Laatste update september 2018

Ook na 10 jaar is er nog steeds te weinig aandacht voor ouderenmishandeling. En er is nog veel handelingsverlegenheid bij professionals in het sociale en medische domein, signaleert Nico van Oosten, senior adviseur huiselijk en seksueel geweld bij Movisie.

'Vaak wordt het pas gesignaleerd als het hele erge vormen heeft aangenomen. Professionals moeten eerder in gesprek gaan met ouderen en doorvragen op signalen. Het bespreekbaar maken van geweld kan echter best lastig zijn. Ouderen voelen zich loyaal ten opzichte van de pleger, zijn bang dat de zorg ophoudt en vragen zich ook af of het opzettelijk is.'

Wat gaat beter?

De vereniging van klinisch geriaters is bezig om voor het medische domein een richtlijn te ontwikkelen over signalering en bespreekbaar maken van ouderenmishandeling. Een andere verbetering is dat banken en notarissen beter signaleren en over voorlichtingsmateriaal beschikken als het gaat om financiële benadeling. In een aantal steden zijn lokale allianties gevormd en de overheid gaat middelen beschikbaar stellen om dit aantal te laten groeien naar 55.

Uit de Gezondheidsmonitor 2016 en het recente onderzoek dat Regioplan in opdracht van het ministerie van VWS uitvoerde, komt naar voren dat jaarlijks naar schatting 1 op de 20 ouderen te maken heeft met een vorm van ouderenmishandeling. Dan hebben we het over fysieke, psychische, seksuele mishandeling, financiële benadeling en verwaarlozing. De Gezondheidsmonitor geeft ook een beeld van de regionale verschillen, want die blijken er wel degelijk te zijn.

'Professionals moeten eerder in gesprek gaan met ouderen en doorvragen op signalen'

Gemeentebeleid op zorg én veiligheid

Hoe kan een gemeente zo goed mogelijk beleid ontwikkelen, waarbij niet alleen de veiligheidsketen, maar ook de zorgketen is betrokken? ‘Om te beginnen zouden gemeenten risicogroepen in beeld moeten brengen: wie van de ouderen is extra kwetsbaar, want kwetsbare ouderen lopen hoger risico mishandeld te worden. Het zou mooi zou zijn als gemeenten het nut zouden zien van een gesprek met elke oudere vanaf 70 jaar over hun gevoel van veiligheid of onveiligheid, psychische en/of fysieke beperkingen en specifieke familieproblemen.

Huisartsen en thuiszorg, die als eerste te maken krijgen met kwetsbare ouderen, zouden daarin een belangrijke rol kunnen spelen. Een gemeente kan, samen met daartoe toegeruste organisaties, zorgen dat ouderen zich goed voorbereiden op mogelijke beperkingen en zaken regelen zoals mantelzorg, mentorschap en bewindvoering. Voorlichting, hulp en ondersteuning aan ouderen bevorderen de gezondheid en het welzijn van ouderen, waarbij het gesprek over veiligheid en bescherming tegen misbruik en geweld niet mag ontbreken.

Er gaan stemmen op om iedereen vanaf 65 jaar een ‘Grijze Box’ te geven waarin diverse voorlichtingsmaterialen zitten ter voorbereiding op de verdere ouderdom en de afhankelijkheden die daarmee samen kunnen gaan.

Handreiking voor gemeenten

Om gemeenten hierbij te ondersteunen, schreef Annemiek Goes in opdracht van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) de handreiking: Preventie en aanpak van ouderenmishandeling. Speerpunt voor Movisie is om alle verzamelde kennis op de agenda te houden, goed te borgen en te integreren in gemeentebeleid. Raakvlakken zijn er met ouderenbeleid, mantelzorg, ouderenzorg en welzijn, sociale (wijk)teams en preventie en aanpak van huiselijk geweld. ‘Rond ouderenmishandeling is de samenwerking en afstemming tussen Veilig Thuis en de lokale teams van groot belang. In de teams ontbreekt nog vaak het specialisme’, zo stelt Goes.

'Bij (dreigende) overbelasting van de mantelzorger moeten anderen bijspringen'

De rol van andere partijen

Ook andere partijen hebben een rol in het voorkomen en bestrijden van ouderenmishandeling, meent Van Oosten. ‘Woningcorporaties moeten hun niet-pluisgevoel kwijt kunnen. Is de huur al maanden niet overgemaakt terwijl meneer of mevrouw altijd trouw en op tijd betaalde? Ga dan eerst op gesprek, noteer eventuele signalen en deel en meldt deze. Gelukkig wordt dit soort signalen nu steeds meer gedeeld met wijkteams. Banken hebben ook een taak om aan de bel te trekken bij verdachte transacties. In meerdere gemeenten bestaan samenwerkingsverbanden met lokale banken, notarissen, politie, wijkteams en ouderenbonden om financieel misbruik van ouderen te voorkomen. Deze lokale teams hebben de pilotfase achter de rug en zullen met steun van het Rijk worden uitgebreid.'

De kwaliteit van Veilig Thuis.

Gedeelde zorg

En dan zijn er nog de mantelzorgers. Uit recent onderzoek van VUmc blijkt dat bijna veertig procent van de mantelzorgers die zorgen voor een familielid met dementie binnen twee jaar ernstige depressiesymptomen ontwikkelt.  Van Oosten: ‘Dat betekent dat je dit soort knelpunten op tijd moet signaleren en het óf via een familieberaad moet oplossen óf de professionele zorg moet uitbreiden. Ouderen moeten zo lang mogelijk zelfstandig en veilig thuis kunnen blijven wonen. Daarbij zijn mantelzorgers en professionals op een geven moment nodig. Mantelzorgers zijn vaak de partners, ook al op leeftijd, en kinderen met vaak een eigen gezin en werk. Het is belangrijk dat mantelzorgers zich bewust zijn van hun grenzen. Bij (dreigende) overbelasting van de mantelzorger moeten anderen bijspringen of moet er hulp voorhanden zijn, ook voor de mantelzorger. Bijvoorbeeld in de vorm van dagbesteding voor de dementerende (respijtzorg).'

Mantelzorgers beginnen met goede bedoelingen, maar naarmate het langer duurt, raken ze vaak overbelast. ‘In plaats van hulp te vragen, blijven ze doormodderen. Het vergt veel van mantelzorgers als ze moeten toegeven het niet meer aan te kunnen. Dat erkennen vraagt moed, maar het is wel belangrijk dat ze dat doen. Overbelasting kan ontaarden in het aanbieden van verkeerde hulp of verwaarlozing en in het ergste geval mishandeling. Een oplossing zou kunnen zijn dat mantelzorgers met (andere) familieleden van de oudere in overleg met vrijwilligers en thuiszorg de zorg delen. Professionals als huisartsen en wijkverpleegkundigen kunnen erop letten dat een zorgafhankelijke oudere niet van één persoon hulp krijgt.'

Kennisbank Aanpak Ouderenmishandeling