De Huiskamer bevindt zich in een buurtcentrum dat grotendeels wordt gerund door vrijwilligers. Jolanda: ‘Wij huren dit voor één middag in de week. Op andere dagen vindt de Huiskamer ergens anders plaats in de gemeente Zaanstad. Iedereen is welkom. Wel hebben we een speciale inloop voor jongvolwassenen op dinsdagmiddag en voor mensen met autisme of hun naasten op dinsdagochtend. De Huiskamer is een apart project en ontstaan door de lange wachtlijsten in de GGZ, om mensen een plek te bieden.’ In de Huiskamer is altijd een sociaal werker en ervaringsdeskundige aanwezig, ondersteund door verschillende vrijwilligers. Jolanda is als sociaal werker verbonden aan de Sociale Wijkteams in Zaanstad. Fred is werkzaam vanuit RCO De Hoofdzaak, een zelfregie- en herstelorganisatie voor en door mensen met een psychische kwetsbaarheid, als ervaringswerker verbonden aan de huiskamer. Hij is een echte verbinder.  

Niks moet 

Waarom komen mensen naar de Huiskamer? Jolanda: ‘Mensen komen voor een kop koffie of thee, een luisterend oor of gezelligheid. Niks is verplicht en er is een vrije inloop. Dat maakt het levendig. Activiteiten organiseren hoeft wat mij betreft niet. We praten hier gewoon met elkaar en luisteren. Is het stil? Dan is dat niet erg.’ Marijke is een van de vaste gasten. Als vrijwilliger organiseert ze buurtwandelingen of ze helpt andere bezoekers. Zelf kwam ze terecht bij de Huiskamer nadat haar vriend overleed en ze in een diep gat viel. Ook Frank is een vaste gast: ‘Door een auto-ongeluk heb ik hersenletsel en Afasie opgeholpen. Hierdoor kan ik soms niet op de juiste woorden komen. Mijn oriëntatie was weg en ik zat veel alleen thuis. Mijn dochter woont bij mij, maar werkt overdag. Sommige buren reageren raar op mij. Inmiddels heb ik een hond en ga ik naar het buurthuis. Ik krijg hulp van mijn sociaal werker en heb thuiszorg, een gezinshulp. Zij wees mij op de Huiskamer.’  

'Met psychische problemen kun je nog prima de normen en waarden van de samenleving naleven.’  

Ontmoeting  

Fabian is aanwezig vanaf het eerste uur. Hij is geïnteresseerd in kunstmatige intelligentie en goed in programmeren op zijn computer. Zelf noemt hij het een zevende zintuig. Fabian: ‘Het is jammer dat ik nooit geld heb kunnen verdienen met mijn kennis. Bij herintegratietrajecten word je niet opgeleid tot medewerker, maar tot robot. Ik heb schizofrenie en heb een psychose gehad. Eén dag per week ga ik naar een activiteitencentrum voor mensen met psychische problemen. Ik kom al 3,5 jaar in de Huiskamer. Hier voel ik me niet nutteloos. Daarnaast ontmoet ik graag anderen, want ik woon alleen. Mijn tip? Vind en ontwikkel je talent en let op je gevoel.’  

Ingrid loopt binnen. Ze komt elke week soep brengen voor Fred. Zelf is ze ervaringsdeskundige en elke dag aanwezig bij een andere ontmoetingsplek, maar vandaag blijft ze even hangen vanwege het slechte weer. 

Dezelfde normen en waarden  

Ook Youssef loopt binnen. Hij herstelt van een burn-out en woont begeleid. Youssef heeft kritiek op de geestelijke gezondheidszorg. ‘Er moet overal meteen een sticker op en medicatie in. Ik vind het zorgelijk dat veel mensen met psychische problemen het contact met vrienden en familie verliezen. Wie behartigt dan nog je belangen?’. Uiteindelijk kan iedereen in een crisissituatie terechtkomen. ‘Maar praten over psychische problemen en crisissituaties is complex. Het probleem ontstaat met een reden en dat moet je zelf opheffen. Het gaat om voorkomen, bestrijden als je er toch inkomt en vervolgens weer uitkomen. Weinigen zijn maar écht gek. Met psychische problemen kun je nog prima de normen en waarden van de samenleving naleven.’  

'We praten hier met elkaar en luisteren. Is het stil? Dan is dat niet erg.’

‘Zelfredzaam’ 

Ook Daan komt langs. Hoe is hij terechtgekomen bij de Huiskamer? Een vechtscheiding leidde ertoe dat hij tijdelijk in een daklozenopvang verbleef. Omdat hij hier overdag niet aanwezig mocht zijn, kwam hij na een tip langs bij de Huiskamer. Gewoon voor een bakje koffie, de gezelligheid en om anderen advies te geven. Toen hij op straat stond was er niemand die hem kon helpen: ‘Je bent dakloos, maar ook weer niet. Je bent zelfredzaam, een man, hebt geen verslaving en  geen hoge schulden. Dan is er niemand die jou kan helpen.’ Daan deelt zijn zorgen: ‘Er is geen instantie die je kan helpen als je een ‘zelfredzame’ burger bent. Ik moet eerst verslaafd raken aan de coke of alcohol voordat ik opvang krijg.’  

Isolement 

De aanwezigen uiten daarnaast hun zorgen over al die mensen die juist niet in de Huiskamer zitten vandaag. Hoe gaat het met hen? ‘Nog veel meer mensen leven in een isolement. Hier zouden duizenden mensen voor de deur moeten staan’, merkt iemand op. ‘Zelf kom ik hier voor de ontmoeting met anderen en gewoon om er even uit te zijn. Dat gun ik meer mensen. Een initiatief als de Huiskamer werkt ook preventief. Thuis kun je gaan zitten piekeren en word je misschien ziek. Hier heb je contact met mensen’. 

'Zet mensen met psychische problemen niet weg'

Sociaal werker Jolanda zorgt voor de verbinding met hulpverlening. Zij merkt het wanneer één van de gasten hulp nodig heeft. Meestal schakelt ze daarna met het wijkteam. De meeste gasten hebben daar een regisseur, iemand die het overzicht houdt en zorgt voor coördinatie. Wanneer inwoners een hulpvraag neerleggen bij het wijkteam krijgen zij een regisseur toegewezen. Hierbij kun je denken aan een vraag voor huishoudelijke hulp of de zoektocht naar een passende woning. Heeft een inwoner in de toekomst weer een hulpvraag dan wordt hij of zij weer toegewezen aan diezelfde regisseur. Wanneer het nodig is verwijst Jolanda de gast door naar zijn/haar regisseur of bellen ze samen het betreffende wijkteam.  

Zorgen over hulp 

Waar de hulpverlening in Nederland op papier goed geregeld lijkt, ligt dit in de praktijk volgens de Huiskamergasten toch anders. Zo kun je als minder zelfredzame burger nergens terecht en maakt ervaringsdeskundige Fred te vaak mee dat niemand bij meervoudige hulpvragen de leiding neemt. ‘Niemand voelt zich verantwoordelijk en onderaan de streep gebeurt er niks.’ Fred pleit voor één regisseur: ‘Iemand die met de vuisten op tafel kan slaan, knopen kan doorhakken en besluitvaardig is. Je hebt keer op keer met verschillende hulpverleners te maken.’  

Het tekort aan hulpverlening en het verschil tussen hulpverleners is een andere zorg die zij delen. ‘De stagiaires en net afgestudeerden in de sociale wijkteams hebben nog te weinig praktijkkennis. Mijn begeleider was 24 jaar en vroeg mij wat ik wil. Maar dat wil ik juist van haar horen. Zelf heb ik al gezocht en kan ik het niet vinden’, aldus Daan. Daarnaast kun je empathie niet leren volgens ervaringsdeskundige Fred. ‘Geografisch dichtbij mensen zitten, wat oorspronkelijk het idee was van de wijkteams, betekent niet direct dat je ook écht dichtbij mensen staat’. 

Vijf tips 

Wat moet er volgens de Huiskamergasten dan wel gebeuren? En wanneer gaat het goed? Ze geven vijf tips: 

1. 'Vraag mensen uit de hulpverlening waarom ze ooit voor hun studie gekozen hebben. Leer ze zo weer met liefde voor het vak omgaan. De wereld is hard geworden en ze zijn misschien vergeten waarom ze ooit gekozen hebben voor het vak van zorg en sociale hulpverlening.'
2. 'Stop de bezuiniging op bedden. Als je 112 belt dan wil je serieus genomen worden over je ziekte. Als schizofreen heb ik bijvoorbeeld inzicht in wanneer het de slechte kant opgaat. Deze vaardigheid moet erkent worden.’  
3. 'Maak serieus werk van herintegratie en zet mensen met psychische problemen niet weg met werk als wasknijpers maken en loempia’s vouwen.'
4. 'Mensen die het zelf hebben ondervonden kunnen aankaarten wat een gemis is en wat beter moet. Luister dus naar de mensen die het hebben meegemaakt. Zij zijn de ervaringsdeskundigen. Streetwise - op de hoogte zijn van alles dat er op straat gebeurt en jezelf kunnen redden op straat - is de hoogste universiteit die er is.'
5. 'Werk meer samen met de huisarts. Daar heb je toch vaak het meeste contact mee.'

* Om privacyredenen zijn de namen van de huiskamergasten gefingeerd.