De afgelopen jaren groeit de belangstelling voor het burgerberaad als vernieuwende participatievorm. In 2024 vonden ongeveer 30 burgerberaden plaats en minstens 60 gemeenten en provincies maken momenteel plannen om een burgerberaad te organiseren (Bron: Bureau Burgerberaad). Een burgerberaad vergroot niet alleen de inspraakruimte voor inwoners, maar kan ook de vertrouwenskloof tussen burger en overheid verkleinen. Maar in hoeverre hebben inwoners daadwerkelijk invloed op beleid? En vergroot een burgerberaad de meerstemmigheid in beleid? In dit artikel delen we hier inzichten over vanuit de ervaringen van de projectleider en deelnemers van het burgerberaad in Den Bosch over fijn ouder worden. Daarnaast spraken we één deelnemer van het Arnhemse burgerberaad over afval een aantal keer over zijn ervaringen.

De doorsnee inwoner

In zowel Arnhem als Den Bosch is met zorg ingezet op het werven van een demografisch representatieve groep deelnemers. Dat betekent diversiteit in geslacht, leeftijd, wijk en opleiding. In Arnhem werd daarnaast gelet op de houding ten opzichte van afvalscheiding. De gemeente Den Bosch vroeg potentiële deelnemers ook met welke culturele achtergrond zij zich het meest verbonden voelen. Beide gemeenten regelden vervoer, opvang en een vergoeding om deelname te faciliteren. Projectleider van het burgerberaad in Den Bosch, Jean-Bernard Hunink: ‘Zo hebben we gepoogd de ideale groep van 120 samen te stellen.’ Marc Mulder, deelnemer van het burgerberaad in Arnhem, vertelt: ‘Ze wilden de doorsnee Arnhemmer aan tafel. Dat is wel aardig gelukt.’

‘Je kreeg een document van zo’n vijftien pagina’s over afvalbeleid om vooraf te lezen. Dat is heel moeilijk voor iemand die bijvoorbeeld laag- of mindergeletterd is.’

Taalbarrières en toegankelijkheid

Bij beide burgerberaden hielpen tolken de deelnemers die de Nederlandse taal niet voldoende beheersen. Een tolk bij het burgerberaad in Den Bosch was erg positief over de ruimte die hij kreeg om zijn werk te doen. Zijn suggestie om vóór de bijeenkomsten alvast inhoudelijke informatie te vertalen werd direct opgepakt. Hunink plaatst wel een kanttekening. ‘Niet alleen de hoogte van de kosten van de tolken, maar ook het steeds moeten vertalen van uitleg en inbreng is bepalend voor het tempo en de inhoud van de gesprekken’, aldus de projectleider. Ook Mulder ervaarde het gebruik van tolken soms als verstorend. Dat taal in het algemeen een grote rol speelt in het burgerberaad viel hem op. ‘Je kreeg een document van zo’n vijftien pagina’s over afvalbeleid om vooraf te lezen. Dat is heel moeilijk voor iemand die bijvoorbeeld laag- of mindergeletterd is.’ Bovendien miste hij deelname van stadsgenoten voor wie dit beleidsthema specifieke consequenties kan hebben. Mulder: ‘Ik weet niet hoe het is voor iemand die blind is om afval te scheiden, of voor iemand in een rolstoel om afval naar een container te brengen. Ik heb dit punt ook ingebracht bij de organisatie, maar daar heb ik niets meer over gehoord.’

Inspraak is je durven uitspreken

Maar ook de perspectieven van de mensen die wél deelnamen lijken niet altijd gehoord te worden. Zo vertelt Mulder: ‘Je moet je voor 150 mensen uitspreken en dan ook nog helder verwoorden wat je wil zeggen. Niet iedereen durft dat.’ Veiligheid voelen en vertrouwd met elkaar raken lijken hiervoor essentieel. ‘Je komt binnen en je kent niemand. Bij de eerste bijeenkomst gingen we pas in de middag in groepjes uiteen. Maar ook dan gingen we meteen aan de slag. Er werd niet echt kennisgemaakt’, aldus Mulder. In Den Bosch vertelt een deelnemer dat aandacht voor kennismaking heeft geholpen om zich makkelijker tegen anderen uit te spreken. Een andere deelnemer vertelt: ‘Er was ook wel ruimte voor tegengeluid. Al heb ik weinig gemerkt van echt grote meningsverschillen.’

Polderprocessen

Hoe kom je dan van al die meningen en perspectieven samen tot concrete adviezen? Mulder vertelt dat in Arnhem werd gewerkt met een online omgeving. ‘Daar kon je presentaties en gespreksverslagen van alle groepjes teruglezen. Maar dat was echt veel te veel om bij te houden.’ Na het proces om de adviezen op papier te krijgen, dat door Mulder als chaotisch werd ervaren, was hij enigszins teleurgesteld over het eindresultaat. Hij lichtte toe dat dit mede te wijten was aan de drempel om adviezen aan te nemen bij meer dan de helft van de stemmen. Dit was door de deelnemers zelf bepaald legt Mulder uit. ‘Daardoor zat er veel overlap in adviezen. Ik heb niet het gevoel dat er iets heel goeds is uitgekomen. We hadden eigenlijk minstens nog een dag langer met de adviezen aan de slag gemoeten’, zegt Mulder. Ook het burgerberaad in Den Bosch leverde maar liefst 34 adviezen op. Een van de deelnemers realiseerde zich dat dit hun gemeente met een forse taak opzadelt. Dat geldt mogelijk ook voor andere organisaties die betrokken zijn bij het thema fijn ouder worden. Een deelnemer uit zich sceptisch: ‘We hadden vertegenwoordigers van woningbouwcorporaties aan tafel. Die beloofden van alles. Maar het is maar de vraag of ze zich er echt aan houden.’

‘Dit burgerberaad is niet alleen een experiment voor de inwoners, maar ook voor ons als gemeente.’

Het vervolg

Zowel in Arnhem als Den Bosch is het plan dat een aantal deelnemers in een monitorgroep volgt wat er met de adviezen van het burgerberaad gebeurt. In Den Bosch is deze groep al gestart. Voor Mulder is het vervolg van het Arnhemse Burgerberaad nog niet helemaal duidelijk: ‘Ik had me opgegeven voor de monitorgroep. Maar ik heb hier, ook maanden later, nog niets over terug gehoord. Ik heb ook niet gehoord of er iets met alle voorstellen is gedaan. Het voelt nu als een wassen neus.’ Een deelnemer van de monitorgroep in Den Bosch merkt op dat de rolverdeling nog niet helemaal duidelijk is: ‘Ik ben geen politicus. Ik weet niet hoe ze dit voor elkaar moeten krijgen. Maar toch kijken ze naar ons. In het verslag van de eerste bijeenkomst stond ook ‘eigen initiatief wordt gewaardeerd.’ Wij zijn toch klaar, dacht ik toen. Het initiatief ligt nu bij jullie.’ Het is dus soms nog wat zoeken naar de juiste vorm. Projectleider Hunink benadrukt dan ook het leerproces: ‘Dit burgerberaad is niet alleen een experiment voor de inwoners, maar ook voor ons als gemeente.’

Geen symbolische oefening

Dezelfde deelnemer van de monitorgroep in Den Bosch spreekt wel haar waardering uit voor het laagdrempelige contact met de gemeente. ‘Je merkt echt dat ze vereerd waren dat ze dit mochten doen’, vertelt ze over de ambtenaren die groepsgesprekken van het burgerberaad begeleidden. Al bleek het lastig om echt een vertrouwensband op te bouwen door de grote roulatie in gespreksleiders. Bij het burgerberaad in Arnhem voelde Mulder maar weinig verbinding met de wethouder en betrokken gemeenteraadsleden die aanwezig waren bij de slotbijeenkomst. ‘Maar twee raadsleden leken oprecht geïnteresseerd in wat de burgers te zeggen hadden. Hij spreekt daarom enige twijfel uit over of de uitkomsten van het burgerberaad nu in goede handen zijn. En juist dat is zo essentieel om een burgerberaad te laten slagen: duidelijk zijn over wat er met de adviezen van burgers gebeurt. Burgerberaden kunnen een waardevol instrument zijn om de kloof tussen burgers en politiek te dichten, mits ze goed zijn opgezet en goed worden begeleid. Zoals projectleider Hunink treffend verwoordt: ‘Een burgerberaad moet geen symbolische oefening worden. We moeten er echt iets mee doen.’

Meer meerstemmigheid, maar ook meer invloed?

Uit de ervaringen die we optekenden uit deze burgerberaden en gesprekken die we voerden met enkele burgerberaad-experts kunnen we opmaken dat er veel aandacht wordt besteed aan het bijeenbrengen van een diverse groep deelnemers. Daarbij zien we ook extra aandacht voor het horen van ‘stemmen’ van inwoners die minder vaak worden gehoord, zoals jongeren en praktisch geschoolden. Dit werpt ook zijn vruchten af blijkt in de twee gevolgde burgerberaden. Ook zien we dat geprobeerd wordt de burgerberaad bijeenkomsten zo inclusief mogelijk te maken. Bijvoorbeeld door de inzet van tolken of het werken met minder talige werkvormen. Toch valt er nog het een ander te verbeteren en heeft het sterk talige en op deliberatie gestoelde karakter van een burgerberaad z'n beperkingen voor de inclusie. Wat betreft de daadwerkelijke invloed van inwoners via een burgerberaad lijkt het nog te vroeg om al duidelijke conclusies te trekken. We blijven daarom Arnhem en Den Bosch volgen en besteden hier in een volgend artikel meer aandacht aan.