‘Gelukkig oud worden is meer dan heel oud worden. Het gaat niet zozeer om de kwantiteit, maar om de kwaliteit van de gewonnen levensjaren. Langer leven zonder ziektes of langdurige aandoeningen is waardevol, maar het is minstens zo belangrijk dat je plezier hebt in het leven. Dat je het gevoel hebt dat je deel uitmaakt van de samenleving en van waarde bent voor anderen. Dat alles draagt niet alleen bij aan geluk, maar verrassend genoeg ook aan gezondheid. Om het kwantitatief uit te drukken: gelukkige mensen leven gemiddeld 7 jaar langer. Als je wilt dat mensen gelukkig oud worden, is alleen ziekten bestrijden dus niet voldoende. Meedoen, betrokken zijn en plezier maken zijn voorwaarden voor een beter leven.’

‘Uit verschillende wetenschappelijk reviews blijkt dat meedoen aan culturele activiteiten positief bijdraagt aan de kwaliteit van leven. Ouderen die hieraan deelnemen ervaren meer levensvreugde, meer betrokkenheid en meer waardering. De vraag is dus vooral hoe je die voorwaarden creëert als samenleving? De gezondheidszorg is niet bedoeld om ouderen levensvreugde, een gevoel van betrokkenheid of waardering te geven. De cultuursector kan hierin wel iets betekenen. Zeker belangrijk in deze tijden, want de focus ligt door de coronapandemie nog sterker op fysieke gezondheid.’

Wat is de invloed van de coronacrisis?

‘Ouderen en cultuurprofessionals zijn hard getroffen door de coronapandemie. Er zijn de laatste decennia heel veel co-creative communities ontstaan waarin ouderen, professionals en mantelzorgers samenwerken aan kunst en cultuur. De culturele projecten waarin zij samenkomen, zijn dubbelhard geraakt. Als het beleid met de bijhorende gezondheidsbeschermende maatregelen voor ouderen wordt voortgezet, zullen de effecten van deze co-creatieve communities verloren gaan en zullen kwetsbaarheid, eenzaamheid en gevoelens van zinloosheid onder de groeiende groep ouderen toenemen. Het is daarom van belang om creatieve oplossingen te bedenken om deze groep ouderen betrokken te houden en kansen te bieden om ook ten tijde van corona zinvol ouder te worden.’

Samenwerken aan creatieve oplossingen

‘De cultuursector heeft expertise in huis om creatieve oplossingen aan te dragen die bijdragen aan een beter leven van zorgafhankelijke mensen. Maar dat kan deze sector niet alleen. Samenwerking met zorg-, welzijns- en woonprofessionals, met elk hun eigen expertise, is essentieel. Voordat de coronapandemie uitbrak, groeide het aantal initiatieven van kunst- en cultuurprofessionals die samenwerken met zorg- en welzijnsprofessionals snel. In veel van deze culturele initiatieven is de gedeelde passie een vorm van amateurkunst, zoals zingen in een koor, deelnemen aan schilderateliers of aan projecten rondom techniek of cultureel erfgoed.*’

Hoe bied je cultuur- en kunstactiviteiten aan die de kwaliteit van leven verhogen?

‘Bereid je goed voor. Bekijk bestaande voorbeelden in praktijk, bijvoorbeeld de website Lang leve kunst of de website van het Actieprogramma Een Tegen Eenzaamheid van het ministerie van VWS. Benader een kunstorganisatie in de plaatselijke gemeente of vraag het LKCA, bel eens met ervaren kunstcoördinatoren van zorgorganisaties zoals Florence in Den Haag, Axion Continu in Utrecht, Vitalis in Eindhoven of Cordaan in Amsterdam. Ga uit van co-creatie met de doelgroep: wat zijn hun wensen, waar liggen hun passies en interesses voor kunstbeoefening? Zet in op samenwerking met kunst-, welzijns- en zorgprofessionals. Organiseer niet iets eenmaligs en werk aan verduurzaming door ontwikkeling van een co-creative community.'

‘Kunst en cultuur kunnen het fysiek en cognitief functioneren positief beïnvloeden, volgens de WHO in een onlangs verschenen rapport. Dat lijkt een inkoppertje, maar laat slechts een deel van de waarheid zien. Het gaat er namelijk niet alleen om dat kunst en cultuur worden ingezet, maar ook hoe dat gebeurt. In co-creative communities ervaren kunstprofessionals hoe belangrijk de manier van aanbieden is, hoe belangrijk het is rekening te houden met de wensen van ouderen en te zorgen dat zij hun passies kunnen ontwikkelen. Naarmate personen afhankelijker van anderen worden door fysieke en mentale belemmeringen, is het een extra uitdaging om kunst op maat aan te bieden. Hoe beter je daarin slaagt, hoe groter het effect van kunst op de kwaliteit van leven. Maar hoe ga je als kunstprofessional om met de grote verschillen tussen mensen en situaties? Daarvoor is het belangrijk dat verschillende sectoren rond ouderen samenwerken om tot oplossingen te komen.’

Wat is de rol van beleidsmakers?

'De kennis en inzichten uit de co-creative communities zijn van essentieel belang voor beleidsmakers om op een verstandige manier om te gaan met de ingrijpende consequenties van de coronamaatregelen voor ouderen en cultuurmakers. Gebruik die inzichten en zorg dat de co-creative communities weer kunnen starten en ouderen niet verder geïsoleerd en verwijderd raken van een zinvol sociaal én cultureel leven.’

Dit artikel is mede gebaseerd op het eerder bij LKCA verschenen artikel ‘Kunst kan bijdragen aan kwaliteit van leven'.

*Voorbeelden, bronnen en verantwoordingen zijn te vinden in het SCP-essay, Gelukkig ouder worden in een veranderende samenleving, Crétien van Campen, 2020