Aanpak eenzaamheid blijft symptoombestrijding

Er komen steeds meer initiatieven om eenzaamheid te bestrijden. Altijd vol goede wil, maar vaak niet doordacht. Er wordt weinig gebruik gemaakt van de kennis over wat werkt in de aanpak van eenzaamheid. Mensen krijgen dan op zijn best een tijdelijke opkikker, maar voelen zich daarna misschien zelfs wel eenzamer. Het wordt dan goedbedoelde symboolpolitiek. Eenzaamheid is daarvoor een te ernstig probleem.

Het project Eet u mee? is een initiatief van twee studenten dat kokers en eters uit de buurt samen brengt. Mensen die wat extra gezelligheid kunnen gebruiken schuiven aan bij hun buurtgenoten die toch al thuis koken. Een website brengt kokers en eters bij elkaar. Het initiatief Eet u mee? won de Nationale Eenzaamheid Prijs 2013, uitgereikt door Coalitie Erbij in het kader van de Week van de Eenzaamheid. Eet u mee? was een van de honderd initiatieven die door professionals, vrijwilligers en actieve burgers ingediend waren voor deze prijs. Allemaal mooie initiatieven die met een groot hart bedacht zijn. Toch zou het beter zijn wanneer de eenzaamheidsprijs uitgereikt wordt aan het initiatief dat daadwerkelijk het beste bijdraagt aan de bestrijding van eenzaamheid.

Een ernstig probleem

Mensen voelen zich eenzaam wanneer ze minder waardevolle sociale contacten hebben dan zij willen. Dit komt vaak door een combinatie van persoonlijke eigenschappen en een ingrijpende gebeurtenis. Zo is iemand die bijvoorbeeld plotseling zijn werk verliest of na 40 jaar huwelijk weduwe wordt extra kwetsbaar voor eenzaamheid. Zeker wanneer diegene ook nog eens erg verlegen is of weinig zelfvertrouwen heeft. Je kunt dan in een negatieve spiraal terechtkomen waarbij problemen zich opstapelen en je gezondheid achteruit gaat. Eenzame mensen zien vaak op tegen situaties waarin ze andere mensen zullen ontmoeten. Ze worden daarin vervolgens vaak bevestigd, doordat ze bijvoorbeeld denken dat niemand op hun verhalen zit te wachten en ze er het zwijgen toe doen. Voor het bestrijden van echte eenzaamheid is dan ook iets anders nodig dan etentjes, dagjes uit of andere buurtinitiatieven.

Op eigen kracht het wiel uitvinden

Toch lijken dit soort provisorische initiatieven een hoofdrol te spelen in de aanpak van eenzaamheid. Het probleem van eenzaamheid raakt mensen, zowel professionals als burgers willen dan ook iets doen. Simpelweg van een idee een project maken lijkt dan al gauw goed genoeg. Neem bijvoorbeeld het eveneens voor de Eenzaamheid Prijs ingediende initiatief De leesmap waarbij buurtgenoten hun eigen tijdschrift in een map stoppen en die eens per maand naar elkaar toebrengen. Dit soort innovatieve projecten krijgen veel aandacht. Ook financiers geven het liefst geld uit aan nieuwe ideeën. Daarbij komt dat initiatieven van burgers het goed doen in het huidige politieke klimaat. Eet je mee en de leesmap sluiten daar mooi bij aan.

De aanpak van eenzaamheid blijft hierdoor veelal steken in symptoombestrijding. Mensen krijgen op zijn best een tijdelijke opkikker, maar voelen zich daarna misschien zelfs wel eenzamer. De initiatieven geven weliswaar het gevoel dat er wat gedaan wordt aan de problematiek van eenzaamheid, maar eigenlijk is het vooral symboolpolitiek. Eenzaamheid is daarvoor een te ernstig probleem.

Wat werkt tegen eenzaamheid

Professionals moeten dan ook meer gebruik maken van beschikbare kennis over wat werkt bij de bestrijding van eenzaamheid en van beschikbare methoden die daarbij aansluiten. Uit internationaal onderzoek blijkt dat eenzaamheid het beste kan worden voorkómen door het sociale netwerk van mensen uit te breiden en te verstevigen. Dit is terug te vinden in bijvoorbeeld de methode Natuurlijk, een netwerkcoach! van MantelzorgNL, waarbij een vrijwillige netwerkcoach in tien stappen werkt aan het sociale netwerk van burgers die risico lopen te vereenzamen.

Wordt iemand toch eenzaam, dan werken methoden die negatieve verwachtingen van ontmoetingen tegengaan het beste. Tijdens de cursus Vrienden maken kun je leren van Context Haaglanden ontwikkelen vereenzaamde volwassenen een actieve houding en realistische verwachtingen ten aanzien van het sluiten en onderhouden van vriendschappen. Ook het doen van vrijwilligerswerk werkt tegen eenzaamheid. Eenzame mensen ontmoeten op regelmatige basis andere mensen en krijgen een positiever zelfbeeld en een groter zelfvertrouwen. De methoden Ongekend talent van Pluspunt Rotterdam en Senioren voor uw gemeente van Bureau Senia stimuleren vrijwilligerswerk onder ouderen.

Een structurele aanpak

Vereenzaming vraagt kortom om een meer structurele aanpak. Er zijn veel methoden die hier goed bij aansluiten. Een groot aantal daarvan is onder het thema eenzaamheid te vinden in de databank Effectieve sociale interventies. Er is veel kennis over wat werkt bij de bestrijding tegen eenzaamheid die nu vaak onbenut blijft. Professionals moeten daar beter gebruik van maken. Ook wanneer zij, of actieve burgers, liever zelf het wiel uitvinden.

Lees ook 'Netwerk? Mijn client heeft geen netwerk!', het interview met Wilco Kruijswijk.