Actie nodig voor een inclusieve arbeidsmarkt

Mensen met een beperking nog te vaak aan de kant

De positie van mensen met een beperking op de arbeidsmarkt is de afgelopen decennia niet structureel verbeterd. Positief is dat het aantal werkgevers dat géén mensen met een (arbeids)beperking in dienst wil nemen, afneemt. Helaas vertaalt zich dat niet in een toename van het aantal werkgevers dat dat ook werkelijk doet, zo leert onderzoek van het SCP uit 2022. Werk aan de winkel.

In Nederland heeft 72,2 procent van de totale bevolking van 15 tot 75 jaar betaald werk (CBS, 2021). Bij mensen met een beperking ligt dit percentage een stuk lager (Nivel, 2021). Van de groep met een lichamelijke beperking heeft minder dan de helft betaald werk: 46 procent. Bij mensen met een chronische ziekte ligt dit percentage op 63. En van de groep mensen met een psychische kwetsbaarheid heeft slechts één vijfde betaald werk. Mensen met een verstandelijke beperking bungelen in het lijstje onderaan: van hen heeft slechts 14 procent een betaalde baan.

Wens om te werken

Veel van de mensen met een beperking die geen betaald werk hebben zouden dat graag wél willen hebben: 19-23 procent zegt daar behoefte aan te hebben (Nivel, 2021). Dat is flink hoger dan de groep uit de algemene bevolking zonder betaald werk: van deze algemene groep zou slechts 7 procent graag aan de slag willen in een betaalde baan.

Drieluik: Niets over ons zonder ons

Om de positie van mensen met een beperking - ook op de arbeidsmarkt - te verbeteren, is het eerst en vooral zaak om naar hun verhalen en ervaringen te luisteren en hun adviezen ter hart te nemen. Vanuit die gedachte publiceert Movisie de komende tijd een drieluik met interviews met ervaringsdeskundigen over hun ervaringen op de arbeidsmarkt en met werk en wat zij aanbevelen. 

Directe aanleiding is de bijeenkomst ‘Niets over ons, zonder ons’, in oktober 2022, waarop de ervaring van mensen met een beperking en werk centraal stonden. Drie sub-thema’s kwamen ter sprake: duurzaam werk, toegankelijkheid en stigma & discriminatie. Doel was om de aanwezigen te laten ervaren dat het grote meerwaarde heeft als ze eerst luisteren naar de mensen om wie gaat en hen betrekken bij beleid en uitvoering. Movisie organiseerde de bijeenkomst samen met SBCM (Kenniscentrum en A&O-fonds sociale werkgelegenheid), Onbeperkt aan de slag, Meetellen en de Realisten.

Bekijk deel 1 van het drieluik

Platform Werk Inclusief Beperking

Movisie heeft ook het Platform Werk Inclusief Beperking opgezet. Het Verwey-Jonker Instituut is hieraan verbonden als onderzoekspartner. Dit platform wil een inclusieve arbeidsmarkt dichterbij brengen, een arbeidsmarkt waar iedereen die kan en wil een bijdrage aan de maatschappij levert en daar financieel voor wordt gewaardeerd, zodat je in je eigen levensonderhoud kunt voorzien. Mensen met een arbeidsbeperking aan het werk krijgen én houden is de focus.

Wel werk, toch drempels 

Niet alleen mensen met een beperking zonder betaald werk stuiten op drempels. Ook een deel van de mensen met een beperking én een betaalde baan ervaren drempels en belemmeringen.
Het gaat onder andere om:

  • Belemmeringen door regelgeving. Denk bijvoorbeeld aan mensen die wel een (arbeids)beperking hebben, maar niet onder het doelgroepenregister vallen. Het doelgroepenregister is een register waar mensen met een arbeidsbeperking worden opgenomen met als doel hen sneller aan werk te helpen.
  • Ontoegankelijkheid op werkplekken. Vaak kunnen mensen met een beperking wel werken, maar zijn werkplekken niet goed op hen ingericht. Bijvoorbeeld omdat een werkplek niet rolstoeltoegankelijk is, omdat er geen stilteruimte is waar iemand die prikkelgevoelig is zich even terug kan trekken, of omdat iemand niet de begeleiding krijgt die nodig is.
  • Mensen met een beperking krijgen vaker te maken met discriminatie en pesten op de werkvloer dan collega’s zonder beperking (SCP, 2022). Ook geven zij aan minder kansen te krijgen (Mensen met een beperking komen nog altijd moeilijk aan werk – Sociale Vraagstukken).
  • Belemmeringen door een beperking zelf. Denk bijvoorbeeld aan psychische of fysieke vermoeidheid door werk.

Meer acties mogelijk

Veel mensen met een beperking geven aan dat maatregelen nodig zijn om werk te vinden of te doen. Flexibele werktijden, werk dicht bij huis en de mogelijkheid om thuis te werken kan in veel gevallen helpend zijn. Evenals lichter werk en minder uren werken.
Om de positie van mensen met een beperking op het gebied van werk te verbeteren zijn nog meer acties mogelijk. Bijvoorbeeld:

  • Aanpassingen van huidige (soms discriminerende) wetgeving en meer bekendheid van bestaande regelingen (voorbeelden in Mensen met arbeidsbeperking buitengesloten, 'door wetgeving achter geraniums' (nos.nl)). Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau zijn nog lang niet alle werkgevers bekend met de bestaande regelgeving en subsidieregelingen. Dit geldt met name voor kleine organisaties. Meer bekendheid daarover kan het voor hen makkelijker maken om mensen met een (arbeids)beperking aan te nemen. 
  • Meer aandacht van werkgevers voor toegankelijkheid. Toegankelijke werkplekken als norm, in plaats van gunst die pas verleend wordt (of niet) als een werknemer met een beperking daarom vraagt.
  • Inzet tegen discriminatie en stigma, bijvoorbeeld door een sociale norm te zetten tegen discriminatie van mensen met een beperking. Of door een interventie of training te volgen. Zie wat werkt rapporten Movisie.
  • Zoals hierboven aangegeven: meer flexibiliteit van werkgevers als het gaat om werktijden, werkzaamheden, thuiswerken en andere dingen die werknemers met een beperking aangeven nodig te hebben om goed te kunnen werken. 

Kijk naar talenten

Veel mensen met een beperking zouden daarnaast vooral graag zien dat er meer gekeken wordt naar hun talenten en capaciteiten, in plaats van naar hun beperking. De vaak eenzijdige blik op die beperkingen leidt nu nog tot uitsluitingsmechanismen op de werkvloer. Uit onderzoek (SCP, 2022) blijkt dat mensen met een beperking anderhalf keer zo vaak discriminatie ervaren bij het zoeken naar werk en op het werk dan mensen zonder beperking. Dat kan zich uiten in de vorm van kwetsende grappen, pesten of ongelijke beloning.
Vaak gaat het al mis bij het werven en selecteren van werknemers, omdat er niet puur wordt gekeken naar de competenties die iemand heeft. Als dat wél wordt gedaan, komt dat mensen met een beperking ten goede. Zij worden dan namelijk écht beoordeeld op hun talenten en capaciteiten, die ze net als ieder ander mens hebben. (Lees ook: Objectief werven en selecteren om discriminatie op grond van beperking te verminderen: (hoe) werkt dat? | Movisie.)

Actieve rol

Belangrijk is bovendien dat mensen met een beperking zélf vaker worden gehoord en dat zij een actieve rol krijgen bij discussies en beleidsvorming. ‘Niets over ons zonder ons’, is om die reden het motto van het VN-verdrag Handicap. Ook bij de uitvoering van dit verdrag moeten mensen met een beperking een actieve rol krijgen: zij zijn de aangewezen experts. In het drieluik ‘Niets over ons zonder ons’ komen zij aan het woord.