Bankzitters en aaibaarheidsfactor

De waarde van werk: wat verandert er door de crisis?

Wat zegt de crisis over de waarde van werk? En wat zijn de gevolgen voor mensen die vóór de uitbraak van corona al moeite hadden om te participeren in de samenleving? Worden zij het ultieme kind van de rekening?

Ze beweegt zich tussen hoop en vrees, zegt Marjet van Houten, senior adviseur participatie bij Movisie. ‘Aan de ene kant hoop ik dat we het er na de crisis over eens zijn dat iedereen recht heeft op een basale bestaanszekerheid. Dat we nog meer doordrongen zijn van het belang van het uitgangspunt dat mensen tot een verband horen, tot een gemeenschap. Door corona hebben we ervaren dat we met z’n allen zo kwetsbaar zijn als Turks fruit in een blik met spijkers. Het kan ons allemaal treffen. Ik hoop dat we nu gaan werken aan een inclusieve arbeidsmarkt.’ (zie illustratie).

Gordijnbeweging Divosa

Maar dan haar emotie aan het andere einde van het spectrum, de vrees. ‘Die bestaat eruit dat alle aandacht vooral uitgaat naar economisch herstel en we ons concentreren op alle mensen die nu even buiten de boot zijn gevallen maar weer binnenboord moeten worden gehesen. De mensen die het tót de uitbraak van corona allemaal prima redden. Mijn angst is dat de miljoen mensen die dat al niet konden, achteraan moeten sluiten.’

Online bijeenkomst Waardevol werken

Op 12 juni organiseerde Movisie samen met Divosa een online bijeenkomst Waardevol werken. In deze bijeenkomst kregen Tweede Kamerleden de gelegenheid om kennis te maken met een aantal praktijken en initiatieven rondom Waardevol werken. Welke activiteiten ontplooien zij en voor wie? Waarin zijn zij succesvol en waar lopen ze tegen aan?

Uit de bijeenkomst kwamen onder andere de volgende aanbevelingen naar voren, deze punten zullen ook verwerkt gaan worden in een brief die Divosa en Movisie aan de landelijke politiek gaan sturen:

  1. Iedereen moet de mogelijkheid krijgen om mee te doen, zeker de groep die al langdurig aan de kant staat. Thuiszitten met een uitkering is ‘onbenut talent’ en werkt in de hand dat mensen mentaal en fysiek achteruitgaan. De overheid moet dat meedoen mogelijk maken en hen daarbij voldoende bestaanszekerheid bieden middels een stabiel en voldoende inkomen en een betaalbaar dak boven het hoofd. 
  2. Laat beleidsmakers erkennen dat het verwerven van een betaalde baan op de reguliere arbeidsmarkt niet voor iedereen meer haalbaar is. Investeer daarom in een andere inrichting van de omgeving van de arbeidsmarkt. Geen ‘you are in or you are out’ maar een laagdrempelige toegang tot participatie. En om verruiming van het begrip werk; het is meer dan een betaalde baan. Zo kan de arbeidsmarkt van een ‘onneembaar fort’ worden omgevormd tot een glooiend landschap met meer kansen voor iedereen.
  3. In navolging van de omgevingswet: het schrappen van regels en wetten die belemmeren dat mensen naar vermogen kunnen meedoen (Wmo, Zorgverzekeringswet en Participatiewet). De landelijke overheid richt zich op het vastleggen van de bedoeling. Hoe die doelen worden bereikt wordt overgelaten aan de lokale overheid in samenwerking met haar (regionale) partners en inwoners.
  4. Als uitwerking van punt 3: bied ruimte aan mensen en professionals die participeren middels maatwerk voor iedereen mogelijk maken. Faciliteer deze initiatiefnemers. 
     

Download hier het boekje 'Waardevol werken'
 

Gordijnbeweging

Erik Dannenberg, voorzitter van Divosa – de belangenbehartiger voor directeuren in het sociaal domein – zegt de vrees van Van Houten te delen. ‘In tijden van economische groei zie je dat werkgevers gewillig zijn om mensen in dienst te nemen die in een lager tempo functioneren, mensen met een handleiding om zo te zeggen. Nu we in de economische crisis zijn beland, zal die bereidheid er aanzienlijk minder zijn.’ Dannenberg zegt overigens het meest te vrezen voor een middengroep in wat hij noemt de gordijnbeweging (zie illustratie). Het is even lastig want het interview in coronatijd is telefonisch maar de Divosa-bestuurder beschrijft wat hij schetst: een lijn die de arbeidsmarkt representeert. Geheel rechts de topbestuurders met glanzende carrières en hoge salarissen. Geheel links de mensen die nul procent verdienvermogen hebben, mensen met een zware handicap. Dannenberg: ‘Het twee derde deel aan de rechterkant redt zich prima. Dat zijn mensen met een vaste baan met grosso modo een goed inkomen. Die hebben zekerheden. Diegenen die helemaal links zitten, de mensen met een zware handicap, hebben zekerheden. Er is de Wet langdurige zorg, de Wajong nog steeds. Huisvesting, dagbesteding en inkomen zijn geregeld.’ Zijn zorg betreft de groep ertussen in. ‘Mensen die geen indicatie hebben maar zich op de arbeidsmarkt niet weten te redden.’

En wat is dan de gordijnbeweging? ‘Zie het als twee schuifjes. De arbeidsmarkt trekt zich terug van de laagproductieven op het moment dat het slecht gaat met de economie. De overheid trekt zich vanwege dalende inkomsten gelijktijdig terug, dat hebben we de afgelopen vijftien jaar weer kunnen zien. De toegang tot de sociale werkvoorziening ging op slot, arbeidsmatige dagbesteding kreeg een kwart minder, de Wajong werd teruggesnoeid, het participatiebudget daalde met twee derde. Ik hoop echt dat we het dit keer anders doen. Dat de overheid, als er minder werk is, meer doet en pas terugschuift als de arbeidsmarkt weer werk heeft voor mensen met een verlaagde productiviteit.’


Infographic Waardevol werken

 

Klik op de afbeelding voor een grotere versie.

Bankzitters bij voetbal

De coronacrisis dreigt dus nare consequenties te hebben voor mensen voor wie participeren en aanhaken vóór de virusuitbraak al lastig was. Ze dreigen bij overheid en werkgevers, zachtjes uitgedrukt, niet bovenaan het prioriteitenlijstje te staan. Het geconditioneerde gedrag van werkgevers en overheid uit het verleden stemt ook al pessimistisch. Wat te doen? Dannenberg pleit hartstochtelijk voor anticyclisch gedrag door overheid en werkgevers. ‘Mensen die thuis komen te zitten, daar gaat het steeds slechter mee, die zinken weg. Mentaal en fysiek. We verwaarlozen hen en dat moeten we niet willen. Sterker nog: het kost de samenleving meer geld dan het oplevert.’ Creëer dus iets op de werkvloer, is zijn motto. Ook als dat niet in directe zin iets aan productiviteit oplevert. ‘Vergelijk het met het voetbal: de bankzitters doen niet mee, maar die zijn wel goed getraind en straks weer even hard nodig.’ De bekostiging hiervan zal lastig worden, erkent hij. ‘Maar er is ook een fonds voor zzp’ers beschikbaar gesteld door de overheid. Op eenzelfde manier zou je een fonds kunnen oprichten voor deze kwetsbare groep op de arbeidsmarkt.’

Aaibaarheid

Maar hoe zit het met de groep voor wie een reguliere baan iets is dat zich ver voorbij de horizon beweegt? Mensen die afhankelijk zijn van participatie in dagbesteding bijvoorbeeld. Van Houten maakt zich zorgen dat ze uit het zicht raken bij gemeenten. ‘Daar lijkt vooral de vraag voorop te staan: hoe zorgen we dat de mensen die hun werk verloren zijn weer aan het werk komen? Maar hoe zit het met de meer kwetsbaren, bijvoorbeeld mensen met psychische klachten en mensen met verward gedrag? Nadat in de eerste weken van de crisis de dagbesteding gesloten bleef, werd duidelijk hoe belangrijk deze is voor betrokkenen. ‘Toen werd juist zichtbaar wat de waarde is van die plekken voor hen. De maaltijd die mensen daar bijvoorbeeld krijgen, is hun hoofdmaaltijd. Uit het oogpunt van gezondheid had die sluiting al enorme consequenties. Daarnaast laaiden allerlei eenzaamheids- en depressieve klachten bij mensen weer op.’ Het leven en de wereld van deze burgers is voor buitenstaanders niet zo zichtbaar, stelt Van Houten. En daarin schuilt misschien mede het gevaar dat deze groep dreigt te worden vergeten. En de beeldvorming zit hen niet mee, voegt ze toe. ‘De aaibaarheid van ouderen die geen bezoek krijgen, is een stuk groter. Of van gehandicapte kinderen die hun ouders missen. Iemand die met zijn hoofd tegen de muur bonkt in een instelling, of dak- en thuislozen die over straat zwerven… hun aaibaarheid is een stuk minder groot. Voor hen is er bovendien veel minder geregeld. Ik maak me daar erg veel zorgen over.’

Movisies 'Samenleven op afstand'

Dit artikel is verschenen in de Movisies 'Samenleven op afstand'. In deze editie van ons relatieblad vind je interessante artikelen en informatie over de vaak schrijnende sociale gevolgen van de coronacrisis, die vooral in de directe leefwereld van mensen in een kwetsbare positie zichtbaar werden. Ook wordt in deze Movisies al weer volop nagedacht over de tijd na corona. Lees hier de hele Movisies.