Ziet mijn toekomst er zo uit? Misschien. Ziet de toekomst van Nederland er zo uit? Zeker weten!

Deze blog is geschreven door voormalig Movisie-adviseur Joost de Haan.
 

5 miljoen mantelzorgers

Er zijn in Nederland zo'n 5 miljoen mantelzorgers. ‘Dat doe je gewoon’ zeggen ze, als je hen hiernaar vraagt. Tegelijkertijd weten we dat nu al 10% van deze mantelzorgers overbelast is. Dat zijn meer dan 500.000 mantelzorgers die het niet meer lukt om alle ballen in de lucht te houden, omdat ze ‘gewoon’ voor hun naaste zorgen. Vind je dat veel? Bereid je dan maar voor op de toekomst:

• het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) voorspellen dat het aantal mantelzorg-ontvangers onder thuiswonende 75-plussers de komende 20 jaar stijgt van 230.000 personen naar 390.000 personen. Een toename van 70%. En het aantal mantelzorger-gevers? Dat aantal stijgt met nog geen 7%...;
• je zou denken dat we er alles aan zouden doen om mantelzorgers op de been te houden. Op de eerste plaats natuurlijk vanuit menselijkheid. Maar ook omdat ze een gigantisch kapitaal vertegenwoordigen. Recent nog, werd in opdracht van MantelzorgNL berekend dat de maatschappelijke waarde van mantelzorg wordt geschat op 32 tot 44 miljard euro. PER JAAR! Dit is wat het de maatschappij zou kosten als deze zorg door professionals geleverd moet worden;
• vreemd genoeg lijkt het alsof we blind zijn voor deze tikkende tijdbom. Zo zijn er onderzoeken waar een derde tot de helft van de mantelzorgers aangeeft dat formele zorg of gemeente geen oog voor hen hebben. Ook weten veel mantelzorgers nog steeds niet waar zij hulp kunnen krijgen;
• ondertussen lijkt het verlenen van mantelzorg meer en meer een indicator te worden voor sociale ongelijkheid. De snel stijgende vergrijzing in combinatie met langer thuiswonende ouderen, zorgt voor een toenemende ongelijkheid tussen groepen in onze samenleving. Het verlenen van mantelzorg geldt daarmee meer en meer als een ‘nieuw sociaal risico’ (zie o.a. Bonoli, 2007). In haar oratie ging hoogleraar Alice de Boer niet voor niets in op ongelijkheid als mogelijke determinant en uitkomst van informele zorg (De Boer, 2017). 

Geen keuze

Movisie streeft, net als veel andere lokale en landelijke organisaties, naar een betere ondersteuning van mantelzorgers zodat zij de juiste balans vinden tussen het zorgen voor naaste(n) en de rest van hun leven. Maar is dat voldoende? Zijn we voldoende voorbereid op een samenleving waarin we nóg meer van mantelzorgers gaan vragen? Ik denk het niet. 

'Het lijkt soms op een loterij die bepalend is voor hoe jij je leven gaat leiden'

We vragen nu al van mensen om zoveel mogelijk in je eigen netwerk op te lossen. Het bijzondere bij mantelzorg is dat je dat vaak geen eens hoeft te vragen: ‘dat doe je gewoon’. Of het nu een tiener is die helpt bij het zorgen voor haar depressieve vader, of een vrouw die zorgt voor haar thuiswonende moeder met beginnende dementie. Je familie of vrienden help je, vaak zelfs zonder te weten dat je daarmee mantelzorger bent. Hoe mooi en bewonderenswaardig dit ook is, het betekent tegelijkertijd ook dat je in de praktijk eigenlijk geen keuze hebt. Kies er maar eens voor om geen mantelzorg te verlenen als je naaste ziek wordt, verslaafd is of een beperkingen heeft: is er dan wel een keuze? Als samenleving moeten we ons daar veel meer bewust van zijn. Niet alleen de zorgprofessional of de consulent van de gemeente, maar juist ook collega’s, werkgevers, sportverenigingen en bijvoorbeeld buren en vriendengroepen. 

Sociaal risico

Vooralsnog maak ik mij zorgen over de richting die we opgaan. Meer en meer zie ik mantelzorg als één van de belangrijkste nieuwe sociale risico’s van deze tijd. Het lijkt soms op een loterij die bepalend is voor hoe jij je leven gaat leiden. Trek jij het lot van een vader met een alcoholprobleem, zus met down of moeder met dementie? Dan hoop ik dat je de middelen, het sociale netwerk en de flexibele werkgever hebt om dat op te vangen. Heb je dat niet? Dan zijn we als samenleving nog niet zover dat we je evenveel ‘gelijkheid’ als ieder ander kunnen bieden…  

'Het zou een mooi begin zijn als we mantelzorgtaken veel meer samen oppakken'

Nu zullen mensen zeggen: je problematiseert, er gaat veel wél goed. Dat klopt. In mijn werk zie en spreek ik dagelijks professionals die zich volop inzetten om mantelzorgers te ondersteunen. Toch lijkt het soms op dweilen met de kraan open: we zijn ons pas bewust van mantelzorg als we ermee geconfronteerd worden. En als het zover is, dan zijn de gevolgen voor sommigen groter dan voor anderen: het recept voor ongelijkheid. 

Op dezelfde weg doorgaan is daarom geen optie meer. Ik wil dan ook oproepen om overal het gesprek aan te gaan over hoe wij onze toekomst voor ons zien, waarbij zorg een onderdeel van ons leven is. Op landelijk niveau moet zorgen voor anderen daarom nog meer onderdeel worden van onze sociale zekerheden. Denk aan toegankelijker en passender zorgverlof voor iedereen. Ook moeten er op regionaal en lokaal niveau meer, maar vooral toegankelijke respijtvoorzieningen komen zodat (jonge) mantelzorgers even op adem kunnen komen. Ten slotte vraag het vooral ook iets van ons allemaal: wees je ervan bewust dat zorgen voor je naaste erbij hoort, maar tegelijkertijd een zware stempel op je leven kan drukken. Nu rust de mantelzorg vaak op de schouders van één persoon. Het zou een mooi begin zijn als we mantelzorgtaken veel meer samen oppakken.

We moeten als samenleving gezamenlijk optreden: in hoeverre staan we toe dat zorgen voor je broer, vader of moeder de zoveelste scheidslijn wordt tussen diegene die zich dat wel of niet kunnen veroorloven?