Vertrouwen is waardevol en fundamenteel: verlies het niet

Kerstdebat 2021

Op vrijdagmiddag 17 december sloot Movisie 2021 af met het traditionele Kerstdebat, het zevende inmiddels en opnieuw was er veel belangstelling. Het thema was actueel: vertrouwen, in elkaar, in de professional, in de overheid. Hoe zorgen we dat we het vertrouwen niet verliezen? De sprekers kwamen met diverse oplossingen en het publiek reageerde in de chat unaniem enthousiast.

Gespreksleider Naima Azough gaf aan dat het gebrek aan vertrouwen een grote bron van zorg is voor iedere burger en professional maar ook voor de sprekers die elk op hun eigen manier invulling gaven aan het thema. Het Kerstdebat gaf voeding voor reflectie maar werd ook een roep tot actie. Naima: ‘Want als wij het vertrouwen verliezen dan verliezen we iets waardevols en fundamenteels en iets dat heel moeilijk is om weer terug te krijgen.’

Bekijk het hele Kerstdebat hieronder terug (het begint bij 16:02):

Als 6-jarige achtergelaten

Theatermaker en schrijfster Nazmiye Oral vertelde hoe zij op 6-jarige leeftijd door haar liefdevolle ouders, gastarbeiders die van plan waren ooit terug te keren naar Turkije,  vier jaar lang daar achtergelaten werd bij haar grootouders. Vier jaar waarin zij haar vader en moeder niet zag. Door deze schok nestelde zich een diep wantrouwen in haar: ‘Als mijn ouders dit kunnen doen, dan kan iedereen dit doen. Dus niemand op de hele wereld is te vertrouwen.’ Hoe leef je dan verder? Nazmiye: ‘Ik ben ervan overtuigd dat wij allemaal, in mindere of meerdere mate, dezelfde deuken in het leven hebben opgelopen. Feitelijk gezien is er geen reden tot vertrouwen. Maar mijn doorleefde ervaring is dat de wereld werkelijk kan veranderen door een mens, onszelf. Hoe verhoud je je tot de ander? Ga je door wantrouwen een gevecht aan? Of sta je open in leven en ga je het leven echt in?’ Door een voorstelling met haar moeder te maken, ‘Niet meer zonder jou’, ontdekte Nazmiye een methode in zes stappen om met elkaar om te gaan die ze met ons deelde.

Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid

Nazmiye Oral: ‘De ander, heb ik geleerd in mijn leven,  is er niet verantwoordelijk voor om aan mij te bewijzen dat hij of zij te vertrouwen is. Deze voor mij doorleefde waarheid vond ik heel moeilijk te pruimen. Tot op volwassen leeftijd wachtte ik tot dat de ander het zou doen: het opruimen van wat er tussen ons lag, het ter sprake zou brengen, zodat ik open kon en zou gaan vertrouwen. Maar de ander is niet verantwoordelijk voor mijn vertrouwen in de mens.’ Het tweede, misschien wel belangrijkste onderdeel van haar verhaal was aansprakelijkheid. In het publieke debat kunnen we elkaar heel makkelijk kwetsen.

Zodra we elkaar mogen bevragen, ontstaat een bloeiend veld

Nazmiye vergeleek het met Turkije in de jaren tachtig, vlak voor de revolutie. Haar vader vertelde haar dat de maatschappij strikt verdeeld was in rechts en links en met niets daartussen. Dezelfde gewelddadigheid en het monddood maken als in ons debat nu. Ook toen werd de roep om medemenselijkheid gezien als landverraad of sulligheid, net als nu:  ‘Want je moet toch weten: wij hebben het moeilijk! Wij lijden onder de crisis! Wij hebben armoede in Nederland. En dan zouden andere mensen hier moeten komen!’ ‘Maar als je dan van daaruit gaat naar aansprakelijkheid: dat is werkelijk onze redding. Neem jij aansprakelijkheid voor al je daden? Kan iemand je aanspreken op wat je doet en zegt? Of mag niemand daar aan komen? Zodra we elkaar mogen bevragen en daarin aanraken, dan ontstaat een bloeiend veld.’ Nazmiye hield ons voor dat we het niet eens hoeven te zijn met elkaar, maar elkaar wel verantwoordelijk mogen houden voor je aandeel in het maatschappelijk debat. Nazmiye: ‘Het is niet aan mij om de ander te bewijzen dat ik te vertrouwen ben. Het is niet aan de ander om dat te bewijzen. Het is aan ons, en aan jou, om te beslissen hoe we ons leven leiden. Ik heb vertrouwen in ons, in onze doorleefde intelligentie, in onze menselijkheid en onze levenslust die altijd iets groter is dan de angst voor de ander.’ Een paar van de reacties uit de chat: ‘ik vind het ontroerend, ben geraakt. Heel herkenbaar ook’(Joske);  ‘Krachtig en kwetsbaar’ (Karin),  ‘Zo menselijk, heel mooi en waar’ (Milou); Heel goed dat ze het bij zichzelf legt om vertrouwen in een ander te hebben of te krijgen’ (Franca).

Kijk het stuk van Nazmiye Oral terug:

Wantrouwen hoort in zekere zin ook bij het sociaal werk

De tweede spreker, sociologe en voormalig hulpverlener Laura Keesman, begon haar verhaal met de bekentenis dat zij eigenlijk best een wantrouwend persoon is. Zij werkte zeven jaar bij de daklozenopvang van het Leger des Heils op de wallen in Amsterdam en doet nu onderzoek naar geweld tegen politieagenten. In haar verhaal gaf zij aan dat cliënten bij de daklozenopvang de hulpverleners moesten vertrouwen, maar dat dat een afgedwongen vertrouwen was. Daklozen leven in een keiharde wereld en vertrouwen vraagt om je kwetsbaar op te stellen. Kan dat wel? Laura gaf ook aan dat wantrouwen in zekere zin ook bij het sociaal werk hoort, want het houdt je scherp. Maar we zouden de ladder van vertrouwen om moeten draaien, en dat zal gaan met vallen en opstaan.

Laura Keesman ging ook in op de oorzaak van het toenemend wantrouwen tegen professionals. Zij legde een verband met het neoliberalisme waardoor de relatie met de cliënt veranderde en die steeds meer klant werd. Mensen hoeven hulpverleners niet meer te vertrouwen. Om de onzekerheid tegen te staan is het belangrijk om wetenschappelijke kennis te vertalen in je sociale praktijk. Het is belangrijk om daarmee te navigeren in een wereld vol risico’s. Vertrouwen is onmisbaar als systemen tekortschieten, dus laat je cliënten vertrouwen in vertrouwen. Maar is het nog mogelijk om betrouwbaar te zijn als professional in het huidige systeem?, vroeg Vera in de chat. ‘Ja’, is Laura’s reactie, ‘maar zoek verder, eronder.’

Bekijk het verhaal van Laura Keesman:

Lector Katja Rusinovic ging in op het onderzoek naar vertrouwen in de overheid tijdens de coronacrisis. Bij het begin van de crisis hadden acht op de tien mensen vertrouwen in de overheid, maar bij de laatste peiling waren dat er nog slechts drie op de tien. Uit focusgroepen bleek dat het coronabeleid zeker een oorzaak was toen bewoners elkaar de maat begonnen te nemen. Maar ook de toeslagenaffaire was erg belangrijk hiervoor. Het overheidsbeleid bleek deels gestoeld op het wantrouwen van de burger en dat werkte als een boemerang. Een voorbeeld van een echte vertrouwenspersoon blijkt voor veel mensen hun huisarts te zijn.

Bekijk de bijdrage van Katja Rusinovic:

De overheid is er voor de burger, en niet andersom

Tenslotte was het woord aan Marc Chavannes van De Correspondent. We hebben allemaal behoefte aan hoop en Chavannes wil het nieuwe kabinet wel het voordeel van optimisme gunnen. Hij las ook veel nuttige plannen in het coalitieakkoord. Marc: ‘Het probleem is lukt het om ook maar een deel van die plannen te realiseren?’ Ook Chavannes analyseerde dat het wantrouwen tegen de overheid ontstaan is doordat de overheid de burger als een tot fraude geneigde klant zag. En ook hij denkt dat ‘Den Haag’ zich niet meer realiseerde dat ‘de overheid er voor de burger is en niet andersom’. En dat dat misverstand dit jaar tot een ontploffing leidde.

Wat geeft de kritische Chavannes als geneesmiddel voor het wantrouwen in de overheid en andersom? Hij ziet hoop in alle ervaringsdeskundigen, die in 2021 opstonden en hun verhaal in de media vertelden: ‘Er is een plek aan al die talkshowtafels. Ga het echte verhaal vertellen. Dan moet de politiek gaan luisteren. Vertel met mildheid en humor en af en toe een onsje drama. Kom op voor praktische redelijkheid! De overheid is geen bedrijf, nee de overheid zijn wijzelf. Dat moet verteld worden.’

Kijk Marc Chavannes terug:

Vloggen en bloggen, mensen!

In de chat werd het verhaal van Marc Chavannes gewaardeerd en kreeg veel reacties: ‘Goed verhaal!’ (Vera), ‘Heel goed’ (Karin), ‘Mooi omgedacht: de overheid mag ook vertrouwen in de burger hebben. Heel mooi!’ (Janny), ‘Onvermogen van overheid t.a.v. kinderopvangtoeslag, fraude e.d. Natuurlijk zullen altijd er mensen zijn die misbruik maken, maar er zijn meer mensen die dat niet doen. Veel aandacht en energie gaat naar de eerste groep en daardoor worden systemen ontwikkeld die leiden tot dit soort zaken’ (Karin), ‘Mooi, ervaringskennis als gelijkwaardige kennisbron’ (M.C.), ‘Vloggen en bloggen mensen!’ (Vera), ‘Ja goed idee. Zelf authentiek blijven. En storytelling. We moeten de verhalen die wij tegen komen blijven vertellen’ (Milou). En tenslotte: ‘Leuk programma! Super bedankt voor het organiseren’(Yannick), ‘Super inspiratievol - ook tussendoor the Gospel Queens!’ (Cynthia) en ‘Dank ook voor het goede voorzitterschap! – gastvrouwschap’ (Daan).

Gospel Queens in zilveren jurken in de kerk

De Gospel Queens gaven tussendoor spetterende optredens.