De Alliantie Verandering van Binnenuit maakt haar naam waar: de afgelopen jaren hielden gespreksleiders uit de meest uiteenlopende gemeenschappen maar liefst 740 dialoogbijeenkomsten in hun eigen groep. In buurthuizen, moskeeën, huiskamers en op andere vertrouwde plekken. Het ging tijdens die bijeenkomsten over onderwerpen als de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, discriminatie van homo’s, gedwongen partnerkeuze en de gevolgen daarvan voor slachtoffers en de familie. Het doel was om een normverandering op gang te brengen.

Er gebeurt echt iets

Het samenwerkingsverband bestaat naast Movisie uit het Consortium Zelfbeschikking, (bestaande uit o.a. het IOT, HTIB, Stichting Kezban, Landelijke werkgroep Mudawwanah en VON). Het helpt dat de gespreksleiders eenzelfde culturele achtergrond hebben als de deelnemers, vertelt ‘schaduwprojectleider’ Hilde Bakker. ‘Deze intermediairs maken deel uit van een gemeenschap waar bepaalde onderwerpen echt nog taboe zijn. Zij vormen een brug tussen hun gemeenschap en mensen die slachtoffer zijn van discriminatie of geweld. Als mensen van dichtbij horen hoe het is om als lhbti+ in een homovijandige gemeenschap op te groeien, of wat huiselijk geweld met iemand doet, dan gebéurt er iets. Dan realiseren de deelnemers zich dat verandering echt nodig is.’

Van links naar rechts: Siham el Moussaoui, Hilde Bakker en Hanneke Felten. Foto door MacSiers Imaging.

Super moeilijk

Maar verandering is niet eenvoudig te bewerkstelligen, weet Hanneke Felten. Zij was net als Bakker vanaf het eerste uur betrokken bij de Alliantie, en sluit dat werk binnenkort af. ‘Normen veranderen is gewoon super moeilijk. Bij Movisie verzamelen we zoveel mogelijk wetenschappelijke kennis over het thema. We doen zelf ook onderzoek, onder meer naar de werkzame elementen om een mentaliteitsverandering te bewerkstelligen. Zo weten we dat het inderdaad effectief is dat iemand van binnenuit het gesprek aangaat. Verder werkt het ook goed als zo iemand het goede voorbeeld geeft, zoals door openlijk vrienden te zijn met iemand die lhbti+ is. Dat gebeurt bijvoorbeeld ook in de Alliantie.’

Kennis comprimeren

Movisie comprimeerde alle beschikbare kennis, ook de praktijkkennis van de gespreksleiders, de afgelopen jaren tot een handzame toolbox en methodiekboeken (Jiheeye, Zelfbeschikking, veiligheid en gelijkheid, en Yeni Pencere) waarmee gespreksleiders door het hele land hun voordeel kunnen doen. ‘Dat zijn wel 150 intermediairs die het werk als vrijwilliger doen, tegen een bescheiden vergoeding. Vaak naast een baan’, zegt Feltens opvolger Siham el Moussaoui: ‘Het is mooi om te zien hoe ze niet alleen variëren qua afkomst, maar ook in leeftijd en geslacht, het zijn echt niet alleen de jonge vrouwen. En sommigen praten plat Amsterdams, anderen met een Limburgs accent.’

Monitoring nodig

Dat er de afgelopen jaren zo veel gesprekken gevoerd zijn, laat volgens El Moussaoui zien dat er grote behoefte is. Naast de ontwikkelde methodieken is dat op zich ook een mooi resultaat van de Aliantie. Volgens Felten is het wel lastig om vast te stellen wat al die gesprekken hebben opgeleverd in het proces van de mentaliteitsverandering binnen de gemeenschappen. Er kunnen ook andere factoren van invloed zijn, zoals invloed vanuit het buitenland. En bovendien, en dat vindt ze zonde: ‘De landelijke ontwikkelingen op het vlak van vrouwenemancipatie worden niet periodiek gemonitord. Over lhbti+ acceptatie zijn wel cijfers, maar die zijn verouderd. Als we nu uitspraken doen over de effecten, zitten we te speculeren.’

Hoe ga je om met weerstand, met discriminerende uitspraken?

Extra handvatten

Momenteel maakt de Alliantie nog extra handvatten om aan de dialoogleiders mee te geven bij het voeren van de gesprekken, die soms echt lastig zijn. Hoe ga je om met weerstand, met agressie, hoe reageer je op hatelijke opmerkingen, discriminerende uitspraken?’ noemt Bakker als voorbeelden. ‘Kennis helpt daar echt bij. Zodat dialoogleiders kunnen herkennen: dit is geen discriminatie, maar dat wel. Soms kan het betekenen dat een gespreksleider iemand eruit moet zetten.’

Slechte gewoontes

Voor de komende tijd staat verder op het programma om materiaal te maken met uitgeplozen situaties als kennisbron, ook om de gespreksleiders mee te voeden. Bijvoorbeeld over gewoontes die helemaal geen gewoontes zouden mogen zijn. ‘In heel veel gezelschappen worden vrouwen veel vaker onderbroken dan mannen’, noemt El Moussaoui. ‘Mannen voeren vooral of zelfs in het geheel het woord. Als je dat ziet als gespreksleider, dan kun je hen daar best op aanspreken.’

Praktijkkennis

Mannen kunnen daar afwijzend op reageren, voorspelt Felten. ‘Maar de praktijk laat zien dat het vaak toch aankomt. In eerste instantie zijn ze misschien boos, maar in het vervolg letten ze er beter op.’ Ze haalt in dit geval bewust praktijkkennis aan, want dat is een ander doel voor de komende tijd: praktijk- en ervaringskennis, met name van informele organisaties, verbinden aan wetenschappelijke kennis.

Gelijke voet

De laatste jaren heeft de Alliantie gemeenten en professionele organisaties gestimuleerd om meer gebruik te maken van de ervaringskennis van intermediairs en migrantenorganisaties. El Moussaoui legt uit: ‘We willen dat het gewoon wordt dat formele organisaties en informele netwerken gelijkwaardig met elkaar samenwerken. Nu is het nog bijzonder dat het gebeurt, zoals bijvoorbeeld in Nijmegen. Daar werken de gemeenten en Werkgroep Mudawwanah, een van de Consortiumpartners, op gelijke voet. De gemeente erkent de praktijk- en ervaringskennis die zij hebben over de rechtspositie van vrouwen in migrantengemeenschappen, en wil ook betalen voor hun inbreng.’

Vraagstukken prioriteren

Door de samenwerking kan veel beter in beeld komen welke vraagstukken prioriteit moeten krijgen, legt ze verder uit. ‘In een gemeenschap weten ze zelf veel beter wat er speelt: moet huwelijksdwang aangepakt worden? Of is eergerelateerd geweld misschien een groter probleem?’ Dankzij samenwerking met sleutelpersonen en -organisaties kan verborgen problematiek eerder boven tafel komen en professionele hulp ingezet.

Passend communiceren

Bovendien kunnen de professionals leren om cultuursensitief te communiceren. Bakker: ‘Vaak helpt een andere woordkeus, met meer bedekte termen om contact te maken. Om bijvoorbeeld te vragen of er problemen zijn in de intimiteit met de partner. In plaats van te vragen of iemand “seksueel misbruikt” is.’

Oekraïense vluchtelingen

Gevraagd naar de actuele ontwikkelingen van de grote groep vluchtelingen uit Oekraïne, maken de experts zich wel zorgen. Deels zijn de problemen nu al zichtbaar, zoals het risico op vrouwenhandel en gedwongen prostitutie of seksueel geweld, met name voor vrouwen die zonder partner hierheen zijn gekomen zijn. ‘Maar dat is geweld van buitenaf, naar vrouwen in een kwetsbare en afhankelijke positie. Dat is een andere kwestie dan waar wij ons als Aliantie op richten, namelijk op de stereotype normen en geweld vanuit de eigen gemeenschap’, zegt Bakker. ‘Natuurlijk kunnen Oekraïense mensen die hier al woonden wel als intermediair tussen de vluchtelingen en de instanties of inwoners fungeren. En zij kunnen daarbij de toolbox van de Alliantie gebruiken.’

Afkeer van lhbti+

Felten benadrukt tot slot dat er aandacht moet zijn voor lhbti+ discriminatie, want dat kan over een poosje echt gaan spelen. ‘Rusland staat niet alleen in de afkeer van lhbti+ personen. Ook in Oekraïne was er discriminerende wetgeving in de maak. Het is gemiddeld gezien waarschijnlijk minder goed gesteld met de acceptatie onder de Oekraïense bevolking in zijn geheel.’ In deze normatieve kwestie kan de Alliantie een belangrijke beschermende rol spelen. Ook al sluit Felten haar werk voor de Alliantie af, de Alliantie zelf kan kortom nog lang niet ophouden.

Tekst: Tea Keijl