, het doorbreken van sleur en een betere relatie met zorgprofessionals.’