Een buurt voor iedereen: psychisch kwetsbaren in de wijk

Hoe zorg je ervoor dat ook mensen met psychische problemen zich welkom voelen in de buurt? Onderzoek laat zien dat mensen met aanhoudende psychische problemen vaker en sterker eenzaam zijn. Hoe dat voelt, vertelt ervaringsdeskundige Marie-Jeanne. Welke handvatten er zijn om eenzaamheid bespreekbaar te maken, laat een trainer van Movisie zien. Ten slotte vertellen de deelnemers wat zij meenemen naar de praktijk. Door de coronacrisis vond de leerbijeenkomst van 29 oktober online plaats.

'Mijn dochter appte me gisteren of ik zin had om met mijn kleinkind te komen spelen. Toen die op me af rende, hoorde ik er weer bij,' vertelt Marie-Jeanne. 'Ik voelde me in één klap niet meer eenzaam, ‘ik doe er dus toch toe’, dacht ik, ik ben zijn oma.'

Een buurt voor iedereen

Een buurt voor iedereen benoemt voorwaarden voor een inclusieve buurt. Dat zijn: een open houding van buurtbewoners, van betekenis kunnen zijn, hulpbronnen zijn in de buurt beschikbaar, mensen zijn duurzaam in beeld en je veilig voelen is een belangrijk goed.

Buitenwereld 

De buitenwereld ziet niet dat de psychisch kwetsbare Marie-Jeanne (55 jaar) zich eenzaam voelt. Ze komt vrolijk over en is welbespraakt. 'Bij de meeste eenzame mensen is dat niet te zien', zegt ze. Sinds haar jeugd voelt ze zich buitengesloten en anders dan de rest. Pas nu kan ze benoemen dat ze zich toen heel erg eenzaam voelde. 'Ik heb mensen om me heen en doe vrijwilligerswerk bij Samen sterk tegen Stigma, daar gaat het niet om. Ik mis een-op-eenverbondenheid, huidcontact, een arm om me heen.' Ze wil wel contact, maar trekt zich terug en stelt zich niet open voor anderen. 'Dat mechanisme zie je veel bij eenzame mensen en dat bemoeilijkt contact maken.'

Negatieve spiraal 

Marie-Jeanne moest dagenlang thuisblijven omdat ze corona had. Haar boodschappen werden voor de deur gezet. Dat versterkte haar gevoel van eenzaamheid. 'Het was heftig. Ik ging me steeds verder in mezelf terugtrekken. ‘Zie je wel ik doe er niet toe, ik hoor er toch niet bij’. Ik kwam in een spiraal van negatieve gevoelens en gedachten terecht. Psychisch kwetsbare mensen voelen zich vaak minder dan anderen, ze hebben een laag zelfbeeld. Dat versterkt het eenzame gevoel.'

Vaker en sterker eenzaam

39 procent van de mensen met langdurige psychische problemen voelt zich vaker en sterker eenzaam. Bij mensen met een ernstige lichamelijk beperking is dat 22 procent en mensen met een lichamelijk beperking 14 procent. Bij de ‘gemiddelde Nederlander’ is het percentage 10. Harry Michon, onderzoeker bij Movisie licht de cijfers toe uit het Onderzoekspanel Psychisch Gezien van het Trimbos-instituut. Dat stuurt jaarlijks vragenlijsten rond onder zo’n 2.000 panelleden met een psychische kwetsbaarheid. 95 procent van de leden heeft langer dan 2 jaar psychische problemen, 92 procent ondervindt beperkingen bij werk, wonen en contacten, 75 procent krijgt ondersteuning of een behandeling bij de ggz, 27 procent voelt zich gestigmatiseerd.   

'Psychisch kwetsbare mensen voelen zich vaak minder dan anderen, ze hebben een laag zelfbeeld. Dat versterkt het eenzame gevoel.'

‘Alles goed buuf?’

Wat kun je zelf doen om je minder eenzaam te voelen? Marie-Jeannes dochter nam een filmpje op van haar moeder, spelend met haar kleinkind. 'Dat kan ik elke keer afspelen als ik me weer buitengesloten voel.' Maar anderen, bijvoorbeeld buurtgenoten, kunnen ook wat doen. Hele simpele dingen, zoals gedag zeggen, zijn van wezenlijk belang. 'Mijn buren groeten me altijd en dat vind ik ongelooflijk fijn, ze weten niet dat ik psychisch kwetsbaar ben. Als een buurman me een week niet gezien heeft, vraagt hij ‘Is alles goed met je, buuf? Je hoeft helemaal geen lange gesprekken te voeren, door een groet voel ik me al gezien.' Zo zelf contact maken kan voor sterk eenzame mensen moeilijk zijn, want ze trekken zich terug.

Op eenzaamheid rust taboe

Trainer Maryse den Hollander ontwikkelde samen met een collega de training ‘In gesprek over eenzaamheid’. 'Mensen praten er niet graag over als ze eenzaam zijn. De een heeft niet het idee dat mensen daar iets mee kunnen. Een ander vindt het moeilijk om het uit te leggen en weer een ander geeft het een gevoel van schaamte of falen. Op eenzaamheid rust een taboe.'

Definitie

Wat is eenzaamheid eigenlijk? De algemeen geldende definitie komt van professor De Jong- Gierveld. ‘Het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis (aan kwaliteit) van bepaalde relaties. Met ander woorden: iemand heeft minder contacten dan gewenst of de kwaliteit van de contacten sluit niet aan bij iemands wensen.

Schroom

Ook professionals en hulpvaardige vrijwilligers vinden het moeilijk om het gesprek over eenzaamheid te beginnen. Ze voelen vaak schroom of weerstand. Ze zijn bang om te oordelen over de ander, bemoeizuchtig over te komen, twijfelen of ze het goed aanpakken, voelen zich verantwoordelijk voor het vervolg of hebben geen tijd. Den Hollander: 'Eenzaamheid kan ook confronterend zijn, iedereen kent periodes van eenzaamheid.'

Helpende gedachten 

Wat kun je als professional doen om belemmerende gedachten te lijf te gaan? 'Ga bij jezelf na wat jou belemmert en zet daar helpende gedachten tegenover. Bijvoorbeeld: ongemakkelijkheid hoort bij het thema, ik hoef het niet voor iemand op te lossen. Of: ik mag het even niet weten, alleen aandacht geven helpt al. Wat ook helpt is een open basishouding van mens tot mens', zegt Den Hollander, 'en laat OMA vooral thuis (Oordeel, Mening en Advies).'

Routekaart

Wat voor houding is nodig om een gesprek aan te gaan, als je vermoedt dat die ander eenzaam is? In de routekaart laat Den Hollander zien wat de belangrijkste stappen zijn:
1) Ontwikkel een basishouding van een rustige, open sfeer.
2) Kijk of eenzaamheid speelt en zo ja hoe dan?
3) Voer een gesprek van waarde, storm niet door naar de oplossing. 
4) Waardeer de kleine stappen.
5) Blik terug op wat goed ging.

Meenemen 

Wat nemen de deelnemers na deze online leerbijeenkomst mee? 

  • Om eenzaamheid te overbruggen is ook iets van mijzelf nodig: een open houding. 
  • Maak laagdrempelige plekken waar iedereen welkom is en zich welkom voelt, ook psychisch kwetsbare mensen. 
  • Ik ga groeten, groeten, groeten: het is een verhelderende gedachte dat dat zoveel goed doet.

Bekijk hier de hele PowerPoint van de leerbijeenkomst ‘In gesprek over eenzaamheid’.

Geschreven door Astrid van Wijk.