250 keer de Tour d’Amour: hoe staat het met roze ouderen in Nederland?

Een terugblik met initiatiefnemer Eveline van de Putte

Lhbti+ ouderen, ook wel roze ouderen genoemd, lopen tegen specifieke problemen aan naarmate zij ouder worden. ‘Wie zorgt er voor me als ik meer hulpbehoevend word? Kan ik open zijn over mijn (overleden) partner tegenover leeftijdsgenoten? Zeg ik van tevoren tegen de thuiszorg dat ik transgender ben?’ Onder onze vergrijzende bevolking spelen deze vragen steeds meer.

Om het gesprek met en over roze ouderen te voeren, organiseert auteur en fotograaf Eveline van de Putte al sinds 2014 de Tour d’Amour in Nederland en België. Samen met Magda Römgens en Victoria False gaat zij door het land en bezoekt ze verpleegtehuizen en andere zorginstellingen, buurtcentra, en opleidingsinstituten om de verhalen van roze ouderen meer bekendheid te geven. Binnenkort is de 250ste editie. Wij blikken samen met Eveline terug op de afgelopen jaren. 

Roze ouderen

Bij Movisie gebruiken we de meestal afkortingen lhbt, lhbti en/of lhbti+ om (bepaalde groepen binnen) de regenbooggemeenschap aan te duiden. In dit artikel gebruiken we de term “roze ouderen” om lhbti+ ouderen te beschrijven. De term “roze” wordt tegenwoordig vaak geassocieerd met alleen homoseksuele personen. Toch vinden roze ouderen dit vaak een prettige term om te gebruiken, en vinden ze dit over het algemeen beter bij zich passen dan de afkorting lhbti+ of bijvoorbeeld het woord “queer”. Vandaar dat wij in dit artikel de term “roze ouderen” gebruiken – daarmee bedoelen we dus de hele oudere regenbooggemeenschap.  

Wat houdt de Tour d’Amour in? 

‘Ik omschrijf de Tour d’Amour het liefste als een interactieve voorstelling. Magda Römgens en Victoria False, twee roze ouderen, vertellen hun levensverhaal. Victoria doet dit als drag queen ook met mooie passende liedjes. Ik vertel anekdotes, historische feiten en ga in gesprek met de bezoekers.  

Het is dus niet alleen entertainment – de focus ligt op het gesprek. We vragen bezoekers vaak: hé, hoe was het vroeger eigenlijk? Kenden jullie woorden als homoseksualiteit of lesbienne? Vaak krijgen we terug dat mensen wel doorhadden dat dat er toen was, maar dat er nooit over gesproken werd. Daarom is het zo mooi om er nu samen over te kunnen praten.’ 

Waarom zijn jullie begonnen met de Tour d’Amour? 

Het was voor de geïnterviewden best emotioneel om hun verhaal te doen, sommigen deden dat toen pas voor het eerst.

‘Toen ik twaalf jaar geleden interviews deed voor mijn boek Stormachtig Stil, met levensverhalen van roze ouderen, kwam ik op het idee dat ik meer met die verhalen wilde doen. Ik wist natuurlijk dat het allemaal anders en moeilijker was in die jaren, maar ik realiseerde me niet dat het voor ouderen nú nog steeds een punt is om erover te praten. Het was voor de geïnterviewden best emotioneel om hun verhaal te doen, sommigen deden dat toen pas voor het eerst. Hun bezorgdheid over het ouder worden liep als een rode draad door de verhalen. Hoe moet dat als ik afhankelijk word van zorg, gaan ze me niet veroordelen? Moet ik mijn foto’s of schilderijen dan alvast maar van de muur halen? Dit soort vragen raakte me. Deze mensen hebben al een heel leven achter zich, hebben gevochten voor hun vrijheid en zijn nu bang om zichzelf te zijn in hun eigen woonomgeving. Dat kan niet! Ook op hogere leeftijd, juist dan moet je je vrij en veilig weten. 

Dus ik dacht: ik ga met deze verhalen rond, zodat professionals meer over de achtergrond van roze ouderen horen en begrijpen waarom ze zich vaak stilhouden over hun leven. Dat was in 2014 en is uitgegroeid tot de huidige unieke vorm van de Tour d’Amour, waarin we ook een ervaringsdeskundige aan het woord laten en de verhalen uit mijn boeken afwisselen met liedjes.’ 

Wat valt je op als je terugkijkt op 2014 en nu? Is er veel veranderd? 

‘We zijn vooral ons publiek gaan verbreden. Tegenwoordig wonen ouderen steeds langer thuis en zijn op andere plekken te vinden dan verpleegtehuizen of andere zorginstellingen. Vandaar dat we ook de wijkcentra opzoeken, en opleidingsinstituten waar mensen worden opgeleid voor een sociaal beroep. Want ook bij hen leeft niet altijd het bewustzijn dat hun huidige of toekomstige cliënten divers zijn op het gebied van seksualiteit en gender. Pas schreef een van de studenten me: ‘Nooit beseft dat dit ook bij ouderen voorkomt...’ 

Foto van aanwezigen bij Tour d'amour

In het begin merkten we dat weinig oudere bezoekers hun hand op durfden te steken als we vroegen of iemand lhbti+ vrienden of kennissen had. Want ja, ‘dan denken ze vast dat ik er ook één ben’. Mensen waren meer terughoudend om iets te vragen of te zeggen. Dat gaat intussen iets makkelijker. Maar dat betekent niet dat dat helemaal weg is. Magda vertelt in de voorstelling bijvoorbeeld dat ze daar best durft te vertellen dat ze op vrouwen valt, ze is tenslotte uitgenodigd om daarover te komen vertellen. Maar als ze naar een nieuwe seniorenclub gaat of naar een nieuwe huisarts moet, blijft het lastig in te schatten wanneer en hoe ze dat bespreekt. Ook besteden we veel meer aandacht aan ‘de oude ouders van’ lhbti+ personen. Want ook voor oude ouders, opa's en oma's valt het niet altijd mee om over hun lhbti+ kinderen of kleinkinderen te vertellen.’ 

Hoe ziet de toekomst van de Tour d’Amour eruit? 

‘De agenda staat nog steeds vol, dus er is nog steeds behoefte aan dit gesprek. Voor mij is elke voorstelling anders. Door het publiek, maar ook wat er bij onszelf naar boven komt. Zolang ik verhalen hoor over mensen die niet zichzelf kunnen zijn door het mooiste wat er is, namelijk volledig jezelf zijn of van iemand anders houden, motiveert dat me om door te gaan. De vraag wordt alleen maar groter. Ik krijg nu, anno 2023, nog steeds telefoontjes van mensen die het nú pas aandurven op dit op hun locatie te organiseren. De groeiende aandacht voor persoonsgerichte zorg binnen de welzijnssector zal daar ook aan bijdragen. En natuurlijk blijf ik zelf, door de Tour d’Amour maar ook via mijn boeken, foto's, films en podcasts aandacht vragen voor dit onderwerp. “Inclusief” is zo’n mooi woord, maar dan moeten we er met elkaar voor openstaan om ons te willen en durven te verdiepen in die ander.’ 

Het boek ‘Stormachtig Stil’ van Eveline van de Putte is in 2020 herzien uitgebracht met een nawoord van Els Meijsen, voorheen werkzaam bij Movisie. Hier vind je meer informatie over het boek.

Op donderdag 13 april vindt het Symposium Oog voor Roze Ouderen plaats in Eindhoven. Eveline van de Putte en Roos Pijpers (Movisie) zullen daar ook spreken. Werk je in de zorg en ben je geïnteresseerd in dit onderwerp? Kom dan naar het symposium.

Meld je aan

Foto's: Daniel Kempisty