Activiteiten die gericht zijn op bewegen, zoals samen fietsen of een bootcamp in het park, bevorderen een gezonde leefstijl. Ook het omzien naar elkaar neemt toe, waardoor steunende netwerken en onderlinge betrokkenheid van bewoners ontstaan. Maar ondanks de onmisbare waarde van bewonersinitiatieven, worstelen ze met hun bestaansrecht en vinden zij het lastig om hun effect op de wijk en haar bewoners inzichtelijk te maken.

In dit artikel staat de relatie tussen bewonersinitiatieven en de lokale overheid centraal. We gaan in gesprek met bewonersinitiatief Het Badhuis Leidsebuurt en haar lokale overheid in de gemeente Haarlem. Waarom is een goede samenwerking voor beide partijen van belang? Wat kan een goede samenwerking opleveren en wat zijn elementen die deze samenwerking succesvol maken?

Zoals je kunt lezen in het eerste artikel, hebben bewonersinitiatieven en haar gemeente een gemeenschappelijk doel. Ze willen ervoor zorgen dat alle bewoners mogelijkheden hebben om te participeren, erbij te horen en ertoe doen op een manier die hun recht doet. Een prettige relatie tussen de lokale overheid en de bewonersinitiatieven is hierin van groot belang. Bewonersinitiatieven zijn de voelsprieten in de wijk, zij versterken de kracht van inwoners en kennen de leefomgeving als geen ander. Gemeenten zijn onmisbare partijen voor het sturen op versterking en faciliteren van de sociale basis. Zij stellen beleidskaders, gaan (deels) over de financiering en kunnen zorgen voor de nodige randvoorwaarden.

De stad gekleurd door bewonersinitiatieven

In het vergroten van de leefbaarheid zijn bewoners onmisbaar. Door het ondersteunen van bewonersinitiatieven kunnen gemeenten voelsprieten ontwikkelen voor de behoeften en vraagstukken waar bewoners zich langdurig voor willen inspannen. Dit onderstreept ook Myrna Wiggers, projectleider ‘Faciliteren stadmakers en nieuwe initiatieven’ binnen de gemeente Haarlem.

Bewoners hebben veel passie en willen graag iets voor elkaar doen

‘De gemeente is voor de beleidskaders en een visie, maar de stad wordt uiteindelijk gekleurd door initiatieven van de bewoners. Bewoners weten precies waar behoefte aan is in hun directe leefomgeving en ze zien kwetsbare mensen in hun wijk’, zegt Wiggers. Volgens haar is het voor de gemeente moeilijker om dat in kaart te brengen. ‘Bewoners hebben veel passie en willen graag iets voor elkaar doen. Hier geven wij gehoor aan met het programma ‘Nieuwe Democratie’, waarin we gebruik willen maken van de energie uit de stad. Dit doen we onder andere door het organiseren van Initiatievencafés, het aanbieden van initiatiefgerelateerde workshops en een online platform voor initiatieven. Daarnaast kijkt de gemeente waar zij bewonersinitiatieven nog meer kan faciliteren en (financieel) kan ondersteunen.’

Gemeenten hebben de opdracht om preventief beleid te ontwikkelen. Preventie kan worden gezien als een sturingsinstrument van de overheid om tijdiger inwoners bij te staan bij sociale problemen. Gemeenten hopen zo problemen te voorkomen.  Bewonersinitiatieven spelen hier een belangrijke rol in. ‘Bewonersinitiatieven zorgen ervoor dat er gemeenschappen ontstaan in wijken waar bewoners aan kunnen deelnemen’, vertelt Olga Meijer, Teamleider Sociaal Wijkteams bij gemeente Haarlem. ‘Bij deze initiatieven kunnen mensen zich aansluiten en voelen ze zich opgenomen in hun wijk. En dat maakt dat ze makkelijker op andere buurtbewoners kunnen terugvallen en nieuwe ideeën kunnen opdoen: hoe ga ik hiermee om? Dat heeft een preventieve waarde. Het is een kans om iemand niet alleen als kwetsbaar te zien, maar ook hun krachten naar boven te halen.’

Jouw waarde zichtbaar maken

In de Haarlemse wijk Leidsebuurt is Het Badhuis een dergelijke plek waar bewoners zich welkom voelen en opgenomen worden in hun wijk. ‘Het Badhuis is een unieke plek van en voor de buurt dat volledig draait op de vrijwillige inzet van de bewoners. Iedereen doet wat hij en zij leuk vindt. Het is een levendige plek waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en waar verbinding wordt gecreëerd’, vertelt Mara van Limbeek, initiatiefnemer en vrijwilliger bij Het Badhuis. ‘Wij zorgen bij het Badhuis voor een steunend netwerk van bewoners die hulpvragen bij elkaar signaleert en elkaar helpt daar waar nodig. Mensen kunnen op basis van hun talenten en interesses activiteiten starten, waardoor zij zich van betekenis voelen.’ Het Badhuis besloot mee te doen met een project van Movisie, waarbij zij aan de slag gaan om hun preventieve waarde in kaart te brengen. Waarom? ‘Je wil graag je bestaansrecht zekerder stellen’, vertelt Van Limbeek. ‘Stel de gemeente besluit het vastgoed te willen verkopen, dan wil je laten zien welke meerwaarde je hebt als initiatief. Wij verhuren niet alleen een pand, wij doen iets voor het welzijn van de wijk.’

Om initiatieven te ondersteunen bij het in kaart brengen van hun waarde, heeft de gemeente Haarlem het Haarlems Kompas ontwikkeld. Dit biedt Haarlemmers handvatten om een idee voor de stad verder uit te werken. In dit Kompas staan allerlei vragen over vier thema’s die de gemeente Haarlem belangrijk vindt bij een initiatief, namelijk betrokkenheid, waarde, politiek en voorwaarden. ‘In het Kompas staan vragen als ‘wie staan er achter het initiatief?’, ‘hoe denkt de buurt erover?’ en ‘kunt u de doelgroep van uw initiatief omschrijven?’, vertelt projectleider Wiggers. ‘Door deze vragen te stellen geven wij bewoners een idee van de aspecten waar zij aan moeten denken als zij een initiatief opstarten. In het Kompas kunnen zij ook hun verwachtingen richting de gemeente uiten. Zoeken zij vooral informatie of willen zij graag een samenwerking? Als zij het Kompas hebben ingevuld, gaan wij graag met de initiatiefnemers over hun idee in gesprek.’

De gebiedsverbinder

Dat de relatie tussen de gemeente en bewonersinitiatieven niet altijd soepel verloopt, daar kan Wiggers over meepraten. ‘Je merkt dat bewoners regelmatig vastlopen in alle regels en beleidsstukken. En dat kan ook wel eens tegenstrijdig worden ervaren. Het initiatief past bijvoorbeeld goed in ons gemeentelijk programma, maar bepaalde regels, wetgeving, gebrek aan vrije ruimte of (bestemmings)plannen kunnen het toch onmogelijk maken om zoiets te realiseren.’ Ook erkent Wiggers dat sommige inwoners teleurgesteld kunnen zijn over wat de gemeente wel en niet kan bieden. ‘Als gemeente denken wij graag mee met een initiatief(nemer) hoe we een goed initiatief mogelijk maken en of dit ook via een subsidie of fonds (deels) betaald kan worden,. Maar dat lukt niet altijd. Daarom bieden wij vanuit de Initiatievenschool diverse trainingen aan, zoals een crowdfundingscursus of een workshop financieringsstrategie.’

Je merkt dat bewoners regelmatig vastlopen in alle regels en beleidsstukken

Daarnaast zijn er gebiedsverbinders in Haarlem werkzaam. Deze gebiedsverbinder verbindt de systeem- en leefwereld in de wijk, richt zich op het verzamelen van signalen en werkt aan het bevorderen van de samenwerking tussen verschillende partners, organisaties en bewoners in de wijk. Voor vrijwilliger Van Limbeekwas de aanwezigheid van de gebiedsverbinder heel prettig. ‘De gemeente is in principe onze huisbaas en op dat vlak verloopt onze relatie niet altijd even prettig. Het duurt bijvoorbeeld lang voordat iets geregeld kan worden in het kader van onderhoud van het pand. De gebiedsverbinder helpt ons om de weg te vinden binnen de gemeente. Met haar konden wij in gesprek. Zij gaf niet alleen aan waar je precies moest zijn bij de gemeente, maar ze dacht ook mee en kon ons koppelen aan andere partijen in de wijk.’

De opdracht voor wijkteams

In de samenwerking tussen gemeenten en bewonersinitiatieven is het behulpzaam als de gemeente de opdracht expliciet meegeeft aan wijkteams om tijd en ruimte te maken om de wijk in te gaan. Hierdoor zijn ze op de hoogte wat er speelt in de wijk, welke bewonersinitiatieven en collectieve activiteiten er zijn en wie belangrijke sleutelpersonen zijn. Door meer samen te werken met bewonersinitiatieven kan er vaker een collectief aanbod worden geboden op individuele hulpvragen. ‘In onze opdracht staat dat er van wijkteams wordt verwacht dat we erop af gaan en de wijk kennen. Er staat in dat het Sociaal Wijkteam een individuele aanpak verbindt met een collectieve aanpak bij het zoeken naar oplossingen van problemen. Dit door gebruik te maken van krachten en kansen in de wijken op collectief en/of publiek niveau en dit te versterken waar nodig. Alleen hebben we ons tot nog toe veel gericht op de ’problemen van de inwoners’. Er valt nog een slag te slaan in een goede samenwerking met bewonersinitiatieven’, vertelt Meijer.

‘Op dit moment zijn we ook samen met de mensen van het programma Nieuwe Democratie van de gemeente Haarlem in gesprek hoe we meer verbinding kunnen leggen. Uiteindelijk streven we ernaar dat alle wijkteams goed in het vizier hebben welke bewonersinitiatieven er allemaal zijn in de wijk. We willen graag dat datgene wat de wijkteams doen in de ondersteuning van kwetsbare inwoners wordt verbonden met de krachtige initiatieven die er zijn in de wijken. En de kracht van meer kwetsbare inwoners tot zijn recht laten komen bij de initiatieven. Daar liggen veel kansen.’