1. Wat zijn genderneutrale voornaamwoorden?

Sommige mensen gebruiken liever niet de voornaamwoorden zij/haar of hij/hem, omdat deze woorden vaak worden gekoppeld aan man of vrouw zijn. Twee voornaamwoorden waarmee je op een neutrale manier over iemand kunt spreken zijn die/diens of hen/hun. Sommige mensen vinden het fijner als je enkel hun naam gebruikt. Dit is echter persoonlijk. Iemands genderneutrale voornaamwoorden vermijden kan namelijk ook de indruk wekken dat je iemands genderidentiteit niet (geheel) accepteert. Je hoort steeds vaker dat iemand zich bij kennismaking (één-op-één of in een groep) voorstelt en ook diens voornaamwoorden benoemt. Of iemand voegt voornaamwoorden toe aan hun e-mailhandtekening of (werk of social media) profiel.

Weet je niet hoe je iemand moet aanspreken? Houd het neutraal door die/diens of iemands naam te gebruiken. Vragen kun je het beste één-op-één doen, zodat je iemand niet onder druk zet om bij een groep uit de kast te komen. Bij een voorstelrondje in een groep kun je je eigen voornaamwoorden noemen. Als anderen zich er comfortabel bij voelen, kunnen die hetzelfde doen.

2. Wat is het effect op iemand als ik de verkeerde voornaamwoorden gebruik?

Misgenderen – iemand met het verkeerde gender identificeren of het verkeerde voornaamwoord gebruiken - kan oncomfortabele, diep pijnlijke of verdrietige gevoelens opwekken, omdat dit niet past bij hoe de persoon diens gender ervaart. Het geeft een signaal af dat mensen die persoon niet zien zoals diegene gezien wil worden. Ook al is dit regelmatig onbewust en hebben mensen het niet altijd zelf door als ze de verkeerde voornaamwoorden gebruiken.

Misgenderen valt onder microagressies: subtiele vormen van discriminatie. Deze opmerkingen kunnen onschuldig lijken, maar zijn vaak heel kwetsend. Misgenderen valt onder het type ‘je identiteit ontkennen’, waarbij opmerkingen worden gemaakt waaruit blijkt dat de identiteit van mensen niet serieus wordt genomen. Denk hierbij aan het niet (willen) gebruiken van de (nieuwe) naam of voornaamwoorden bij non-binaire of transgender personen.

Misgenderen is voor veel non-binaire personen een dagelijkse realiteit, deze constante herhaling is wat microagressies zo schadelijk maakt. Door de juiste voornaamwoorden te gebruiken toon je respect voor de ander en geef je diegene het gevoel dat je die ziet zoals die is en dat die zichzelf mag zijn. Dit kan diegene een veilig gevoel geven. Ook kan meer ruimte voor genderdiversiteit een positief effect hebben op andere (gemarginaliseerde) groepen, zoals het vergroten van het gevoel van veiligheid en het inclusiever denken over deze groepen.

3. Waarom verandert iemand diens voornaamwoorden?

Er zijn mensen van wie de genderidentiteit niet past bij de binaire categorieën van vrouw of man of het geslacht dat bij de geboorte is toegewezen. Het veranderen van voornaamwoorden kan dan een gevoel van erkenning van hun genderidentiteit geven en een belangrijke stap zijn om meer authentiek zichzelf te zijn.

Naar schatting is ongeveer 0,3% van de inwoners van 15 jaar en ouder in Nederland non-binair of genderqueer. Niet alle non-binaire personen gebruiken genderneutrale voornaamwoorden. Een deel van de non-binaire personen gebruikt zij/haar of hij/hem. Dus ook als je leest of hoort dat iemand zij of hem gebruikt, dan kan diegene nog steeds non-binair zijn. Ook sommige mensen die zich niet thuis voelen in opvattingen over mannen en vrouwen en sommige intersekse mensen vinden het fijner om genderneutrale voornaamwoorden voor zichzelf te gebruiken. Genderneutraal taalgebruik geeft zichtbaarheid aan deze verschillende belevingen van gender.

Of iemand voor hen/hun of die/diens kiest is afhankelijk van diens persoonlijke voorkeur, bijvoorbeeld door wat taalkundig voor diegene beter voelt. Het is vaak niet makkelijk om uit te dragen dat je je voornaamwoorden verandert. Bovendien lopen veel mensen tegen weerstand en onbegrip aan wanneer zij dit delen. Het is goed je hiervan bewust te zijn, en te weten dat iemand niet ‘zomaar’ diens voornaamwoorden verandert.

Tekst gaat door onder de foto.

4. Wat doe ik als ik of iemand anders (per ongeluk) de verkeerde voornaamwoorden gebruik(t)?

Als je iemand per ongeluk met de verkeerde voornaamwoorden aanduidt, kan dat voor jou en de ander een vervelende situatie opleveren. Het beste is om jezelf kort te verbeteren en door te gaan met je gesprek. Bijvoorbeeld: ‘Vanochtend had ik een afspraak met Bo. Toen zei hij, sorry, die dat er een nieuwe activiteit…’ Het kan ook zijn dat je je pas achteraf realiseert dat je de verkeerde voornaamwoorden hebt gebruikt. In dat geval kun je later naar degene om wie het ging toegaan en zeggen: ‘Sorry dat ik de verkeerde voornaamwoorden gebruikte tijdens [moment]. Ik weet dat je genderneutrale voornaamwoorden gebruikt en ga mijn best doen om de volgende keer de juiste te gebruiken.’

Het is belangrijk om te erkennen dat je een fout maakte, maar als je er te lang bij stilstaat of in de verdediging schiet, komt er juist veel nadruk op te liggen. Dat kan ook weer vervelend zijn. Het kan er ook voor zorgen dat de ander het gevoel heeft je gerust te moeten stellen. De rollen zijn dan ineens omgedraaid. 

Als je hoort dat iemand anders de verkeerde voornaamwoorden gebruikt bij het spreken over of tegen iemand die genderneutrale voornaamwoorden gebruikt, is het goed de ander hierop aan te spreken. Bij voorkeur direct, maar later de ander erop aanspreken kan ook. Dit kan je doen door bijvoorbeeld te zeggen: ‘Oh, [naam] gebruikt [x] voornaamwoorden’ of ‘Je bedoelt hen/hun of die/diens’. Je kunt ook aanbieden om samen te oefenen met genderneutrale voornaamwoorden gebruiken.

Voor non-binaire en transgender personen kan het lastig en vermoeiend zijn om hier steeds zelf anderen op te moeten aanspreken. Het is belangrijk om dit ook te doen als dit niet in het bijzijn van de persoon in kwestie gebeurt. Het maakt het niet ineens oké om te misgenderen als degene waar het om gaat er niet bij is. Het is bovendien een goede oefening om in alle contexten de juiste voornaamwoorden te gebruiken. 

5. Ik ben cisgender en gebruik zij/haar of hij/hem. Waarom is het belangrijk dat ook ik mijn voornaamwoorden noem?

Met het benoemen van je eigen voornaamwoorden kan je veel positiefs teweegbrengen. Je maakt het namelijk normaler om voornaamwoorden te benoemen en creëert ruimte voor anderen om hun voornaamwoorden te uiten. Ook draag je uit dat mensen bij jou ‘veilig’ zijn en dat jij het belangrijk vindt inclusief voor iedereen te zijn. Dit kun je bijvoorbeeld doen door jezelf voor te stellen met je voornaamwoorden en aan de ander te vragen, ‘Wat zijn jouw voornaamwoorden?’. Ook het toevoegen van je voornaamwoorden aan je e-mailhandtekening en op sociale media is een goede manier om te laten zien dat je dit belangrijk vindt.

Door je eigen voornaamwoorden te benoemen en je ervoor in te zetten dat anderen zich ook vrij voelen dit te doen, zet je een sociale norm. We zien dat mensen veel minder geneigd zijn te discrimineren wanneer er een duidelijke norm is dat discriminatie niet getolereerd wordt. Daarnaast is het goed je te realiseren dat het gender dat jij denkt dat iemand heeft op basis van diens uiterlijk, niet altijd hoeft te kloppen met diens identiteit. Door je eigen voornaamwoorden te benoemen en te vragen naar die van een ander, zet je dus een positief voorbeeld en voorkom je ongemakkelijke/pijnlijke situaties. Ook doorbreek je de vanzelfsprekendheid dat er alleen mensen zijn die zich identificeren als vrouw of man.