Alliantie realiseert gelijke kansen tot het combineren van werk en zorg voor vrouwen en mannen

Eind 2022 kwam er na vijf jaar een einde aan de Alliantie Samen Werkt Het. De alliantie streefde naar een maatschappij waarin vrouwen en mannen daadwerkelijk gelijke kansen hebben om betaalde arbeid en onbetaalde zorg te combineren. Namens Movisie was Joline Verloove de projectleider: ‘Het is een hardnekkig vraagstuk, maar we hebben de beleidsmakers echt bereikt.’

De Alliantie Samen Werkt Het (ASWH) bestaat uit WOMEN Inc., Bureau Clara Wichmann, Movisie, WO=MEN (lees: Women equals men) en de Nederlandse Vrouwen Raad. Gezamenlijk streven ze naar een samenleving met gelijke kansen voor vrouwen en mannen om betaalde arbeid en onbetaalde zorg te combineren. 

Op alle niveaus

De diversiteit in de achtergronden van de deelnemende organisaties, maakt dat hun gezamenlijke inzet zich kon richten op alle niveaus: dat van de samenleving als geheel, het institutionele niveau van overheid, werkgevers en maatschappelijke organisaties en het niveau van het persoonlijke leven. Dat was en is volgens Verloove hard nodig, aangezien de feiten in alle geledingen onvoldoende bekend waren en daarmee ook het bewustzijn van de werkelijke problematiek.

Genderkloof

Verloove doorspekt een gesprek over de opbrengsten van de ASWH daarom ook volop met veelzeggende feiten. ‘Vrouwen werken in Nederland elke week ruim tien uur minder dan mannen: gemiddeld 28,5 uur tegenover 39 uur. Deze genderkloof in werkuren is een van de redenen dat minder dan twee derde van de Nederlandse vrouwen economisch onafhankelijk is. Als je het aantal uren werk en zorg bovendien optelt, werken vrouwen en mannen evenveel. Ze hebben echter geen gelijke kans om dit te combineren waardoor in de praktijk vrouwen vaker onbetaalde zorgtaken doen en daardoor belemmerd worden in hun economische zelfstandigheid’

Theoretisch opgeleide vrouwen

‘Het is een hardnekkig probleem’, zegt Verloove verschillende keren. Al zijn er grote onderlinge verschillen tussen vrouwen. Vooral theoretisch opgeleide vrouwen en stellen profiteren van beleidsmaatregelen. ‘Ook omdat zij betere banen hebben die bijdragen aan hun ontwikkeling en welbevinden en geld hebben om een deel van het werk thuis uit te besteden. Maar zelfs in die gezinnen is er echt een genderkloof. In huishoudens waar de vrouw een hbo- of wo-diploma heeft en de man praktisch geschoold is, werkt toch de vrouw vaak minder uren. Dat is zelfs in zes van de tien gevallen aan de hand.’ 

Opvattingen in de samenleving

De hardnekkigheid zit hem er ook in dat veel mensen denken dat ze puur individuele keuzes maken in de verdeling van werk en zorg, terwijl deze keuzes (onbewust) worden beïnvloed door heersende opvattingen in de samenleving. Verloove legt uit: ‘Zo denkt een derde van de Nederlanders dat vrouwen beter zijn in het opvoeden van jonge kinderen dan mannen. Maar ik ken geen enkel onderzoek waaruit dat feitelijk blijkt.’ 

Stellen van gelijk geslacht 

Tekenend voor de heersende opvattingen zijn ook de cijfers bij stellen van gelijk geslacht. ‘Daar zijn veel minder verschillen tussen de partners in het aantal uren betaalde arbeid. Partners van gelijk geslacht verdelen ook de uren die zij besteden aan zorg eerlijker dan heterostellen. Opvallend is verder dat in vrouwenrelaties veel vaker beide partners in deeltijd werken dan in mannen- en heterorelaties.’

Langlopende campagne

De taaiheid van het vraagstuk maakt het extra relevant dat de ASWH het de afgelopen vijf jaar op alle niveaus heeft aangekaart. Verloove noemt de langlopende campagne Het werkt niet, specifiek gericht op vrouwen in een financieel kwetsbare situatie. ‘Er hingen overal in het land knalgele posters met de oplossingen voor gelijke kansen voor vrouwen en mannen voor het combineren van werk en zorg. Hiermee hebben we ingespeeld op het eerste niveau, dat van de publieke opinie in de samenleving.’ 

Oproep aan de overheid

Met deze campagne richtte de alliantie zich ook op de andere twee niveaus, bijvoorbeeld via de website Dit werkt wel. ‘Die is bedoeld om instituties in actie te laten komen. We delen er kennis en roepen de overheid expliciet op om kinderopvang goed, betaalbaar en toegankelijk te maken, om partner- en ouderschapsverlof honderd procent doorbetaald te maken en om een financiële waardering voor mantelzorgers te regelen.’ De inzet van de alliantie heeft er volgens Verloove aan bijgedragen dat de kinderopvang vanaf 2025 vrijwel gratis wordt voor alle werkende ouders. 

Bewust keuzes

Een andere verbetering die mede dankzij het werk van de ASWH is doorgevoerd, is de uitbreiding van het partnerverlof. Sinds 2020 hebben mannen recht op maximaal vijf weken in totaal. Om ouders samen bewust keuzes te kunnen laten maken over de verdeling van werken en zorgen, is de ouderschapsverlofregeling sinds augustus 2022 verder uitgebreid. Beide ouders krijgen sindsdien voor negen weken ouderschapsverlof een uitkering van UWV, met loondoorbetaling van zeventig procent.

Deze regelingen zijn eerste stappen om vrouwen en mannen gelijke toegang te geven om werk en zorg te combineren. Maar gelijke kansen zijn het nog niet. Partners moeten voor het opgenomen verlof nog steeds een deel van hun salaris inleveren, bovendien krijgen ze nog steeds 6 weken minder verlof. ZZP'ers krijgen zelfs niets. Daardoor is het moeilijk om vanaf de geboorte de zorg gelijk te verdelen. Dat heeft invloed op de rolverdeling et cetera.

We zijn er nog niet

‘Maar we zijn er hiermee nog niet’, zegt Verloove: ‘Deze regelingen zijn eerste stappen om vrouwen en mannen gelijke toegang te geven om werk en zorg te combineren. Maar gelijke kansen zijn het nog niet.’ Zo moeten partners voor het opgenomen verlof nog steeds een deel van hun salaris inleveren en krijgen ze nog steeds zes weken minder verlof. ZZP’ers krijgen zelfs niets. Verloove: ‘Hierdoor is het moeilijk om vanaf de geboorte de zorg gelijk te verdelen. Dat heeft invloed op de rolverdeling: vanaf de geboorte van een kind ontstaan patronen waar lastig uit te breken is. Ook als de kinderen groter worden en er dus meer ruimte ontstaat om te werken, keren veel vrouwen niet terug naar hun oorspronkelijke werkuren.’ Bovendien is het volgens Verloove zaak dat praktisch opgeleide vrouwen en vrouwen die minder aansluiting hebben op de arbeidsmarkt meer kansen krijgen op ‘goed werk’: werk in een gezonde werkomgeving dat bijdraagt aan het welbevinden en financieel voldoende oplevert. Juist deze vrouwen ervaren belemmeringen bij het nemen van de stap naar meer en/of beter betaald werk en daarmee economische zelfstandigheid.

Tools

De ASWH richt zich ook daarom op het niveau individuele vrouwen en huishoudens. In afwachting van de genoemde oplossingen die van de overheid moeten komen, ontwikkelde en deelde de alliantie voor de tussentijd voor hen een aantal tools om bewust keuzes te maken. Zo laat de WerkUrenBerekenaar zien wat de financiële gevolgen zijn van meer of minder werken. ‘Dit gaat aan de hand van vijf relatief eenvoudige stappen, zonder dat iemand zelf de complexe materie van toeslagen en inkomensbelasting hoeft uit te pluizen.’ Ook de online rechtswinkel VraagClara van Bureau Clara Wichmann waarin vrouwen gratis juridisch advies omtrent werk- en zorgtaken kunnen krijgen, noemt Verloove als een belangrijke schakel op weg naar gelijke kansen. 

Parttime klem

Een andere oorzaak van de ongelijke man/vrouwbalans qua werk en zorg die de ASWH onder de aandacht heeft gebracht, is het feit dat vrouwen vaak werken in sectoren waarin parttime de norm is, zoals de zorg. Verloove: ‘In Nederland heerst het beeld van een parttimecultuur. Maar soms is er veel meer sprake van een parttimeklem. Dat heeft te maken met hoe het werk georganiseerd is. Vrouwen die meer uren willen werken, hebben daar soms geen mogelijkheden toe.’ Denk aan pedagogisch medewerkers in de buitenschoolse opvang die geen diensten van acht uur kunnen werken. Ook in de gehandicaptenzorg komt het voor: soms kan een begeleider per week hooguit één dienst van zeven of acht uur ingeroosterd krijgen. De rest van de diensten zijn allemaal vijf uur of minder. Dan kun je dus niet fulltime werken, hoe graag je ook zou willen.

Afsluiting

Kortom: ondanks de hoopgevende opbrengsten dankzij vijf jaar ASWH blijft er nog veel werk aan de winkel. Omdat dit soort werk altijd begint bij de feiten, brengt de alliantie bij de afsluiting nog twee factsheets uit: eentje over werk en de zorg voor kinderen en eentje over werk en mantelzorg. 

Bekijk factsheet 1 Scheve balans - werk en zorg voor kinderen

Bekijk factsheet 2 Genderverschillen in combineren mantelzorg en werk

Tekst: Tea Keijl

Meer kennis van Alliantie Samen Werkt Het

  • Tools voor individuele vrouwen en organisaties
  • Kennisbank-items van de Nederlandse VrouwenRaad 
  • De uitdagingen combineren werk en zorg in beeld gebracht
    • Caroline: 'Ook na mijn pensioen wil ik blijven werken'
    • Abigail: 'Ik moet te veel ballen in de lucht houden'
    • Nicole: 'Mijn ex durfde niet alleen met onze baby te zijn'
    • Judith: 'Om de twee weken gaan de twee oudsten naar hun vader'