Bewoners tegen energiearmoede: niet lullen maar poetsen

In Rotterdam kunnen veel mensen binnenkort hun energierekening niet of nauwelijks meer betalen. Aktiegroep Oude Westen organiseert voor en met bewoners activiteiten rondom de energietransitie. Waar dragen de bewonersactiviteiten aan bij? En wat is de rol van sociaal werkers hierbij?

De energietransitie heeft met name een weerslag op mensen in slecht geïsoleerde woningen. Eén van de manieren waarop de actiegroep bewoners in het Oude Westen helpt, is de inzet van energiecoaches. ‘Veel mensen in de wijk, vooral de grote gezinnen en mensen met een laag inkomen, vragen zich af hoe ze hun energierekeningen gaan betalen’, vertelt Carla Delgado Swiatkowksi, medewerker van de actiegroep.

Om te beginnen zijn tien bewoners opgeleid als energiecoach, en later is het aantal uitgebreid tot twintig. ‘Waarom de energiecoaches van de actiegroep succesvol zijn? Omdat het buurtbewoners zijn die zich vrijwillig inzetten voor hun wijk’, zegt Delgado Swiatkowksi. ‘Zo krijgen ze eenvoudig toegang “achter de voordeur”. Hier geldt het motto “niet lullen, maar poetsen”. De energiecoaches geven niet alleen tips over het verlagen van de energierekening, samen worden ook energiebesparende maatregelen getroffen. De energiecoaches komen niet één keer langs, maar herhaaldelijk. De kracht hiervan is dat energiecoaches zien wat het effect is van de aanpassingen. Ook signaleren ze of het goed gaat met iemand, of er eten in huis is. Dit signaleren is belangrijk, want energiearmoede is nauw verbonden met bestaanszekerheid en bijhorende uitdagingen.’

'Wat werkt verbindend? Gezamenlijke, concrete activiteiten gericht op lage energierekeningen'

Verbinding en taal

De laatste jaren komen in het Oude Westen steeds meer nieuwe, meer kapitaalkrachtige mensen wonen. Dit verandert de dynamiek en thematiek bij de actiegroep. Zo is de werkgroep Duurzaam opgericht, die bestaat uit een club inwoners met allerlei achtergronden, opleidingen en levensverhalen. Aandacht voor verschillen in prioriteiten en taal is hierbij de sleutel tot succes. Voor veel inwoners zijn duurzaamheidsvraagstukken niet hun prioriteit. Zij haken af bij termen als ‘duurzaamheid’ of ‘energietransitie’. Wat wel aanspreekt is de vraag: kun jij aan het einde van de maand nog je energierekening betalen?

Daarom vraagt de actiegroep bewoners mee te denken over een divers en toegankelijk aanbod. Zo vertelt Gina Thijsse (actieve bewoner) hoe bij haar ‘de stoppen doorsloegen toen ze hoorde dat er weer een lezing werd georganiseerd’. Zij wil een wezenlijker verschil maken voor mensen die de energierekening niet meer kunnen betalen. Zo ontstond het idee van een spreekuur over de energietransitie, waar inmiddels veel bewoners gebruik van maken.

Het vinden van een gezamenlijke taal en activiteiten die verbinden, is cruciaal bij het betrekken van alle mensen in kwetsbare posities. Wat werkt verbindend? Gezamenlijke, concrete activiteiten gericht op lage energierekeningen.

Gezamenlijke zonnepanelen

Een voorbeeld van een gezamenlijke, concrete activiteit is het zonnepanelendak op een bedrijfsverzamelgebouw in het Oude Westen. Een mooie uitkomst in een wijk waarin veel mensen geen eigen dak hebben. Iedereen die in het aangewezen postcodegebied woont, kan een eigen paneeldeel kopen. Betrokkenen merken een directe daling van hun energiekosten. Wat bijzonder is: de helft van de panelen is gereserveerd voor mensen met een smalle beurs. Zo is duurzamer energie opwekken ook voor hen mogelijk.

'Mijn energiekosten zijn van 32 naar 8 euro gezakt'

Marianne Maaskant, ook een actieve bewoner, is blij dat zij kan meedoen, en merkt direct het verschil in de portemonnee. ‘Een heleboel mensen konden de panelen niet betalen of hebben geen eigen dak. Maar er waren ook panelen voor mensen met een kleine beurs. Daarom kon ik ook meedoen. Mijn energiekosten zijn flink gedaald.’

Behalve aan de dalende energierekeningen dragen de duurzaamheidsactiviteiten ook bij aan een gevoel van ‘wij in de wijk’. De activiteiten zorgen ervoor dat mensen gezamenlijk de handen uit de mouwen steken, en trots zijn op het resultaat.

Signaleren en agenderen

De opbouwwerkers van Aktiegroep Oude Westen zien voor zichzelf een rol weggelegd in de energietransitie, samen met actieve inwoners. Ze zien ook dat er meer moet gebeuren. De inzet van energiecoaches, een energiespreekuur en ook maatregelen als een energietoeslag en een prijsplafond voor gas en elektriciteit zijn niet genoeg. De energietransitie is een bredere sociale kwestie en vraagt om structurele oplossingen.

Wat sociaal werkers hierin kunnen betekenen? Zij kunnen de sociale kanten van de energietransitie signaleren en bewoners helpen dit te agenderen bij beleidsmakers. Dit sluit naadloos aan bij de geschiedenis van de actiegroep, aldus Carla Delgado Swiatkowski. ‘Dat is je ontstaansrecht: je bent ontstaan uit signaleren en actie ondernemen. Wat de actiegroep onbewust al in zich heeft, is een signaleringsfunctie. Je signaleert dingen en dan kom je tot actie.

'Sociaal werkers kunnen bewoners helpen sociale kanten van de energietransitie te agenderen bij beleidsmakers'

Politiserende rol

Hier ligt de politiserende rol van de sociaal werker. Zij kunnen individuele problemen en verhalen verbinden met grotere maatschappelijke patronen. Ook kunnen sociaal werkers mensen helpen hun stem te laten horen – juist van diegenen die de (onbedoelde) gevolgen van beleid ervaren. Veel bewoners voelen zich namelijk niet gehoord en gezien door instanties als gemeenten en woningcorporaties. Zij voelen zich letterlijk en figuurlijk in de kou gezet.

Andersom verwijten dergelijke instanties de actiegroep dat zij te sterk opkomen voor de bewonersbelangen. Hier ligt een uitdaging. Hoe kom je van een krachtenspel – waarbij de sociaal werker met bewoners onrecht signaleert en bestrijdt – naar een samenspel waarin lokale actoren gezamenlijk werken aan structurele veranderingen?

Sociaal werkers kunnen de essentiële rol als bruggenbouwer vervullen. De linking linguïst die de taal van de systeem- en leefwereld spreekt. Dit vraagt vaardigheden van sociaal werkers, om het verhaal van bewoners zodanig te vertellen dat anderen – zoals ambtenaren of woningcorporaties – de boodschap verstaan en kunnen inpassen in hun werkzaamheden. Het vraagt ook vaardigheden van degenen aan wie de boodschap gericht is. Stel jezelf daarom de vraag: hoe kan ik een bruggenbouwer zijn en zo alle betrokkenen een warm hart toedragen?