Waarom moeten gemeenten aan de slag met armoede als ze huiselijk geweld willen aanpakken?

Tijne Berg-le Clercq: ‘We weten dat armoede een belangrijke risicofactor is, omdat het stress veroorzaakt in gezinnen. Als armoede toeneemt, neemt het risico op huiselijk geweld ook toe. Dan mag je verwachten dat het aantal gevallen ook gaat stijgen. Bij corona zagen we al: de meest kwetsbaren worden het meest geraakt. Wanneer maatschappelijke ongelijkheid toeneemt, neemt ook het risico op huiselijk geweld toe. 

Er moet dus iets aan gedaan worden. Maar dat kunnen gemeenten niet alleen. Gemeenten kunnen bijvoorbeeld niet zonder andere partijen zorgen voor voldoende betaalbare woningen. De kwetsbaarheid die het gevolg is van een onzekere verblijfsstatus kunnen gemeenten ook niet zelf oplossen. Gemeenten hebben wel de taak om mensen van bijstand te voorzien. Maar als de rekeningen te hoog worden, dan kun je de nood ook niet in je eentje fixen. Daarvoor heb je, zoals we onlangs zagen, het Rijk en energiemaatschappijen nodig. Huiselijk geweld is een veelkoppig monster wat een aanpak van meerdere partijen vraagt, zowel binnen gemeenteland als daarbuiten.’ 

Waarom is het ingewikkeld voor gemeenten?

‘Schuldhulpverlening start je op bij gemeente A, je kan uitstromen bij gemeente B. Wie maakt dat traject af, gemeente A, B of misschien is er ook een gemeente C? Daar heb je elkaar voor nodig. Ga je het verevenen tussen gemeenten? Gemeenten met een vrouwenopvanglocatie starten veel hulp en ondersteuning op. Moet die gemeente dan ook alles gaan betalen als de cliënt uitstroomt in een andere gemeente? Je bent dan samen aan zet en soms heb jij er voordeel van en soms ik. Je kan niet direct zeggen: de eigen inwoner, want in opvangsituaties is dat niet meer zo eenvoudig.’

De Nationale ombudsman heeft in 2017 en 2019 onderzoek (zie kader hieronder) gedaan naar knelpunten in de vrouwenopvang. Er zijn veel praktische financiële zaken te regelen, wanneer iemand haar huis verlaat als gevolg van huiselijk geweld. Wat hebben gemeenten met de ombudsmanrapporten gedaan? 

‘Het is verschrikkelijk te beseffen dat de situatie erger kan zijn als je eruit komt dan als je de vrouwenopvang ingaat. Dat vind ik als mens verschrikkelijk. Je ontvlucht een geweldsituatie, bent dan wel uit het geweld, maar op een ander gebied ben je vervolgens weer slechter af. Dat moeten we niet willen. We moeten zorgen dat zij beter uitstromen uit de opvang, dan dat ze instromen. 

Gemeenten zijn hier sinds 2017 mee bezig. In 2019 is een projectleider aan de slag gegaan om er een slinger aan te geven. Die heeft heel duidelijk gemaakt waar problemen liggen. En waar mogelijk zijn ook al stappen gezet. In 2020 hebben gemeenten opnieuw gekeken naar knelpunten die nog niet waren opgelost. Er zijn twaalf financiële knelpunten geselecteerd waar met prioriteit aan moest worden gewerkt. 

Dat heeft geresulteerd in de handreiking Vrouwen uit de knel, die je op onze website kunt vinden. Die handreiking is ingericht aan de hand van de momenten die van belang zijn als je in de vrouwenopvang komt, dus echt gedacht vanuit de cliënt. Die is gemaakt met inbreng van centrumgemeenten vrouwenopvang* en instellingen uit de vrouwenopvang. De handreiking is opgebouwd aan de hand van het verhaal van Shira. Zij is een fictief persoon, opgebouwd uit verhalen van medewerkers uit de vrouwenopvang. Shira doorloopt drie fases: de crisis- en onderzoeksfase, de opvang- en begeleidingsfase en de uitstroom- en nazorgfase.’ 

We hebben het nu veel over de vrouwenopvang gehad. Hoe zit dat bij situaties waar opvang niet speelt, maar huiselijk geweld wel? 

We moeten niet alleen zorgen voor betere opvang, maar ook voor hulp aan vrouwen die thuisblijven

‘Sommige vrouwen die in een gewelddadige relatie zitten, gaan niet weg omdat ze economisch afhankelijk zijn. Ik denk dat we ons daarvan bewust moeten zijn. We moeten niet alleen zorgen voor betere opvang, maar ook voor hulp aan vrouwen die thuisblijven. Dat er ook steun voor hen is. We kunnen daarbij inzetten op ambulante hulp. 

Idealiter zorg je voor duurzame veiligheid. Soms is het zoeken naar praktische oplossingen. Samen met andere partijen. Als mensen bij huiselijk geweld bijvoorbeeld uit elkaar willen, maar er geen woonruimte is, wat kan je dan nog wel doen? Dan heb je als gemeente iets te doen, maar mogelijk ook vanuit de ggz. De gemeente gaat wel over de jeugd-ggz, maar niet over de ggz voor volwassenen. Dat kunnen we dus niet alleen. Bij de plegeraanpak kunnen we ook niet zonder justitiepartners en ggz. En daar zijn dan weer enorme wachtlijsten. Het veelkoppige monster lijkt alleen maar veelkoppiger te worden in tijden van schaarste.’ 

Signaleren collega’s en professionals huiselijk geweld als ze hulp geven bij financiële problemen? En armoede als ze hulp bieden bij huiselijk geweld? 

‘Daar ligt ook een rol om te signaleren en toe te leiden naar allerlei voorzieningen, naar hulp op andere leefgebieden die samenhangen met huiselijk geweld. Daar kun je bijvoorbeeld ook een rol in spelen als wijkteam, dat in het gezin de passende hulp daarvoor op gang brengt. Dus ook wijkteams hebben een heel belangrijke rol in het geheel. 

Volgens mij is het met name belangrijk dat alle professionals die werken met huishoudens goed weten te signaleren: is er iets aan de hand, speelt deze problematiek... En dat ze het vervolgens ook bespreekbaar durven te maken. Dat is spannend, om het aan de orde te stellen. Niet om alleen de risicofactoren en gevolgen te zien en daarmee aan de slag te gaan, maar ook om de onveiligheid te kunnen benoemen en daarmee aan de slag te gaan: als je het ziet ook ‘de olifant in de kamer’ te benoemen. We moeten niet alleen iets met de schuldhulpverlening, maar de onveiligheid moet ook worden aangepakt.’ 

* Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de opvang van slachtoffers van huiselijk geweld. Daarvoor zijn er in Nederland centrumgemeenten en regiogemeenten. Centrumgemeenten hebben een regierol en ontvangen financiële middelen van het Rijk.