Sociale technologie gaat kort gezegd over alle actuele technologische hulpmiddelen die bijdragen aan de doelen in het sociaal domein. Voorbeelden: online netwerken, social media, serious games, Virtual Reality-brillen, chatbots, robotica, ‘smart’ apparaten en alle bijkomende apps. Het sociaal werk waar dit in verweven is, noemen we blended care of blended social work. Er is veel. Heel veel. Zo telt de App Store van Apple op dit moment al meer dan 2.000.000 apps voor de iPad, de iPhone en de Apple Watch – tien jaar geleden waren dat er nog maar 800. Consumenten, maar ook gemeenten, zorgverzekeraars, het sociaal werk en de zorg worden overspoeld door eHealth-toepassingen en zorgtechnologische snufjes. De vraag is: wat werkt in het sociaal domein, voor wie en onder welke condities? 

Opgave 1: versterken van zelfredzaamheid en eigen regie 

De ontwikkelingen in domotica (‘woningautomatisering’) gaan snel, zeker nu de markt zich heeft verbreed van kwetsbare senioren naar woningeigenaren van alle leeftijden die op zoek zijn naar meer comfort in huis. Er is steeds meer mogelijk. Apparaten zijn niet alleen op afstand te bedienen, maar kunnen ook ‘leren’ wat de gebruiker nodig heeft. De informatie uit verschillende apparaten kan gecombineerd worden in één profiel: zo weten de gordijnen dat ze dicht moeten als de tv een uur uit staat. Naast dit praktische gemak is er ook steeds meer aandacht voor sociaal-emotionele ondersteuning van kwetsbare mensen door technologische hulpmiddelen. Denk aan robotknuffels (zeehond ‘Paro’) en chatbots (‘Bob de Bot’). Ook zijn er zelfzorg-apps die ontworpen zijn voor specifieke groepen zelfstandig wonende gebruikers zoals mensen met verstandelijke beperkingen (‘Vraagapp’), een autisme-spectrum stoornis (‘DayMate’) of geheugenproblemen (‘FreeWalker’). 

Opgave 2: de aanpak van multiproblematiek

Problematische schulden, huiselijk geweld, overbelasting door mantelzorg: het sociaal werk biedt ondersteuning bij problemen op verschillende levensgebieden. Sommige sociaalwerkorganisaties doen dat zowel persoonlijk als online. Of ze doen het in combinatie: blended care. Mensen kunnen persoonlijk afspreken met een maatschappelijk werker, maar ook via de chat of WhatsApp in gesprek gaan. De organisatie stelt online leermodules beschikbaar als onderdeel van een hulpverleningstraject of cliëntadvisering. Als er sprake is van hulpverlening, dan is er een online cliëntdossier waar de hulpverlener en de persoon zelf allebei in kunnen. Ook gemeenten maken in toenemende mate gebruik van online klantomgevingen, samen met bijvoorbeeld sociale wijkteams. Daarbij komen uiteraard issues als digitale veiligheid en privacy om de hoek kijken.

Opgave 3: versterken van de nuldelijn

Een derde belangrijke opgave in het sociale domein betreft het versterken van informele hulp. Mensen maken gebruik van Facebook- en WhatsApp-groepen, buurtplatforms en buurtapps (MijnBuurtje, Nextdoor). Vanuit het sociaal werk kan hier strategisch op ingespeeld worden bij het bouwen aan buurtnetwerken. Het gaat zowel om thematische netwerken rond bijvoorbeeld burenhulp of veiligheid, als om organisch groeiende netwerken die vanuit het sociaal werk op gezette tijden wat pokon krijgen. Ook maatschappelijke (vrijwilligers)organisaties hebben baat bij allerlei toepassingen voor sociale netwerken en social media. 

Paro de zeehond is een sociale robot die interactie stimuleert.  (Foto: Matalon, Flickr Creative Commons)

Randvoorwaarde 1: samen ontwikkelen

Samen technologie ontwikkelen, ook wel co-design genoemd, helpt om iets te ontwikkelen dat meerwaarde biedt voor zowel de mensen zelf als voor sociaal werkorganisaties, gemeenten en zorgverzekeraars. Door al deze partijen vanaf de start van de ontwikkeling te vragen mee te denken en te testen, ontstaat een beter product/dienst met meer kansen op de markt. Die inkomsten betekenen continuïteit in kwaliteitsverbetering, toenemend gebruiksgemak en acceptatie/normalisatie van bruikbare technologie. Ook het co-designproces is waardevol. De mensen die participeren - inclusief de professionals - worden zich meer bewust van de mogelijkheden die sociale technologie biedt. Voor professionals biedt het proces experimenteerruimte en een kennismaking met nieuwe soorten technologie en met softwareontwikkelaars. Het helpt om digitale vaardigheden verder te ontwikkelen. 

Randvoorwaarde 2: samen implementeren

Er is veel onderzoek gedaan naar de vraag waarom implementatie van technologie nogal eens faalt.. Het advies dat hier in essentie uit volgt, is: laat technologie niet van bovenaf op mensen los, maar implementeer samen, op basis van een strategisch plan. De motivatie van de gebruiker (zoals een sociaal werker) wordt bepaald door zijn verwachtingen over het nut, het gebruiksgemak en de sociale druk om het te gaan gebruiken. Daarnaast bepalen de faciliteiten (tijd, ruimte, voldoende goed materiaal) of de implementatie daadwerkelijk slaagt. Door vanaf het begin samen op te trekken, kan snel worden bijgestuurd. Iedereen leert ervan en kan ervaringen delen.