Janny Bakker-Klein verdedigde in haar recente proefschrift ‘Anders kijken’ de stelling dat we in het sociaal domein fundamenteel anders moeten gaan denken en handelen. In plaats van te redeneren vanuit het grote - het beleid, het systeem en de grote getallen - moeten we volgens haar gaan denken en kijken vanuit het kleine: het individu en het gezin. Een sleutelbegrip in haar proefschrift is ‘responsiviteit’: het vermogen van een professional om in te schatten wat werkelijk voor de ander van betekenis is. Inmiddels zitten we tot over onze oren in een mondiale coronacisis, waarbij de beleidsontwikkeling in het teken staat van de cijfermatige ontwikkelingen en grote getallen. Dagelijks worden we geüpdatet over aantallen nieuwe besmettingen, de IC-capaciteit en de omvang van de economische schade. 

Zijn in de huidige coronacris niet juist het systeem en de grote getallen bij uitstek van belang?

‘Uiteraard zijn die voor onze gezondheidszorg en onze economie uiterst relevant, maar het sociaal domein is veel complexer. Over wat er in de dagelijkse leefwereld van mensen gebeurt zeggen al die cijfers niet zoveel. Jeroen Bigot, ambtenaar van de gemeente Huizen en associate member van Movisie, vertelde mij in de derde week van onze ‘intelligente lockdown’ dat het aantal Wmo-aanvragen in zijn gemeente met meer dan vijftig procent is teruggelopen. Hij begrijpt dit niet en ook de consulenten die dagelijks contact hebben met inwoners begrijpen het niet. Hij zei: ‘We rijden rond als brandweerlieden, maar zien nergens brand.’

Hij vroeg mij of wij bij Movisie enig idee hadden van wat dit betekende. Is er door de saamhorigheid in de samenleving misschien sprake van meer informele onderlinge hulp? Of durven mensen nu niets te vragen en leidt dit tot een tsunami aan Wmo-aanvragen in het najaar?’

Heeft Movisie zicht op de oorzaak?

‘Op dit moment nog niet. We zien de terugloop in Wmo-vragen ook bij andere gemeenten. Theoretisch weten we dat bij een ervaren gebrek aan welzijn de vraag naar zorg toeneemt. Het welzijn van mensen wordt niet alleen bepaald door de vraag of ze al dan niet besmet zijn met het coronavirus. Ons welzijn wordt ook bepaald door het ervaren van eigen regie, het hebben van een prettige en veilige woonomgeving, sociaal contact, werk of een passende dagbesteding, financiële zekerheid en zingeving. Het zou dus heel goed kunnen zijn dat mensen nu meer aandacht vanuit hun omgeving krijgen, waardoor de vraag naar zorg en ondersteuning afneemt.

Maar aan de andere kant zien we dat de maatregelen die worden genomen om het medische probleem onder controle te krijgen leiden tot een enorme toename van sociale problematiek, juist onder de meest kwetsbaren in onze samenleving. De eenzaamheid onder ouderen neemt toe. Mensen met psychische kwetsbaarheid spreken hun hulpverleners niet meer en verliezen daarmee soms hun laatste persoonlijke contact. Kwetsbare mensen, die de dagelijkse structuur van hun werk of dagbesteding hard nodig hebben om overeind te blijven, zitten noodgedwongen thuis. De spanningen in relaties leiden tot nog meer huiselijk geweld. Movisie ondersteunt gemeentelijke en sociale professionals waar mogelijk met kennis en helpende aanpakken over hoe daarmee om te gaan.’

Wat is in deze context de betekenis van responsiviteit en denken vanuit het kleine?

‘In de huidige coronacrisis is responsief zijn, kijken naar wat werkelijk voor de ander van betekenis is, actueler dan ooit. De enige manier om erachter te komen wat er in het sociaal domein gebeurt, is door dit aan de mensen die het betreft te vragen. In Huizen gaan de consulenten hen dus ook persoonlijk bellen. Movisie ondersteunt met kennis en met onderzoeksvaardigheden, zodat de uitkomsten van die gesprekken inzichten opleveren waar ook andere gemeenten in Nederland hun voordeel mee kunnen doen. Alleen door ons te verdiepen in de persoonlijke verhalen van mensen, in hoe zij het redden of juist helemaal niet, kunnen we immers antwoorden vinden op de vraag wat ons nu én de komende tijd in het sociaal domein te doen staat. Dat is de les die gemeenten uit de huidige crisis kunnen trekken voor toekomstig gemeentelijk beleid.’

Dit blog verscheen eerder ook in het blad van Binnenlands Bestuur.