Natuurlijk deden Janneke de Wit (73) en Jaap van Duyn (64) mee aan de wandeling door Rubroek en Oud-Crooswijk. Allebei zijn ze betrokken Rotterdammers, actieve buurtbewoners, bekende gezichten in de wijk. ‘Als vrijwilliger weten ze je altijd wel te vinden’, stelt Janneke in onvervalst Rotterdams. Van Duyn, actief in de bewonersvereniging Rubroek, is hier geboren en getogen. ‘Mensen vinden altijd van alles van deze wijk, maar dit is wel mijn thuis.’ Het grofvuil en het zwerfafval is voor hem een terugkerende ergernis. ‘Daar is niet tegenop te poetsen. Sommige bewoners hier weten niet eens waar ze met het grofvuil heen moeten.’

Kortom: twee bewoners die zeker hun zegje willen doen over de wijk en die weten hoe de wijk seniorvriendelijker kan. Hoe kunnen ouderen hier zo lang mogelijk prettig en zelfstandig wonen? Wat voor voorzieningen zijn er in de wijk nodig? Het is een opgave waar veel gemeenten in Nederland voor staan. Om zowel professionals als huurders en buurtbewoners vroegtijdig bij de plannen te betrekken, besloot de Rotterdamse woningcorporatie SOR een Omgevingswalkshop in te zetten.

Tijdens de walkshop zie je een ambtenaar op zijn hoofd krabben

Samenwerking

De Omgevingswalkshop is ontwikkeld door ingenieurs- en adviesbedrijf Royal Haskoning DHV en JSO, een adviesbureau binnen het sociaal domein. Steeds meer gemeenten zijn, met het oog op de Omgevingswet, op zoek naar manieren om het fysiek en sociaal domein meer te vervlechten. En dat is zeker in kwetsbare wijken hard nodig. Uit het onderzoek ‘Veerkracht in het corporatiebezit’ (2020) van brancheorganisatie Aedes blijkt dat de leefbaarheid in veel kwetsbare wijken hard achteruitgaat. Zowel wetenschappers als woningcorporaties wijzen er in het rapport op dat een combinatie van fysieke en sociale ingrepen de grootste kans op succes biedt. Dus die samenwerking is ook noodzakelijk om het tij in oude wijken te keren.

Beeld: JSO

Blokje om

En dat is een enorme opgave. De wereld van ruimtelijke ordening, projectontwikkeling, vastgoed en stadsbeheer ziet er heel anders uit dan de wereld van ‘sociaal’, waar termen als zelfregie en maatwerk over de tafel gaan. ‘Andere types, andere taal’, weten Vincent Kokke en Wouter Kroes, adviseurs bij JSO. Zij brengen die werelden graag samen. Aan tafel op het gemeentehuis maar ook tijdens de Omgevingswalkshop. En niet alleen professionals uit het fysieke en sociale domein wandelen mee, dat doen ook de buurtbewoners. Kokke : ‘Deze walkshop is veel meer dan een gezamenlijk blokje om. We proberen juist de systeemwereld met de leefwereld te verbinden en gaan op zoek naar de achterliggende waarden van een bepaald gebied.’

We willen niet alleen de usual suspects hebben

Bewoners centraal

Een belangrijk onderdeel van de Omgevingswet is namelijk ook bewonersparticipatie. Geen nieuw fenomeen, bewoners worden immers al op allerlei manieren door gemeenten of ontwikkelaars bij plannen betrokken. Maar in de nieuwe wet is nu ook vastgelegd dat gemeenten ‘vroegtijdig’ met bewoners en ondernemers moeten samenwerken. En er geldt een motiveringsplicht. Gemeenten moet duidelijk aangeven hoe bewoners zijn betrokken, wanneer en wat er achteraf met de resultaten is gedaan

10 stappen

De methodiek van de Omgevingswalkshop omvat 10 stappen. Eerst worden de omgeving en de zogeheten stakeholders in kaart gebracht. Kokke, in het verleden opbouwwerker, weet vaak al snel boven water te krijgen wat er speelt in een wijk, wie de belangrijke sleutelfiguren zijn, wie de gebruikers van de wijk zijn en wat de toekomstige opgaven inhouden. Vervolgens worden de gemeentelijke plannen geanalyseerd en sluiten collega’s van zowel het fysieke als het sociale domein aan. ‘Dat zijn ze niet gewend, ze spreken vaak een andere taal.’ Vervolgens worden buurtbewoners benaderd en voorbereid. Kroes: ‘We willen niet alleen de usual suspects hebben, mensen die altijd met dezelfde stokpaardjes komen. Nee, we zoeken mensen die kunnen luisteren naar de ander, die zich niet vastgraven in hun eigen loopgraven. Het voeren van de dialoog is cruciaal voor participatie.’

Wandeling

Om de deelnemers tijdens de wandeling anders te laten kijken, worden ze gevraagd specifiek op een bepaald aspect van de wijk te letten. De wijkagent let bijvoorbeeld op de speelgelegenheden, de ambtenaar van bouwen kijkt met de ogen van een fitte senior rond. Wat valt hem of haar nu op? Ook krijgen de wandelaars het verzoek onderweg andere buurtbewoners te interviewen over de wijk. Kroes: ‘Dit levert bijzondere gesprekken op. De vorige keer ging een oudere mevrouw in gesprek met een dakloze meneer in een park. Maar je ziet een ambtenaar op z’n hoofd krabben, die moet toegeven dat het toch niet overal schoon, heel en veilig is.’

Dat is precies waar de Omgevingswet over gaat: dialoog

Den Haag

Adviseur Job van den Berg van Royal Haskoning DHV is te spreken over het instrument. Zijn organisatie onderzocht samen met JSO voor de gemeente Den Haag de Haagse omgevingswaarden. Hier is de walkshop ingezet bij de herontwikkeling van het Zuiderpark. ‘Ik vind het boeiend om mensen met een andere blik naar mijn werk te laten kijken. En we slaan zo een paar vliegen in een klap. Je zorgt voor verbinding met de buurt én binnen de gemeentelijke organisatie. Dat is precies waar de Omgevingswet over gaat: dialoog. Het is heel goed om eens informeel te gaan wandelen.’

Gedoe

In Den Haag wandelden naast ambtenaren en buurtbewoners ook de exploitant van een winkelcentrum en de initiatiefnemer van een jaarlijks evenement mee door het Zuiderpark. ‘Ik weet dat buurtbewoners bij het park zeiden: heel mooi al die voorzieningen in het park, maar hoe vind ik hier m’n weg? Waar is de bewegwijzering? En die bleek inderdaad te ontbreken. Had niemand aan gedacht. Dat zorgt vervolgens wel voor wat gedoe op het gemeentehuis. Daar moet dan ineens budget voor worden vrijgemaakt.’

Klopt het beeld?

De opbrengsten van elke walkshop worden door JSO - samen met de deelnemers - vertaald naar zogeheten gemeenschappelijke omgevingswaarden: fysiek en sociaal. Over afval, parkeren, speelvelden, over participatie en inclusie. Kokke: ‘We gebruiken hier het Kwadrant sociale kwaliteit, een handig kader om de dialoog tussen de leef- en systeemwereld te voeren. Vervolgens is het zaak om deze waarden ook met ander buurtbewoners in de wijk te bespreken. Klopt dit beeld? Worden deze waarden in de wijk breed gedeeld? Herkent een ouder met een migratie-achtergrond zich hier ook in? En wat kunnen buurtbewoners zelf oppikken? Vervolgens leiden de opbrengsten tot een concrete actie-agenda voor zowel de korte als de lange termijn. In Crooswijk ontstond bijvoorbeeld het idee voor een ‘ommetje’, een wandeling door de wijk die een aantal groene plekken met elkaar verbindt. Kokke: ‘Het is belangrijk dat de gemeente en andere partners hier vervolgens echt mee aan de slag gaan en de buurt blijven betrekken en informeren.’

Gouden bergen

En dat is, zo benadrukken Van den Berg en de adviseurs van JSO, cruciaal bij alle vormen van participatie. Neem de burger serieus. Kokke: ‘Bewoners zijn vaak kritisch, ze hebben soms niet zo heel veel vertrouwen in de gemeente. Die weerstand merken wij ook. Het is belangrijk om als lokale overheid dit vertrouwen te herstellen. En dat kan alleen door helder te zijn. Wat kan wel, wat kan niet en wanneer? Beloof geen gouden bergen.’ Van den Berg: ‘Veel is afhankelijk van de gemeentelijke organisatie, van de mensen in de uitvoering. Zij moeten kunnen doorpakken. Soms door de wethouder er vroegtijdig bij te halen. De reputatie van de gemeente is niet overal even goed, dus het is niet vreemd dat bewoners sceptisch zijn.’ Zo ook Janneke de Wit in Rotterdam. Ze heeft met plezier meegedaan aan de walkshop, maar blijft kritisch. De Wit: ‘Ik heb interessante mensen ontmoet. Maar weet je, ik heb hier in de wijk al zoveel mooie plannen en beloftes gehoord, eerst zien dan geloven.'

Beeld bij dit artikel: JSO