Er zijn diverse tools en methodieken waarmee burgers invloed kunnen uitoefenen op de besteding van gemeenschapsgeld. Die zetten we hier op een rij.

1. Burgerbegroting en budgetmonitoring

In Nederland maakt men een onderscheid tussen enerzijds burgerbegroting en anderzijds budgetmonitoring. Dit zijn de meest vergaande vormen van financiële participatieve democratie. Zij onderscheiden zich van alle andere vormen door de mate van mobilisatie van burgers bij het beïnvloeden van het beleidsproces.

Bij burgerbegroting stelt de lokale overheid - zoals in Zeist, Dordrecht, Deventer en Oldebroek - vooraf de kaders (beleidsdomeinen en begrotingsposten) van waarin de burgers prioriteiten mogen stellen. Joop Hofman schrijft in zijn routekaart: ‘Bij een burgerbegroting gaat het vooral om samenwerking. Het budgetrecht ligt altijd bij de gekozen gemeenteraad en burgers kunnen nooit formeel beslissen. Wel worden in diverse steden samenwerkingsafspraken gemaakt waarbij burgers de prioriteiten kunnen bepalen.’

Bij budgetmonitoring bepalen de burgers zelf de beleidsdomeinen en stellen zelf hun eigen begroting op waarbinnen zij prioriteiten willen stellen en waarover zij controle willen oefenen. Ook ontwikkelen zij eventueel alternatieve begrotingsvoorstellen. Daarin stellen zij verschuivingen voor aan het lokale bestuur. Uiteindelijk nemen de politici deze nieuwe voorstellen over of niet. In alle gevallen oefenen burgers monitoring uit op de overheidsbegrotingen.

2.    Mensenrechtenperspectief

In 2010 startte een experiment in de Indische Buurt in Amsterdam. Met de INESCs methodiek als leidraad: controle uitoefenen op de wijze waarop de overheid haar maatschappelijke doelen vertaalt in budget. Dit is een fundamenteel recht. Buurtbewoners gingen aan de gemeente vragen stellen over overheidsgeld. In de Indische buurt bijvoorbeeld, hebben de meeste bewoners geen flauw idee waar het geld van de Wmo naartoe gaat, laat staan dat ze precies weten wanneer en ze zelf recht op hebben. Dit heeft er toe geleid dat momenteel overheid en bewoners samen werken aan financiële transparantie via open data en budgetmonitoring. Dit leverde vier kernthema’s op: werk, zorg, samenleving en ruimte. Thema’s die zij vervolgens vertaalden naar een Burgerperspectievennota voor 2013. De voorgestelde verschuivingen in de begroting bedroegen tot 25% van het sociaal domein, die grotendeels door het stadsdeel overgenomen zijn.

3.    Buurtbegroting

Buurtbegroting verwijst naar de vertaling van overheidsbegrotingen naar wijk, buurt en straat. Bewoners van de Indische Buurt in Amsterdam analyseerden de beschikbare financiële buurtgegevens. Zij vroegen het stadsdeel om haar data toegankelijker te maken op buurtniveau. In de loop van 2014 maakt het bestuur van stadsdeel Oost aanvankelijk aarzelend een keuze voor open data en buurtbetrokkenheid. Wijkgegevens werden op buurtniveau toegankelijk op internet middels infographics en online mappen. Ambtenaren voerden samen met bewoners activerend wijkonderzoek uit. In directe samenwerking met wethouder Jeroen van Spijk en zijn ambtenaren werden buurtanalyses gedaan, buurtprioriteiten gesteld en een buurtagenda ontwikkeld. Vanaf dat moment kwamen twee lijnen bijeen: aan de kant van de overheid de lijn van buurtbegroting (gebiedsgericht en transparant) en aan de kant van de civil society de lijn van de budgetmonitoring (controle en dialoog).

4.    Open Datavisualisatie

Open Datavisualisatie vertaalt technische informatie over de overheidsbegroting in een meer toegankelijke, visuele taal met infographics. Zo kunnen meer mensen zien wat de invloed van de begroting is op het dagelijks leven. In de Indische Buurt konden buurtbewoners hierdoor beter invloed uitoefenen op beleid. Financiële toeleiding op basis van open data en datavisualisatie stelt betrokken bewoners in staat om begrotingen te begrijpen en budget te ontwikkelen en te monitoren. Zo’n toeleiding kan in de wijk gegeven worden via bijvoorbeeld een 'bewonersacademie overheidsbegroting'. Het Centrum voor Budgetmonitoring en Burgerparticipatie begeleidt groepen burgers in steden als Amsterdam, Emmen, Hoogeveen, Amersfoort en Den Haag.

Door: Nies Medema en Mellouki Cadat. Dit is een ingekorte versie van de tekst op www.doedemocratie.net.