Centraal deze dag stond het thema positionering in samenwerking. Met gespitste oren luisterde ik dan ook naar de lezing van Marcel Spierts, wetenschapper gespecialiseerd in ontwikkelingen van de sociaal professional.

De beloftes van de decentralisatie

Volgens Spierts gingen de drie decentralisaties in 2015 gepaard met veel beloften. Deze zijn geijkt op 4 aannames:

1. Mensen met een beperking kunnen en willen meer participeren
2. Mensen kunnen en willen meer voor elkaar zorgen
3. Gemeenten kunnen en willen meer gebruik maken van de netwerken van mensen
4. Samenwerken/integraal werken helpt

Recente onderzoeken (zoals de De verhuizing van de verzorgingsstaat, de Veranderde zorg en ondersteuning voor mensen met een beperking of de eerste evaluatie Jeugdwet) laten zien dat de eerste drie aannames niet zijn uitgekomen. En aanname 4  'een beetje' aldus Spierts. Sociaal professionals ervaren kortere lijnen, waardoor gemakkelijker samengewerkt kan worden met professionals uit andere organisaties. Denk hierbij ook aan de wijkteams binnen de Wmo. Hoe het komt dat er nog geen grootschalige ongelukken zijn gebeurd? Dit heeft alles te maken met sociaal professionals die blijven doen wat nodig is, zo concluderen de onderzoeken.

Onafhankelijkheid is een unieke kwaliteit

Sociaal professionals helpen inwoners door hen te informeren, te adviseren, te helpen bij het formuleren van hun ondersteuningsbehoefte en bij het maken van een persoonlijk plan. Ook onafhankelijke cliëntondersteuners helpen inwoners passende zorg en voorzieningen te regelen. Volgens het AEF en het Instituut voor Publieke Waarden onderscheiden cliëntondersteuners zich vooral van andere professionals in het sociale domein door hun onafhankelijkheid. En die kwaliteit is ook nog eens in de wet verankerd. 'Dat is uniek in de geschiedenis van het sociaal domein' volgens Spierts. Het zegt iets over het gewicht dat de overheid toekent aan de functie, maar duidt ook op mogelijkheden om de functie te versterken. Ook cliënten noemen de mate van onafhankelijkheid van cliëntondersteuners een belangrijke functionaliteit. Volgens de expert en cliënten is de functie van cliëntondersteuner uniek, vanwege de onafhankelijkheid.

Hoe denken cliëntondersteuners erover?

In de pauze spreek ik enkele cliëntondersteuners, zijn zij zich bewust van deze kwaliteit?  Ze weten aan te geven dat ze zich bewust zijn van hun onafhankelijke positie in vergelijking met andere sociaal professionals. De cliëntondersteuner staat écht naast de inwoner. Ze helpt bij het formuleren van de hulpvraag, maar geeft geen indicaties. Daarbij informeert de cliëntondersteuner consulenten over de ernst van de ondersteuningsbehoefte van cliënten en voorziet hen van kennis over bepaalde doelgroepen. Denk aan mensen met een verstandelijke beperking of een ernstige psychische aandoening. Om voor passende hulp voor de cliënt te zorgen werken onafhankelijke cliëntondersteuners met diverse (informele) partijen samen.

'Onafhankelijkheid zou moeten gaan over het bundelen van signalen'

Onafhankelijkheid op collectief niveau

Het is dan ook zaak dat onafhankelijke cliëntondersteuners hun intensieve samenwerking met andere sociaal professionals, informele cliëntondersteuners en met ervaringsdeskundigen optimaal benutten volgens Spierts. Cliëntondersteuners staan dichtbij inwoners, weten vertrouwen te wekken en hebben kennis van regels en wetgeving. Onafhankelijkheid zou niet alleen moeten gaan over passende ondersteuning op individueel niveau, maar ook over het bundelen van signalen. Cliëntondersteuners werken namelijk op de grenzen van het persoonlijke leven met diverse aanbieders en ook nog eens levensbreed. Onafhankelijke cliëntondersteuners kunnen bijvoorbeeld oorzaken van problemen van cliënten signaleren die buiten de cliënt liggen. Denk aan het opmerken waar regelingen niet goed werken, waardoor cliënten hun rechten mislopen, en het signaleren wanneer aanbod niet aansluit bij de behoeften van cliënten of welke inwoners niet bereikt worden door gemeenten of zorg- en welzijnsaanbieders. Om gehoor te geven aan deze signalen is samenwerking met diverse sociaal professionals van belang. Dat dit ook worstelingen met zich meebrengt, lees je in het rapport Het eerste jaar koplopers.

Diversiteit omarmen

De beroepsorganisatie, gemeenteambtenaren, de ambassadeurs, maar ook de cliëntondersteuners kunnen zich actief inzetten om het beroep een stap verder te brengen. Spierts moedigt de aanwezigen dan ook aan om de diversiteit aan onafhankelijk cliëntondersteuners te omarmen. 'Zoek het evenwicht tussen eenheid en verscheidenheid.' Verschillende manieren van onafhankelijke cliëntondersteuning bereiken verschillende inwoners en vangen verschillende signalen op. Wanneer deze signalen worden gebundeld en in samenwerking met andere sociaal professionals worden besproken, wordt gewerkt aan een werkcultuur waar sociaal professionals elkaar aanspreken op misstanden en gezamenlijk naar (systeem)oplossingen gezocht wordt.

De positie: meedenker en waakhond

De cliëntondersteuner heeft een unieke positie in het sociaal domein. Het onafhankelijke karakter zorgt ervoor dat cliëntondersteuners zich onderscheiden van andere sociaal professionals. De cliëntondersteuner als onafhankelijke meedenker naast inwoners, die tevreden is wanneer inwoners passende zorg krijgen. Én de cliëntondersteuner als waakhond, die signalen bundelt en aankaart die buiten de inwoner om liggen.  Is dat niet de kracht van de onafhankelijke cliëntondersteuner?

Meer weten? Lees ook het impressie verslag op de website van BCMB

 Roos van Schaijk, Projectmedewerker Democratische Vernieuwing en Cliëntenparticipatie en adviseur in het project Koplopers onafhankelijke cliëntondersteuning.