Lees samenvatting Kerstdebat

Mogen we tevreden zijn over de uitkomsten van het debat?

Volgens onze missie is Movisie alleen tevreden als we een duurzame positieve verandering voor mensen in een kwetsbare positie realiseren. Dat maakt dat ik mijzelf de vraag heb gesteld of we met de uitkomsten van het debat nu ook werkelijk een duurzame positieve verandering voor mensen in een kwetsbare positie kunnen realiseren. Ofwel: mogen we tevreden zijn over de uitkomsten van het debat?

Casus uit eigen praktijk

Wat ik goed vond aan het debat is dat Bauke Koekkoek een casus uit zijn eigen praktijk als crisisdienstverpleegkundige inbracht. Ik ben er namelijk van overtuigd dat we alleen een duurzame positieve verandering voor mensen in een kwetsbare positie kunnen realiseren als we beginnen bij de verhalen, de mogelijkheden en de problemen van deze mensen zelf. 

Het ging in het verhaal van Bauke om een man die psychotisch was en die ernstige overlast veroorzaakte. Bauke vertelde over hem: ‘Zonder al te veel dwang en drang lukte het ons om de man op te laten nemen. Netjes gedaan, vonden we. Maar eigenlijk begint de zorg dan pas. Want wat gebeurt er verder met die man en met zijn woning, wat doen we met de omwonenden die hun buik vol hebben van de overlast en wat doen we voor de naasten van betrokkene?’

Enkele antwoorden op die vragen passeerden de revue. Ed van Hoorn kwam met een scherpe stellingname over het huidige beleid dat leidt tot uitsluiten, opsluiten en medicaliseren van mensen. Hij gaf aan dat écht zorgen voor deze mensen inhoudt dat we hen helpen bij hun integratie in de samenleving. Doortje Kal sloot daarop aan met een pleidooi voor ‘kwartier maken’ in de wijk, waardoor er weer een relatie kan ontstaan tussen de betrokkene en diens directe omgeving. Onno Hoes pleitte voor meer integraal werken en doelde daarbij vooral op de noodzakelijke verbinding tussen zorg en veiligheid. 

Hoe kijken wij zelf naar mensen met verward gedrag?

Kan ik geen baan krijgen bij uw gemeente?

Twee sprekers uit het publiek vielen mij op. De eerste was een man die naar aanleiding van het betoog van Onno Hoes vroeg of hij geen baan kon krijgen bij de gemeente waar Onno Hoes burgemeester is. Immers, zo stelde hij, gemeenten hebben zelf toch ook een plicht om mensen in dienst te nemen met een afstand tot de arbeidsmarkt? Onno Hoes had die vraag niet verwacht en hij kwam met een ontwijkend antwoord. Maar achteraf bezien had deze man mijns inziens een kernvraag te pakken. 

Hoe kijken gemeenten, politie, zorgverleners en sociaal werkers zelf eigenlijk naar mensen met verward gedrag? Zijn zij bijvoorbeeld bereid om naar hun talenten te zoeken en hen een daarbij passende baan aan te bieden? Erik Dannenberg van Divosa heb ik eens treffend horen zeggen: het probleem is niet dat we mensen hebben met een afstand tot de arbeidsmarkt, maar een arbeidsmarkt met een afstand tot mensen. 

Creativiteit bij mensen die wij als ‘verward’ bestempelen

De tweede spreker uit het publiek die mij opviel was een mevrouw uit de culturele sector en haar opmerking vond ik verfrissend. Het was haar opgevallen hoeveel creativiteit er aanwezig was bij mensen die wij als ‘verward’ bestempelen. 

Op de markt in mijn eigen woonplaats kwam ik in de afgelopen week zo iemand tegen. Hij kan prachtig schilderen en dat talent was opgevallen in een wijkcentrum waar hij aanvankelijk als ‘verward persoon’ was komen aanlopen. Hij vertelde mij dat aan hem was gevraagd of hij schilderlessen wilde geven. Hij had een groepje mensen om zich heen verzameld, die graag iets van hem wilden leren. Maar omdat hij moest leven van een uitkering en altijd aan het eind van de maand weer krap bij kas zat, had hij gevraagd of hij voor zijn lessen voor dit groepje mensen €50 per maand zou kunnen krijgen. Dat was niet mogelijk en hij voelde zich erdoor vernederd. Om die reden was hij met de schilderlessen gestopt. 

Mensen hebben rollen en verantwoordelijkheden nodig

In ons land gaat heel veel geld naar de zorg voor mensen met verward gedrag en naar de veiligheid van de omgeving waarin zij wonen. Maar €50 per maand bieden voor een zinvolle bijdrage aan de samenleving voor iemand met verward gedrag past kennelijk niet in dat plaatje, laat staan dat we deze mensen een betaalde baan aanbieden die past bij hun capaciteiten. Freud zei: mensen hebben ‘Arbeit und Liebe’ nodig. Ed van Hoorn vertaalde dat naar: Mensen hebben ‘rollen en verantwoordelijkheden’ nodig. Voor de man die ik op de markt tegenkwam was dat een verschil geweest van ‘verward persoon’ naar ‘leraar’ en dat had voor hemzelf, maar ook voor zijn omgeving, een omwenteling van jewelste kunnen betekenen. 

Nieuwe arrangementen nodig

Tijdens het Kerstdebat ging het vooral om het optimaliseren van wat we al doen, maar ik vrees dat we er daarmee niet zullen komen. Er zijn nieuwe arrangementen nodig om duurzame positieve verandering voor mensen in een kwetsbare positie te kunnen realiseren en daarvoor hebben we het lef nodig om ons beeld van deze mensen net zo bij te stellen, als de mevrouw uit de culturele sector dat deed. Nieuwe arrangementen, gestoeld op een ander mensbeeld, zouden gemeenten, die immers primair verantwoordelijk zijn voor het creëren van kansen voor deelname van ál hun inwoners aan de samenleving, samen met de mensen die het betreft kunnen ontwikkelen. In dit stadium zou dit gedaan kunnen worden naast hetgeen we al hebben, zodat bij bewezen succes steeds meer mensen van deze arrangementen gebruik kunnen gaan maken. 

Verdere verschuiving van budgetten van de ggz-sector naar de gemeenten

Ik zie in ons land al welzijnsinstellingen en sociale coöperaties, die daar de eerste voorzichtige stappen in zetten en we kunnen met hen veel leren van de kennis die daar wordt ontwikkeld over wat werkt en waarom dat werkt. Maar die beweging moet wel gefaciliteerd en aangejaagd worden. Er zal daarvoor mijns inziens op macro-niveau een verdere verschuiving van budgetten moeten plaatsvinden van de ggz-sector naar de gemeenten, om een aanpak mogelijk te maken die talenten en mogelijkheden van mensen centraal stelt en niet hun ziekte of beperkingen. 

Als we die beweging met dit Kerstdebat in gang hebben kunnen zetten, dan mogen we wat mij betreft (voor nu) even tevreden zijn.