5 miljoen Nederlandse mantelzorgers: de feiten en cijfers

Hoeveel mensen in Nederland zorgen voor een familielid, grootouder of andere naaste? Welke hulp bieden deze mantelzorgers? En in hoeverre wordt er gebruik gemaakt van ondersteuning? Movisie zet de feiten en cijfers op een rij met betrekking tot het ondersteuningsaanbod, samenwerking met professionals en de toekomst van informele zorg. Daarnaast koppelen wij dit aan relevante en behulpzame kennis en tools die beschikbaar zijn.

Uit onderzoek van SCP in 2019 blijkt dat veel mensen in Nederland mantelzorg verlenen. 

  • Ongeveer 35% van de 16-plussers (circa 5 miljoen mensen) geven mantelzorg aan bekenden of naasten.
  • Ongeveer 825.000 mensen helpen langdurig (langer dan drie maanden) en intensief (meer dan acht uur per week). Dit zijn ongeveer 16% van de mantelzorgers.
  • Mantelzorgers bieden gemiddeld 7,4 uur hulp per week aan naasten.
  • Mantelzorgers bieden gemiddeld 5,4 jaar hulp aan naasten.
  • 9% van de mantelzorgers geeft aan ernstig belast te zijn. Dit percentage is sinds 2016 niet veranderd.

‘Mantelzorg is alle hulp aan een hulpbehoevende door iemand uit diens directe sociale omgeving. Ook minder intensieve hulp, de hulp aan huisgenoten en de hulp aan instellingsbewoners zijn meegenomen. Mantelzorg is hulp die verder gaat dan de zogenoemde ‘gebruikelijke hulp’.’ 
(Bron: SCP)

Cijfers

1 op de 4 mantelzorgers die lang en intensief helpen is ernstig belast (230.000 personen). Het is daarbij belangrijk om beseffen dat ook mantelzorger die niet intensief zorgen voor een ander overbelast kunnen raken. Andersom hoeft niet elke mantelzorger die langdurig en intensief hulp biedt per se ernstig belast te zijn. Het is belangrijk om met mantelzorgers in gesprek te gaan om stil te zijn bij hoe mantelzorg in iemands leven past en welke keuzes en afwegingen daarbij worden gemaakt. Bekijk hier een overzicht van tools om het gesprek aan te gaan over mantelzorg.

Voor wie zorgen mantelzorgers? 

De meeste mantelzorgers zorgen, net als bleek uit onderzoek in 2014 en 2016, voor naaste(n) met een langdurige lichamelijke beperking. Daarnaast blijkt uit het onderzoek van SCP dat mantelzorgers in 2019 vaker hulp bieden aan mensen met psychische of psychosociale problemen, zoals depressie of angststoornissen, dan in 2014. 

Tabel

Wat voor hulp bieden mantelzorgers?

Mensen kunnen op verschillende manieren zorg en ondersteuning bieden aan een naaste. Mantelzorgers boden in 2019 het meest gezelschap of emotionele ondersteuning, maar dit kan ook in combinatie zijn met andere soorten hulp, zoals ondersteuning bij regelzaken of persoonlijke verzorging.

Tabel

Waarom verlenen mensen mantelzorg? 

Uit onderzoek van SCP weten we dat mensen vaak zorg en ondersteuning bieden aan een naaste omdat zij willen dat die persoon goed geholpen wordt, en ook vaak omdat zij dit als hun plicht zien. Mantelzorgers met een niet-westerse migratieachtergrond gaven in 2019 vaker aan dat zij voor een naaste zorgen omdat zij dit leuk vinden.  Ook geven ze vaker aan familie te helpen omdat zij daar om vroegen dan autochtone mantelzorgers.

Tabel

Mantelzorgers maken minder gebruik van ondersteuning

In grote lijnen maken mantelzorgers in vergelijking met 2014 en 2016 minder gebruik van ondersteuningsmogelijkheden. Er is vaker een beroep gedaan op vrijwilligers en minder gebruik gemaakt van respijtzorg dan in 2019. Wel wordt respijtzorg vaker gebruikt door ernstig belaste mantelzorgers (30%). In 2016 was dit nog 23 procent. In samenwerking met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) deed Movisie in 2019 een verkenning onder gemeenten naar respijtzorg.

Tabel

Mantelzorgers kennen iets beter de weg. Degenen die geen gebruik maken van mantelzorgondersteuning, geven vaker aan (waarschijnlijk) te weten waar zij terecht kunnen voor advies, informatie en ondersteuning. Toch geeft 30 procent van de mantelzorgers die geen ondersteuning ontvangt aan niet de weg te weten naar deze ondersteuning.

Tabel

 

Specifieke groepen mantelzorgers

De grote groep mantelzorgers die ons land kent is een divers gezelschap en bestaat bijvoorbeeld uit jonge mantelzorgers, mantelzorgers met een migratieachtergrond tot mantelzorgers van mensen met een psychische kwetsbaarheid. Om aan te sluiten bij de ondersteuning die mantelzorgers nodig hebben is het soms belangrijk om groepen mantelzorgers te onderscheiden omdat op deze groepen specifieke aandachtspunten gelden.

Mantelzorg voor mensen met psychische kwetsbaarheid

Eerder werd er al benoemd dat steeds meer mensen mantelzorg verlenen aan naasten met psychische kwetsbaarheid. Uit ander onderzoek van het SCP blijkt ook dat steeds meer mensen in Nederland kampen met psychische problemen. Deze cijfers lijken dus in één lijn met elkaar te liggen. Mensen met psychische kwetsbaarheid worden steeds vaker thuis behandeld en dit vraagt om een grotere betrokkenheid van mantelzorgers. Het is belangrijk om mantelzorgers hierin goed te faciliteren en te ondersteunen om overbelasting te voorkomen. Gemeenten hebben hierin een belangrijke rol, ook met betrekking tot psychische problemen. Lees hier tips voor zowel mantelzorgers als gemeenten. Ook bestaan er instrumenten die gemeenten kunnen toepassen bij de ondersteuning van mantelzorgers van mensen met psychische problemen.

Jonge mantelzorgers 

In 2017 woont bijna één op de 5 scholieren  van 12 tot en met 16 samen met een langdurig ziek gezinslid, zo blijkt uit onderzoek van het SCP. Het wordt soms nog over het hoofd gezien, maar jongeren die opgroeien met een langdurig zieke naasten, zijn vaak ook mantelzorgers. Het totaal aantal mantelzorgers in Nederland (5 miljoen) is onderzocht vanaf 16 jaar, dus hier is de groep jonge mantelzorgers onder de 16 jaar nog niet meegerekend. Met de meeste van deze jonge mantelzorgers gaat het goed, maar voor sommigen is deze thuissituatie zwaar en is (extra) ondersteuning nodig om sociaal emotionele problemen nu en in de toekomst te voorkomen. Bekijk de infographic of het Wat Werkt Dossier over jonge mantelzorgers. Ook bestaat er een toolkit met materialen die ingezet kunnen worden in de communicatie naar jonge mantelzorgers en mantelzorg-ondersteunende organisaties.

Mantelzorgers met een niet-westerse migratieachtergrond zorgen vaak intensiever

Mantelzorgers met een niet-westerse migratieachtergrond  bieden vaker intensief en langdurige hulp aan naasten dan autochtone Nederlanders. Ook weten mantelzorger met een niet-westerse migratieachtergrond minder vaak welke vormen van ondersteuning er voor hen beschikbaar zijn. De cijfers van het SCP laten zien dat autochtone Nederlanders vaker informele hulp bieden dan niet-westerse migranten. Belangrijk om hierbij mee te nemen is dat dit kan komen doordat laatstgenoemden de vragen anders hebben opgevat en hulp zo vanzelfsprekend vinden dat ze dit niet als hulp zien, maar ook doordat ouderen van mensen met een migratieachtergrond soms in het land van herkomst wonen, wat mantelzorgen lastig maakt. 

Samenwerking en afstemming met beroepskrachten

Mantelzorgers die iemand helpen die ook hulp krijgt van de thuiszorg of wijkverpleging hebben vaak ook contact met deze professionals. Uit onderzoek van SCP blijkt dat mantelzorgers over het algemeen tevreden zijn over deze samenwerking, maar oog hebben voor mantelzorgers door thuiszorgmedewerkers blijft een punt van aandacht. Zeker voor mantelzorgers die niet met hun naasten in één huis wonen. Om overbelasting bij mantelzorgers te voorkomen is goede samenwerking en afstemming belangrijk, zowel met mantelzorgers als tussen professionals onderling. Het programma In voor mantelzorg-thuis zet daarom in op goede lokale samenwerking tussen zorg, welzijn en gemeente. En op meer samenwerking tussen beroepskrachten en mantelzorgers en vrijwilligers. Een veelgebruikt model om deze samenwerking te verbeteren is het SOFA-model. Daarnaast heeft het programma ‘In voor mantelzorg’ een werkboek uitgebracht: Verder in samenwerking.

Toekomstperspectief

De Nederlandse bevolking wordt gemiddeld steeds ouder. Ook willen of moeten ouderen steeds meer op hoge leeftijd zelfstandig een huishouden blijven voeren, waardoor het aanbod van mantelzorg belangrijker wordt. Wat zijn de voorspellingen over de vraag en het aanbod van mantelzorg? Het SCP deed hier onderzoek naar de trend binnen de Nederlandse bevolking:

  • waar in 2018 nog ongeveer 5 mantelzorgers waren per zorgontvanger (75- plussers), zal dit in 2040 zijn gedaald naar ongeveer 3 mantelzorgers per zorgvrager;
  • ondanks dat de regionale verschillen in de toekomst zullen afnemen, zal het aantal mantelzorgers per zorgvrager in de krimpregio’s lager zijn dan bijvoorbeeld in de Randstad;
  • verwacht wordt dat in 2040 het verlenen van mantelzorg steeds meer door ouderen wordt gedaan.

Maatschappelijke waarde van mantelzorg

In opdracht van MantelzorgNL publiceerde Ecorys begin 2021 een onderzoek naar de maatschappelijke waarde van mantelzorg. MantelzorgNL heeft hier ook een factsheet van gemaakt. Hierin werden de volgende punten geconcludeerd:

  • de maatschappelijke waarde van mantelzorg bedraagt tussen de € 32 en € 44 miljard. Dit is wat het de maatschappij zou het kosten als de zorg die mantelzorgers verlenen door een professional zou moeten worden verleend;
  • de kosten die mantelzorgers jaarlijks maken is bij elkaar opgeteld ongeveer 22 miljard euro. Dit bestaat uit uitgaven zoals telefoon- en reiskosten (€ 1,8 miljard) en de waarde van de tijdsinzet voor de mantelzorger (€ 20 miljard). De waarde van de tijdsinzet worden vergeleken met de waarde die deze tijd zou hebben voor de mantelzorger indien deze op een andere manier zou worden ingezet , zoals werk, onderwijs of ontspanning.

Aan de slag met mantelzorgbeleid

We zien dat veel Nederlanders om verschillende redenen voor naasten zorgen. Dit is mooi, maar vraagt ook om actie en ondersteuning aan mantelzorgers, zeker gezien de toekomstvoorspelling. Gemeenten, zorg- en welzijnsinstelling hebben de taak om goed samen te werken ten behoeve van mantelzorgers en hun naaste(n). Om gemeenten hierin op weg te helpen is er de Woudlopersgids informele zorg. Ook kunnen zij kennis en advies op maat te krijgen op een specifieke vraagstuk waar zij zich mee bezig houden. Hiervoor kunnen zij kosteloos contact opnemen met het AdviesTeam Mantelzorg. Denk hierbij aan vragen over bijvoorbeeld respijtzorg, het bereiken van mantelzorgers en het betrekken van welzijns- en vrijwilligersorganisaties.