Buurthulp: meer helpende handen dichtbij huis

Mensen met een chronische ziekte of beperking doen bij alledaagse hulpvragen een beroep op hun familie, vrienden of bekenden uit de buurt. Maar hulp uit het netwerk is niet altijd op het gewenste moment beschikbaar en niet iedereen heeft zo’n sociaal netwerk dichtbij.

 ‘Buurthulp’ kan dan een uitkomst zijn: hulp van een vrijwilliger uit de eigen buurt of het eigen dorp. Wat vraagt buurthulp van professionals, vrijwilligers en bewoners en hoe kunnen zij zo goed mogelijk samenwerken? Dit is één van de vragen die in het project Buurthulp van Movisie wordt onderzocht.

Buurthulp is een kleinschalig(e) voorziening of initiatief voor onderlinge hulp- en dienstverlening door en voor bewoners in buurt, wijk of dorp. Het is een vorm van informele zorg die het midden houdt tussen mantelzorg (persoonlijke band) en vrijwillige zorg (organisatieverband).

De ongebruikte hulpberg

Eén van de uitgangspunten van Buurthulp is de ‘ongebruikte hulpberg’ (Tonkens 2010) in de woonomgeving van mensen: er zijn genoeg mensen die wel willen helpen, maar ze weten niet goed hoe of wie. Verondersteld wordt dat mensen die hulp nodig hebben en mensen die hulp kunnen bieden, elkaar onvoldoende weten te vinden. (Kwetsbare) mensen vinden het moeilijk om hulp te vragen (‘vraagverlegenheid’) en andersom is er schroom om hulp aan te bieden (‘handelingsverlegenheid’). Door deze informele onderlinge hulpverlening licht te organiseren met Buurthulp kan deze impasse worden doorbroken. Het organiseren van enige mate van wederkerigheid helpt de drempel nog verder te verlagen. Iedereen kan iets, hoe klein ook, voor een ander betekenen. Iets terug kunnen doen maakt het accepteren van vrijwillige hulp gemakkelijker.

Idealen rond de zorgzame buurt

Met Buurthulp krijgt informele zorg in een buurt of dorp een impuls. Er worden extra helpende handen vrijgemaakt om daar ingezet te worden, waar ze nodig zijn: dat is de directe winst. Naast dit praktische doel, streven sommige initiatiefnemers ook naar ‘grotere’ doelen op de lange termijn:

  • Helpen bij talentontwikkeling
    - het activeren van buurtbewoners met beperkingen, om óók iets te betekenen voor anderen;
    - het bieden van leerwerkplaatsen voor mensen met afstand tot de arbeidsmarkt;
  • Versterken van het organiserend vermogen van de buurt
    - de professionele inzet erop richten dat Buurthulp zoveel mogelijk door vrijwilligers / buurtbewoners zelf gerealiseerd wordt;
  • Vergroten van de zorgzaamheid van de buurt
    - buurtbewoners bewegen om vaker ‘om te zien naar elkaar’ en hulp te durven vragen.

Vormen en varianten van buurthulp

Buurthulp komt in allerlei varianten voor. Soms beperkt het zich tot praktische ondersteuning zoals een klussendienst, tuinonderhoud, kleine reparaties, klein onderhoud aan de woning of hulp bij vervoer. De hulp kan ook meer gericht zijn op sociale en emotionele ondersteuning, of het overdragen van kennis en vaardigheden. Denk aan koffiedrinken bij een eenzame oudere of het leren van een taal bij een native speaker in de buurt. Het instrument voor matching kan een bemenste telefoonlijn zijn met een (digitale) kaartenbak, een automatisch werkende of centraal beheerde website met profielen en een marktplaats, een netwerk van sleutelfiguren in de buurt of een combinatie van deze onderdelen, met daarbij behorende vaste werkprocessen.

De betekenis van buren bij mantelzorg

Hulp door buren heeft vaak een praktisch karakter, maar kan ook intensievere vormen van mantelzorg omvatten. Uit onderzoek blijkt dat 5% van de 3,5 miljoen mantelzorgers in Nederland geregeld hulp geeft aan een zieke of gehandicapte buurman of buurvrouw (Timmermans 2003; De Boer 2009). Dat lijkt een bescheiden aantal, maar komt in de praktijk neer op 175.000 mensen die een langdurige zorgrelatie hebben met hun buur. Daarnaast is hulp van buurtgenoten een belangrijke vorm van mantelzorgondersteuning. Zo’n 38% van de volwassenen in Nederland geeft wel eens hulp (boodschappen, huishouden) aan buren en buurtgenoten (Steenbekkers en Vermeij 2013). Het is aannemelijk dat de praktische hulp die buren bieden aan een mantelzorger, deze in staat stelt om zich op zorgtaken te richten. Denk aan de tijd en energie die bespaard worden wanneer een tuinklus uit handen wordt genomen, de fietsband wordt geplakt of de medicijnen worden afgehaald bij de apotheek, door de buurman of buurvrouw. De elasticiteit van een zorgnetwerk wordt aanzienlijk vergroot dankzij praktische ondersteuning in de buitenring (Kruijswijk 2010).

Buurthulp als proeftuin en onderzoeksproject

Buurthulp kan een waardevolle aanvulling zijn op bestaande vormen van informele hulp, zoals georganiseerde zorgvrijwilligers en mantelzorg. De Raad voor de Volksgezondheid en Zorg noemde Buurthulp al in haar advies Het belang van wederkerigheid… solidariteit gaat niet vanzelf (maart 2013) als een goed voorbeeld van georganiseerde, informele solidariteit. Belangrijk is wel, om de organisatie van Buurthulp goed aan te pakken.

Er is een en ander bekend over de voorwaarden waaronder buurthulp floreert. Zo weten we dat het belangrijk is de privacy en veiligheid van deelnemers zorgvuldig te bewaken. Ook lijkt het erop dat in veel buurthulpprojecten een bepaalde professionele inzet, bijvoorbeeld als achterwacht, van belang is om het te doen slagen. Maar veel weten we ook nog niet. Welke varianten van buurthulp werken goed, welke minder? Wat vraagt buurthulp precies van professionals, vrijwilligers cq. bewoners en hoe werken zij goed samen? Welke verschillen en overeenkomsten zijn er tussen buurthulp in de stad, in een dorp en in een landelijk gebied? In het project Buurthulp wordt getracht deze kennis in de praktijk uit te diepen.

Meer weten over buurthulp

In het handboek Bouwen aan Buurthulp staat een aanpak beschreven om zelf een Buurthulpproject op te kunnen starten.

Reeds verschenen artikelen over Buurthulp

  • Peters, A. & W.P. Kruijswijk (2012) Dilemma’s bij buurthulp. Succes als professional op de achtergrond blijft. In: Vakwerk. Tijdschrift voor vrijwilligerswerk. 2012/3, pg. 26-28
  • Peters, A. en J.W. van de Maat (2012) Formeel/informeel. Zet buurthulp de beroepskracht buitenspel? In: Maatwerk, jrg 2012:6
  • Veldhuysen, C. en A. Peters (2011) Buurthulp, missing link? In: MO/Samenlevingsopbouw, jrg 30, nr 231 winter 2011/2012

Bronnen

  • Boer, de A., M. Broese van Groenou en J. Timmermans (red.) (2009) Mantelzorg. Een overzicht van de steun van en aan mantelzorgers in 2007. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau
  • Kruijswijk, W. (2010) Mantelzorg. Mannen en de zorg voor een (schoon)ouder. Utrecht: Faculteit Sociale Wetenschappen, Universiteit Utrecht
  • MOVISIE (2007) Handboek Bouwen aan Buurtzorg. Utrecht: MOVISIE
  • Timmermans, J.M. (red.) (2003) Mantelzorg. Over de hulp van en aan mantelzorgers. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau
  • Tonkens, E. (10 maart 2010) Panische angst voor afhankelijkheid. Hoog tijd het taboe op afhankelijkheid te doorbreken. In: De Volkskrant, 10 maart 2010