Met name kwetsbare ouderen worden getroffen door maatregelen die verband houden met het indammen van het virus. Wat zijn kwetsbare ouderen? Wat maakt hen kwetsbaar? Kwetsbaarheid bij ouderen is volgens de definitie van het Sociaal Cultureel Planbureau een proces van het opeenstapelen van lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten in het functioneren van ouderen, dat de kans vergroot op negatieve gezondheidsuitkomsten. Dit leidt vervolgens tot beperkingen, overmatig zorgverbruik en (vroegtijdige) sterfte.

Kwetsbaarheid

Kwetsbaarheid kan zich op allerlei manieren uiten. De ene oudere heeft bijvoorbeeld moeite met boodschappen doen terwijl de andere oudere last heeft van vergeetachtigheid. We onderscheiden dan ook vier terreinen waarop ouderen kwetsbaar kunnen zijn: fysieke (belemmeringen in hun fysieke functioneren door bijvoorbeeld gewichtsverlies, evenwichtsproblemen, vermoeidheid), cognitieve (belemmeringen  in cognitie zoals geheugen en flexibiliteit), sociale (belemmeringen door eenzaamheid of verlies van sociale steun) en psychische kwetsbaarheid (belemmeringen door psychische aandoeningen zoals een depressie).

Volgens Jaap van Dissel, directeur van het Centrum Infectieziektebestrijding van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), zijn die ouderen kwetsbaar ‘die gedurende het leven enkele onderliggende medische condities hebben gekregen, die beperken wat ze aankunnen. De biologische leeftijd is belangrijker dan de kalenderleeftijd.’

Te denken valt aan mensen met hart- of longproblemen, mensen met bepaalde vormen van suikerziekte of nierpatiënten. Vele duizenden ouderen zijn niet meer in staat zijn om voor zichzelf te zorgen. Zij kunnen volgens artsen in de Volkskrant (2 april 2020) bij een coronabesmetting beter thuis of in het verpleeghuis worden behandeld, zo leren de ervaringen van de afgelopen weken.

Gevolgen thuisisolatie & social distance

Veel ouderen in Nederland zijn eenzaam, zo laat onderstaande figuur zien.

 Het risico bestaat dat ouderen (verder) vereenzamen, nu Nederlanders worden opgeroepen om sociaal contact zo veel mogelijk te mijden. Ouderen die eenzaam zijn kunnen in deze tijd  hun netwerk niet verder opbouwen en veel van de contacten en activiteiten die ze wel hadden, vallen nu weg. Ook zijn ouderen nu vaak extra voorzichtig uit angst om ziek te worden of anderen ziek te maken.

Vanwege de maatregelen om het Coronavirus te bestrijden, zijn ook ouderen gebonden aan huis. Dat heeft voor hen nu grote gevolgen, denk aan;

• Niet naar (ontmoetings)activiteiten kunnen
• Te weinig bewegen
• Geen buitenlucht
• Er alleen voor staan als mantelzorger
• Geen mantelzorg aan bekenden kunnen geven
• Ongezond eten, te veel of juist te weinig eten en drinken
• Verstoken zijn van digitale contacten door het ontbreken van digitale middelen (computer, laptop, tablet) en/of vaardigheden
• Mantelzorgers of bekenden kunnen bij ouderen geen belangrijke klussen in huis doen (eenvoudig onderhouds- of reparatiewerk, huishoudelijke klussen, boodschappen, koken)
• Winkelbezoek valt weg waardoor men dagelijkse levensbehoeften niet kan aanschaffen
• Bestelde boodschappen door fysieke beperking niet bij voordeur kunnen weghalen
• Verveling, dagen duren lang
• Geen geld kunnen opnemen
• Bezoek kan niet ontvangen worden
• Onzekerheid over hoe lang deze situatie duurt
• Angst om zelf ziek te worden of een geliefde die ziek wordt
• Niet in de gelegenheid om religieuze vieringen bij te wonen

Deze omstandigheden kunnen leiden tot toename van klachten met betrekking tot fysieke en psychische gezondheid. Juist ook bij ouderen die het voor corona nog net aardig konden redden, maar door het coronavirus of de maatregelen om dit virus tegen te gaan, ineens kwetsbaar worden.

Ouderen zijn echter niet alleen maar kwetsbaar tijdens deze coronacrisis. Veel ouderen kunnen en willen zelf ook graag wat doen voor anderen. Ouderen in Utrechtse buurten helpen elkaar bijvoorbeeld via het buurtnetwerk Wederzijds, zo schreef de Volkskrant op 16 maart 2020. 160 bewoners met een gemiddelde leeftijd van 70 jaar zijn lid van dit netwerk, en communiceren sinds enkele weken met elkaar via appgroepen die speciaal vanwege de maatregelen tegen het coronavirus zijn aangemaakt.

Digitaalvaardig

Verder zijn ouderen bijvoorbeeld digitaal veel vaardiger dan vaak wordt gedacht. 65% van de 65-plussers vindt zichzelf digitaal vaardig, zo blijkt uit onderzoek van ANBO in samenwerking met Google uit 2017.  En hoewel ruim de helft van de 65-plussers het moeilijk vindt om bij te blijven met technologische ontwikkelingen, vindt 87% van hen zichzelf niet te oud om nieuwe technologieën te leren.  

Niet alle ouderen zijn echter zo digitaalvaardig als ze graag zouden willen, terwijl kunnen videobellen en het online kunnen bestellen van de boodschappen juist in deze tijd handige vaardigheden voor hen kunnen zijn. Initiatieven zoals de Helpdesk Welkom Online van het Nationaal Ouderenfonds helpen ouderen telefonisch met online en digitale vragen, zoals: hoe kan ik videobellen, hoe houd ik contact via social media en hoe kan ik online spelletjes spelen met anderen? En waar vind ik de laatste informatie over het coronavirus?

Verder worden er bijvoorbeeld gratis online colleges aangeboden aan ‘senioren die willen blijven leren’ door studenten van Oud Geleerd Jong Gedaan. Normaal gesproken worden deze colleges in bibliotheken en buurtcentra gegeven, maar omdat deze vanwege het coronavirus gesloten zijn, worden deze nu online aangeboden.

Tot slot zijn er meerdere initiatieven ontstaan om mensen vanuit hun eigen woonkamer te laten genieten van kunst en cultuur. Deze zijn meestal niet specifiek voor ouderen ontwikkeld, maar kunnen ook voor hen erg interessant zijn. Op de website van het consortium Beter Oud staat een mooi overzicht met uiteenlopende initiatieven: van het online ‘bezoeken’ van musea tot het online bekijken van muziek- en theatervoorstellingen.

Hulp en aandacht: vraag en aanbod

Vele initiatieven zijn inmiddels opgezet om ouderen verlichting te bieden in deze tijden van corona. Van een bosje bloemen afleveren voor de voordeur tot de huisarts die ouderen opbelt. Burenhulp in allerlei verschijningsvormen, talrijke manieren van beeldbellen en bijpassende hulp bij; aangepaste televisieprogramma’s enzovoorts. De creativiteit is groot en kent geen grenzen. Hieronder een bloemlezing van creatieve initiatieven.

• Blijf Toch Thuis Tombola voor ouderen in Zwijndrecht - Drie enthousiaste medewerkers van de gemeente Zwijndrecht organiseerden op zaterdag 4 april met een groot aantal lokale partners een ‘Blijf Toch Thuis Tombola’ op het parkeerdek van twee appartementencomplexen. Vanaf de balkons van in totaal 700 woningen (met vooral ouderen) deden de bewoners massaal mee. Sandra Vat, een van de organisatoren: 'Dit is natuurlijk een eenmalige actie. Als wij weggaan zitten mensen misschien nog steeds met zorgen of hulpvragen. Dat wilden we niet, en daarom hebben we deze activiteit ook aangegrepen als aanknopingspunt om de hulplijn en website van Zwijndrecht voor Elkaar onder de aandacht te brengen. Dat deden we in de flyer waarin we de tombola aankondigden. We merken nu al dat er meer telefoontjes en mailtjes binnenkomen.'
• Red je boeketje – het doneren van boeketten aan ouderen in verzorgingstehuizen: ‘Wc-rollen kun je goed bewaren, maar bloemen niet. ‘Red je Boeketje’ is daarom de spontane actie om de ouderen van Nederland een hart onder de riem te steken. Én we helpen de hardwerkende telers de crisis door. Wie maak jij blij?’ Omdat je bloemen niet kunt bewaren, slaan de initiatiefnemers van Red je Boeketje de handen ineen.
• Stichting Thuisgekookt koppelt buurtgenoten aan elkaar voor een lekkere, verse en met liefde bereide warme maaltijd én gezellig sociaal contact. Het sociale contact ziet er tijdens deze coronacrisis iets anders uit dan normaal. Maaltijden worden afgehaald aan de deur of bij het raam of gebracht tot aan de deurklink waarna de thuiskok twee grote stappen naar achteren brengt. Maar juist nu is wat deze buurtgenoten kunnen betekenen misschien wel belangrijker dan ooit.
• Het landelijk collectief Krachtproef organiseerde een inspiratiesessie met 76 sociaal (ouderen) werkers, waarin Sjef van der Klein en Jenny Zwijnenburg hun ruime ervaring en praktische wijsheid over sociaal ouderenwerk deelden. In een uur tijd vlogen de ideeën en oplossingen voor deze tijden van corona over de virtuele tafel heen. Dit leidde tot zeven kernprojecten die in geen enkele gemeente mogen ontbreken.
• Ouderen-uurtjes in supermarkten.
• Boodschappen halen voor een oudere, richtlijnen Aalsmeer
• Oproepen tot kaartenactie.

Hulplijnen voor ouderen

Diverse telefonische infolijnen hebben het druk. Hulplijnen zijn opengesteld: bijvoorbeeld van het Rode Kruis, ouderenbonden, Omroep Max en de Luisterlijn. Dat is een goed teken. De telefoon pakken voor ouderen is heel makkelijk, veilig en informatief. We zetten er een aantal op een rij – voor professionals om op te wijzen en voor ouderen zelf.

• Zilverlijn (een gratis belservice voor ouderen van het Nationaal Ouderenfonds): als ouderen zich aanmelden, worden ze vervolgens regelmatig gebeld door professionele vrijwilligers: ‘Zij bieden u een luisterend oor, een gezellig praatje of een goed gesprek. Precies waar u behoefte aan heeft. U kiest zelf op welk dagdeel u gebeld wilt worden, in de ochtend of de middag. Een telefoontje duurt ongeveer 20 minuten. Uiteraard zijn alle gesprekken vertrouwelijk. U kunt zich aanmelden voor de Zilverlijn door onderstaand formulier in te vullen, of te bellen naar 088 344 2000. U wordt vervolgens binnen 14 dagen teruggebeld.’
• Telefoonlijn van ANBO: ‘Wij beseffen heel goed dat het voor u heel vervelend is. Misschien zit u op dit moment wel alleen thuis. Of u maakt zich ongerust en weet niet wat u wel en niet kunt doen. Wilt u graag iemand spreken? Belt u ons dan op via telefoonnummer: 0348 - 46 66 66. Overigens kan iedereen die dat wil een lieve videoboodschap maken om ouderen een hart onder de riem te steken. Doet u mee? Stuur dan uw vlog naar hartonderderiem@anbo.nl.’
• Ouderen-Infolijn van KBO-PCOB: ‘De medewerkers van KBO-PCOB bieden u graag een luisterend oor. Bijvoorbeeld als u wilt overleggen of (kleine) bijeenkomsten van de afdeling nog wel doorgang kunnen vinden. Of dat u als vrijwilliger nog een-op-een-contact met leden kunt hebben. Hoe u in contact kunt blijven zonder risico te lopen. Of gewoon voor een praatje.’
• Belcirkels van KBO-Brabant: de Belcirkels van KBO-Brabant zijn bedoeld voor leden die het prettig vinden om in deze tijd regelmatig telefonisch contact te hebben met andere KBO-leden: “Gewoon om te vragen hoe het gaat, om uw zorgen te delen, om een gezellig gesprek te voeren. Zo kijken we toch naar elkaar om en hoeven we de coronacrisis niet alleen te doorstaan”.
• Koetjes & Kalfjes-project – studenten bellen eenzame ouderen die thuiszitten door corona: ‘Leonoor en Rosalie zijn het initiatief ‘Koetjes & Kalfjes’ gestart om eenzaamheid tegen te gaan bij ouderen die tijdens de coronacrisis hele dagen binnen zitten. De ouderen (koetjes) en studenten (kalfjes) geven elkaars telefoonnummer en kletsen gezellig aan de telefoon. Er hebben zich al 900 studenten aangemeld. Alleen de zoektocht naar ouderen loopt nog stroef. Om ouderen te bereiken flyeren de Leonoor en Rosalie in zorginstellingen en buurthuizen.’