'Het is 2020. Je kan validisme niet over het hoofd zien'

Movisie in gesprek met activist Naomi Doevendans

In het kader van de campagne #DatMeenJeNiet, tegen online discriminatie, ging Movisie in gesprek met activist en trainer Naomi Doevendans. Zij zet zich, onder meer met haar initiatief Dislabelty, in tegen (online) validisme. 

Validisme is discriminatie van mensen op grond van een beperking. Een systeem dat net als racisme, seksisme of LHBTIQA+-haat diepgeworteld is in onze samenleving, aldus Doevendans. En toch heeft niet iedereen het net zo scherp in het vizier. Doevendans: ‘Er wordt weinig over validisme gesproken en het wordt gebagatelliseerd. Zelfs binnen het activisme is er weinig ruimte voor.’ Het wordt niet als een van de hoofdsystemen gezien en dat is zorgelijk, stelt de activist. ‘We leven in 2020, dan kan je validisme, net als seksisme, racisme of LHBTIQA+-haat niet over het hoofd zien.’

Doevendans strijdt al langer voor de rechten van vrouwen, maar kwam in aanraking met validisme toen zij zelf gedeeltelijk een rolstoel moest gaan gebruiken. ‘Als je strijdt voor vrouwen en voor gelijke rechten dan moet je voor alle vrouwen strijden. Ook voor vrouwen met een beperking.’

Ik heb altijd een hekel gehad aan onrechtvaardigheid. Dat zat er al vroeg in. Ik neem geen genoegen met; dat is nou eenmaal zo

Taalgebruik

Validisme is niet alleen diepgeworteld in de samenleving, ook in ons taalgebruik komt het regelmatig voor. ‘Denk aan woorden zoals debiel of achterlijk. Maar ook in gezegdes en uitdrukkingen komt het voor. Zoals: ''Sta op voor je rechten” of “jij ziet je eigen gedrag niet”.’ 

Hoe verweven het is in de samenleving, is ook terug te zien in het activisme zelf, stelt Doevendans. ‘Denk aan de toegankelijkheid van demonstraties. Vaak zijn die in grote steden, je loopt door kleine steegjes en stoepje op, stoepje af. Daar kan ik niet langs met mijn rolstoel. Of denk aan de afwezigheid van gebarentolken. Nu wordt daar gelukkig steeds vaker opgelet.’

Wat kan je doen tegen validisme?

'Verdiep je in validisme. Dat is het allerbelangrijkste.' Kortom, denk na wat jij kan doen om dit tegen te gaan. Doevendans noemt als voorbeeld musea die bezig zijn om hun collectie toegankelijk te maken voor blinde mensen. Maar ook online toegankelijkheid, zoals vertaalknoppen of afbeeldingvertalingen voor slechtzienden. Om organisaties daarbij te helpen heeft Doevendans een gids opgesteld. Waarin ze tips geeft, maar zich ook uitspreekt tegen het gebruik van zogenaamde inspiration porn.

Inspiration porn is het weergeven van mensen met een handicap als inspiratiebron, geheel of gedeeltelijk op basis van hun handicap. Doevendans legt uit: ‘Denk aan een foto van een kind in een rolstoel dat aan het sporten is, met de begeleidende tekst: "wat is jouw excuus?" Of aan mensen met een beperking die worden geïnterviewd vanwege hun beperking en dat er zinnen worden gebruikt zoals: "ondanks haar beperking kan ze nog steeds..". Dat is het beeld dat enabled mensen (red. mensen zonder beperking) hebben van ons. Dat wordt in standgehouden in de huidige maatschappij en in ons taalgebruik.’

Laten we bij het begin beginnen. Geef ons een podium en erken validisme als een van de hoofdsystemen. Daar strijd ik voor

'Een beperking discrimineert niet'

Het is moeilijk om daar doorheen te breken, stelt Doevendans. ‘Soms heb ik het gevoel dat ik alleen in een woestijn sta te schreeuwen. We hebben geen ally, geen medestander, ook niet binnen het activisme. Een beperking discrimineert niet. Het kan iedereen overkomen, maar daar willen mensen niet aan. Met een beperking ben je ziek en word je als zwak gezien. Dat is een confrontatie met je eigen sterfelijkheid. Het ongemak dat daarmee gepaard gaat, zorgt voor ontmenselijking van mensen met een beperking’, aldus Doevendans. 

Medisch versus sociaal

Volgens Doevendans gaat validisme overigens niet over het hébben van een beperking: 'We worden niet onderdrukt omdat we een beperking hebben, maar omdat de maatschappij ons beperkt.' Ze noemt dat het verschil tussen het medische en sociale model: in het medische model wordt ervan uitgegaan dat je door een beperking niet naar bijvoorbeeld school, werk of een café kan. Het sociale model stelt volgens Doevendans dat je plekken niet kunt bezoeken omdat de maatschappij niet op jou is ingesteld.

‘Om in het medische model het ‘probleem’ op te lossen, wil men de beperking oplossen of genezen. Het sociale model benadert het andersom: dat het probleem van een niet-toegankelijke maatschappij moet worden opgelost. Dat is een groot onderdeel van validisme. Wij krijgen niet dezelfde kansen, omdat de maatschappij niet op ons is ingesteld. Het ligt niet aan de beperking, het ligt aan de maatschappij.’

Haar streven? 'Geef ons een podium en erken validisme als één van de hoofdsystemen. Daar strijd ik voor', aldus Doevendans.

Meer weten over #DatMeenJeNiet?

In de campagne #DatMeenJeNiet worden jongeren en jongvolwassenen getraind om voor elkaar op te komen als ze online op discriminatie stuiten. Doel: de sociale norm vergroten dat online discriminatie niet acceptabel is. Lees meer over de campagne.

Dit artikel is geschreven door Dyonne van Haastert

Naomi Doevendans

Privébeeld Naomi Doevendans. Meer weten over Dislabelty, validisme en Naomi Doevendans? Volg haar op Instagram