Van binnenuit veranderen

Handvatten voor gemeenten om zelfbeschikking in migranten- en vluchtelingengemeenschappen te bevorderen

Al decennialang werken migranten- en vluchtelingenorganisaties aan de bevordering van zelfbeschikking. Dat gaat bijvoorbeeld over zelf mogen kiezen met wie je trouwt en zelf beslissen over je kleding en opleiding. Met name voor vrouwen en LHBT’s in sommige migranten- en vluchtelingengemeenschappen is dat niet vanzelfsprekend. De Alliantie ‘Verandering van Binnenuit’ bundelt alle kennis. Ze adviseert gemeenten hoe zij kunnen samenwerken met de organisaties om zelfbeschikking voor hun inwoners te bevorderen. Op 8 maart is hierover een praktische handreiking verschenen.

Veel gemeenten werken al meer of minder intensief samen met migranten- en vluchtelingenorganisaties. En dat is nodig, want het vraagt veel van de (meestal) vrijwilligers die als intermediair of gespreksleider in hun achterban een mentaliteitsverandering op gang brengen. Vanuit haar taak in de bescherming en emancipatie van haar burgers kan de gemeente dit proces op verschillende manieren ondersteunen. De handreiking ‘Verandering van Binnenuit’ biedt de gemeente handvatten om de samenwerking met migranten- en vluchtelingenorganisaties op het thema zelfbeschikking te starten of te versterken.

Download handreiking

Diversiteit

De handreiking geeft inzicht in de diversiteit aan culturele en religieuze achtergronden in Nederland. Fatma Özgümüṣ van Vluchtelingen-Organisaties Nederland (VON): ‘VON vertegenwoordigt vluchtelingenorganisaties van zo’n 35 gemeenschappen. Bovendien zijn gemeenschappen uit hetzelfde herkomstland niet homogeen.’ Er bestaan grote verschillen qua religie, mate van orthodoxie, traditionele of moderne levensbeschouwing, opleidingsniveau, et cetera. Ahmet Azdural van het Inspraakorgaan van Turken in Nederland vult aan: ‘En wij als inspraakorgaan vertegenwoordigen bijvoorbeeld ook Turken uit Roemenië en de Oeigoeren uit China. Het is diverser dan divers.’

‘Conservatieve opvattingen staan soms los van de specifieke religie’

Aanvliegroute

De aanvliegroute die je kiest bij een gesprek over zelfbeschikking, hangt sterk af van de achtergrond van je gesprekspartner, legt Azdural uit. ‘Bij vluchtelingen kan zo’n gesprek de mensenrechten als insteek hebben. En bij een alevitische groep (een stroming binnen de islam, red.) kan het begrip naastenliefde het vertrekpunt zijn.’ Ook kennis van stromingen binnen religies is cruciaal. Zo is het beeld dat moslims de vrouw achterstellen aan de man, maar voor sommige moslims waar.

Tegelijkertijd zijn er uit die soep van diversiteit wel overeenkomstige ingrediënten te destilleren, weet Özgümüṣ. ‘Conservatieve opvattingen staan soms los van de specifieke religie. Je ziet bijvoorbeeld overeenkomst tussen christenen en moslims. Het gaat dan in feite om een mentaliteitsprobleem, waarin kernwaarden zo verinnerlijkt zijn dat er geen beweging mogelijk lijkt. Daar moet het gesprek dan in eerste instantie over gaan.’

Bijeenkomst voor gemeenten: hoe stimuleren gemeenten met migranten- en vluchtelingenorganisaties zelfbeschikking?

Zelf mogen kiezen met wie je trouwt, of dat je juist gaat scheiden, zelf beslissen hoe je je kleedt en welke opleiding je volgt: voor veel mensen in Nederland is dit niet vanzelfsprekend. Op vrijdagmiddag 12 april organiseerde de Alliantie ‘Verandering van Binnenuit’ een bijeenkomst voor gemeenten die met lokale samenwerkingspartners aan de slag willen met het thema zelfbeschikking in migranten- en vluchtelingengemeenschappen. Tijdens deze middag kregen de deelnemers inspirerende voorbeelden, en konden ze in gesprek met elkaar en met de consortiumpartners ervaringen en vraagstukken uitwisselen. 
Lees het verslag.

Behoedzaam manoeuvreren

De handreiking gaat ook in op vormen van huiselijk geweld die met name voorkomen in gesloten migranten- en vluchtelingengemeenschappen. Dat heeft te maken met normen over eer, kuisheid, mannelijkheid en vrouwelijkheid. Dit geweld richt zich met name op vrouwen en LHBT’s. Azdural: ‘In sommige gemeenschappen is het zó ingrijpend om uit de kast te komen. LHBT’s worden daar  verstoten door hun familie en komen op straat terecht.’

De handreiking biedt een helder overzicht van de rollen die gemeenten, professionele instellingen en migranten- en vluchtelingenorganisaties (kunnen) spelen in het krachtenveld. Er staan ook praktische adviezen in, zoals minder vergaderen en mailen, maar meer persoonlijk contact leggen. Ook is het erkennen van de deskundigheid van de migranten- en vluchtelingenorganisaties van belang. ‘Je hebt soms wel twintig jaar ervaring aan tafel zitten’, zegt Azdural.

De handreiking laat verder in vier stappen zien hoe het in gang zetten van samenwerking idealiter verloopt en hoe de gemeente het sociaal domein erbij kan betrekken. Ook beschrijft de handreiking de valkuilen én een aantal goede voorbeelden.

‘De bijeenkomsten bestaan altijd uit een serie van drie, met een gefundeerde opbouw en monitoring’

700 Bijeenkomsten

De Alliantie Verandering van Binnenuit organiseert momenteel 700 bijeenkomsten in het hele land, geleid door zo’n 150 gespreksleiders met heel diverse achtergronden. Tijdens die bijeenkomsten komen vragen aan de orde als: wat doe je tegen de discriminatie van LHBT’s? Wat kun je doen als je te maken krijgt met huiselijk geweld? En hoe doorbreek je het taboe daarop? Hoe zorg je voor gelijkheid tussen vrouwen en mannen? De gespreksleiders kennen de achtergronden van de mensen die aanwezig zijn bij de bijeenkomst, vertelt Hilde Bakker van Movisie. ‘We willen dergelijke bijeenkomsten in zoveel mogelijk gemeenten met een of meer migrantengemeenschappen organiseren. De bijeenkomsten bestaan altijd uit een serie van drie, met een gefundeerde opbouw en monitoring. Onze getrainde gespreksleiders organiseren ze het liefst in samenwerking met de lokale (zelf)organisaties en de gemeente. Wij kunnen, naast de tips in de handreiking, als alliantie de gemeenten daarbij ook advies op maat bieden.’

Beïnvloeding van buitenaf

Verandering in mentaliteit en gedrag is een proces van lange adem. Dat onderstreept nog eens het belang van het vijfjarige programma van de alliantie en de samenwerking met gemeenten en lokale organisaties. Alle kennis en ervaring die de afzonderlijke migranten- en vluchtelingenorganisaties de afgelopen decennia hebben opgedaan wordt nu gebundeld, gedeeld en wetenschappelijk onderbouwd én geborgd. Azdural: ‘Dat we nu veel structureler te werk kunnen gaan, is zeer belangrijk. Tot nu toe was het vaak zo dat na een tijdelijk project, hoe zinvol dat ook was, na afloop de deur weer wagenwijd open ging voor beïnvloeding door anderen, zoals de imam, en dus ook vanuit het buitenland.’

De Alliantie ‘Verandering van Binnenuit’
Verandering van Binnenuit’ heeft tot doel de veiligheid, gelijkheid en acceptatie van vrouwen en LHBT’s. De alliantie heeft sinds 2018 een vijfjarige opdracht en subsidie van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. De alliantie adviseert gemeenten over hoe zij verandering in de gemeenschappen in hun regio kunnen faciliteren, bijvoorbeeld met de handreiking die 8 maart verschijnt en met advies op maat. Verder organiseert de alliantie 700 bijeenkomsten binnen migranten- en vluchtelingengemeenschappen, en werkt ze aan kennisuitwisseling en -bevordering en het overdraagbaar maken van methodieken. De alliantie bestaat uit:

(1) Het Consortium zelfbeschikking, een samenwerkingsverband van migranten- en vluchtelingenorganisaties.  
(2) Movisie, landelijk kennisinstituut voor een samenhangende aanpak van sociale vraagstukken.
(3) Doetank Peer, platform waar idealisten hun acties voor een gelijke wereld kunnen houden.