Vijf vragen over kostenvergoeding voor wijzigen van geslachtsregistratie

In 2021 besloot Nijmegen als eerste Nederlandse gemeente om de kosten voor het wijzigen van de geslachtsregistratie te gaan vergoeden. Sindsdien zijn er steeds meer gemeenten die deze kosten dekken voor hun inwoners. Waarom doen zij dit? Welke keuzes maken gemeenten hierin? En hoe regelen ze dit praktisch?

1. Waarom vergoeden gemeenten dit?

De belangrijkste reden voor de vergoeding is het wegnemen van financiële drempels voor transgender en non-binaire personen die hun geslachtsregistratie willen laten aanpassen. Het wegnemen van kosten maakt deze wijziging laagdrempeliger en toegankelijker. Daarnaast laten gemeenten door middel van de vergoeding zien dat ze een inclusieve gemeente willen zijn voor hun transgender en non-binaire inwoners.

Voor een deel van de gemeenten speelt ook mee dat de behandeling van de hernieuwde Transgenderwet een tijd is uitgesteld en inmiddels duidelijk is geworden dat die er voorlopig niet zal komen. Deze wet zou drempels voor de wijziging van geslachtsregistratie wegnemen, omdat de verplichte deskundigenverklaring met deze wet zou komen te vervallen. Dat deze wet er voorlopig niet komt, kan voor gemeenten een reden zijn om zelf zo veel mogelijk drempels weg te nemen voor hun transgender en non-binaire inwoners.

2. Om welke kosten gaat het?

Als je je juridisch geslacht wilt wijzigen, komen daar standaard twee verschillende soorten kosten bij kijken:

  1. De kosten voor de aanvraag van een nieuw paspoort, nieuwe identiteitskaart en eventueel het rijbewijs. Een nieuw paspoort kost op dit moment €83,87, een nieuwe identiteitskaart €75,80.
  2. De kosten van een deskundigenverklaring. Op dit moment heb je verplicht een deskundigenverklaring nodig om je juridisch geslacht te kunnen wijzigen. De kosten voor zo’n verklaring zijn gemiddeld rond de 300 euro: gemiddeld 65 euro voor de verklaring en maximaal 250 euro voor het gesprek. Als je de verklaring krijgt bij een plek waar je in behandeling bent, betaal je meestal alleen de kosten voor de verklaring.

3. Welke kosten vergoeden gemeenten?

Welke kosten vergoed worden, verschilt per gemeente. Nijmegen, Utrecht, Deventer, Amsterdam, Arnhem en Groningen vergoeden voor iedereen zowel de kosten voor een nieuw paspoort of nieuwe ID-kaart en eventueel een nieuw rijbewijs, als de kosten voor de deskundigenverklaring. In Eindhoven, Zwolle en Rotterdam wordt de deskundigenverklaring ook vergoed, maar de kosten voor nieuwe documenten niet. 

De gemeente Almere, Amersfoort en Den Haag hebben ook de intentie een vergoeding te bieden. Zij zijn nog bezig met het uitwerken of implementeren van een voorstel.

4. Hoe wordt de vergoeding gefinancierd?

De uitvoering van de vergoedingen ligt in principe bij de afdeling Burgerzaken van gemeenten. In sommige gemeenten worden de kosten ook gedekt door deze afdeling. In andere gemeenten worden de kosten met interne verrekeningen gedeclareerd bij de Wmo, of bij de afdeling die verantwoordelijk is voor het regenboogbeleid. Voor de duurzaamheid van de regeling is het aan te raden om de vergoeding onder te brengen in reguliere regelingen. Voor aanvragen van een vergoeding, maken de meeste gemeenten gebruik van een online formulier.

Afhankelijk van de grootte van de gemeente gaat het op dit moment om enkele tot enkele tientallen aanvragen per jaar. Het gaat dus om een relatief beperkte uitgave. Veel gemeenten voeren de regeling met terugwerkende kracht in, waardoor de aantallen, en daarmee ook de kosten, in het begin wat hoger kunnen liggen.

5. Hoe zit het met wijzigingen naar een X?

Het vergoeden van het wijzigen van de geslachtsregistratie gaat met name over mensen die hun juridisch geslacht van een V naar een M of een M naar een V willen wijzigen. Om je geslachtsaanduiding te wijzigen naar een X, is op dit moment nog een rechterlijke uitspraak nodig. Een deskundigenverklaring is niet nodig. Hierin verschilt de procedure rondom de X van de procedure rondom wijzigingen van V naar M of M naar V.

Aan een rechtszaak zijn ook kosten verbonden. De eigen bijdrage van een rechtszaak is inkomensafhankelijk. Hoe hoger je inkomen, hoe hoger de eigen bijdrage. Als je in de bijstand zit, betaalt de gemeente vanuit de bijzondere bijstand vaak 100% van de kosten van de rechtszaak.

Een paar gemeenten komen ook personen die hun geslachtsaanduiding naar X willen wijzigen verder tegemoet. Zo valt, naast de kosten voor identiteitsdocumenten, de eigen bijdrage voor de rechtbank onder de vergoedingsregeling van de gemeente Amsterdam, met een maximum van 550 euro per persoon. Nijmegen komt met een vergelijkbare regeling, met een maximum van 520 euro per aanvraag. Ook Rotterdam biedt vanaf 1 juli een vergoeding voor de kosten die mensen maken voor het proces naar de rechter.

Wie zelf diens geslachtsaanduiding wil wijzigen, kan hier meer informatie vinden over het proces.