We zijn allemaal mensenrechtenverdedigers

Misschien realiseer je het nog niet, maar ook jij bent een echte mensenrechtenverdediger. Hoe dan? Laat mij dit toelichten en, en passant, hoop ik je te laten inzien waarom dit zo belangrijk is.

Toen ik voor het College voor de Rechten van de Mens werkte hebben we samen met een aantal collega’s de MensenrechtenMens prijs in het leven geroepen. Deze prijs is nadrukkelijk bedoeld om mensen of organisaties te prijzen voor hun belangrijke werk op het gebied van mensenrechten. Mensen en organisaties die doorgaans hun werk niet als mensenrechtenwerk beschouwen. De eerste MensenrechtenMens prijs, in 2018, ging over het thema dakloosheid en werd terecht gewonnen door Edo Paardekooper-Overman.

De toenmalig voorzitter van het College voor de Rechten van de Mens, Adriana van Dooijeweert, begon haar speech bij de prijsuitreiking met de woorden die  Eleanor Roosevelt uitsprak bij de presentatie van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in 1948:  

'Waar beginnen de universele mensenrechten? Op kleine plaatsen, dicht bij huis - zo dichtbij en zo klein dat ze op geen enkele kaart van de wereld gezien kunnen worden. Maar die plekken zijn de wereld van individuele mensen; de buurt waarin hij woont; de school die hij bezoekt; de fabriek, boerderij of kantoren waar hij werkt. Als deze rechten daar geen betekenis hebben, hebben ze weinig betekenis ergens anders. Zonder gezamenlijke actie van burgers om ze te handhaven dichtbij huis, zullen we tevergeefs blijven kijken naar vooruitgang in de grotere wereld.'

Ik herhaal deze woorden hier, omdat ze voor mijn boodschap relevant zijn. Eleanor Roosevelt heeft het over het belang van mensenrechten in het dagelijkse leven van mensen, de noodzaak tot betekenis of invulling geven aan die rechten en de rol van burgers daarin.  

Dit citaat benadrukt ook waarom jouw werk bij het voorkomen van huisuitzettingen belangrijk mensenrechtenwerk is en jij daarom een mensenrechtenverdediger.

Het begint met de erkenning dat mensenrechten er, in dit ontzettend gave land, toe doen. Dat ze ook hier van belang zijn in het dagelijkse leven van mensen. Dat is best een stap. Mensenrechten werden tot voor kort niet of nauwelijks ervaren als relevant in Nederland. In 2015 deed het College voor de Rechten van de Mens onderzoek naar kennis en bewustzijn over mensenrechten. Slechts 42% van de ondervraagden kon een enkel mensenrecht noemen. Mensenrechten werd toch vooral gezien als iets van verre landen waar kwaadaardige regimes aan de macht zijn.  

Tot voor kort natuurlijk. Door de wooncrisis, de coronacrisis en de klimaatcrisis staan mensenrechten in Nederland volop in de schijnwerpers en zijn ze onderwerp van publiek debat geworden. Dat het collectief bewustzijn over fundamentele rechten nu pas wordt aangewakkerd en ze nu pas onderdeel van het publieke debat zijn is vooral te danken aan het feit dat ook de meer welgestelden plots beperkingen in hun vrijheden en problemen met toegang tot primaire levensbehoeften ervaren. De niet gehoorde en geziene minderheid ervaart het belang van mensenrechten al lang. Zij weten: het is niet iets van het verre buitenland, maar iets dat een effect heeft op het eigen leven. Het raakt het leven achter de voordeur, op kantoor, op school, in de buurt. Hun rechten staan al heel lang onder druk. 

Dat er pas over rechten gesproken wordt als ook de middenklasse hier problemen mee ervaart komt misschien nog wel het sterkst tot uiting bij de wooncrisis. Een thema waar jij als professional ook mee bezig bent. De wooncrisis is een mensenrechtencrisis. De staat heeft de verplichting om het recht op huisvesting te respecteren, beschermen en verwezenlijken. Stijging van dakloosheid; toenemende problemen met betaalbaarheid van huisvesting, met name onder huurders; jongeren die steeds langer bij hun ouders moeten wonen; en op dit moment zelfs mensen die hun tijdelijke huisvesting moeten verlaten omdat er oorlogsvluchtelingen gehuisvest moeten worden; er is steeds minder woonzekerheid. Dit zijn geen natuurlijke gegevens, maar het is vooral een indicatie dat de Staat faalt in het nakomen van haar verplichtingen om het recht op huisvesting te respecteren, beschermen en verwezenlijken voor iedereen. Het is het directe resultaat van politieke keuzes en beleid en leidt tot een gevaarlijke polarisatie tussen verschillende bevolkingsgroepen.

De bescherming tegen huisuitzettingen is een kernelement van het recht op huisvesting. Het verlies, of zelfs het dreigende verlies, van een (t)huis heeft een enorm impact op het leven van mensen, van gezinnen. Een huisuitzetting mag mensenrechtelijk nooit tot dakloosheid leiden. Dakloosheid is immers 'een extreme schending van de rechten op behoorlijke huisvesting en non-discriminatie'. Veel andere rechten worden geschonden door en als gevolg van dakloosheid. Toch leidt een huisuitzetting in Nederland in veel gevallen tot zeer marginale huisvesting of dakloosheid. 

Ondanks het feit dat er nog altijd teveel huisuitzettingen zijn, met name huisuitzettingen vanwege betaalachterstanden, en deze nog veel te vaak leiden tot dakloosheid is er wel reden voor optimisme. Het aantal huisuitzettingen vanwege betaalachterstanden is, in ieder geval bij corporaties, al flink teruggedrongen. Jij hebt je daarvoor ingezet en blijft dat doen. Daarmee lever je een belangrijke bijdrage in het garanderen van het recht op huisvesting. Jouw werk is erop gericht dat mensen, vaak in extreem kwetsbare situaties, hun recht op huisvesting kunnen realiseren. Ook voor de meest ‘lastige gevallen’ die ondanks alle eerdere moeite niet bereikt werden. Juist in die gevallen is jouw mensenrechtenwerk misschien wel het meest evident, want daarin komt des te meer tot uiting hoezeer eenieder rechten heeft, juist omdat ze mens is. Daarmee geef je, op jouw manier, betekenis aan mensenrechten en dat maakt jou een mensenrechtenverdediger.

Jan de Vries, mensenrechtendeskundige, vertegenwoordiger in Nederland van The Shift, de wereldwijde beweging voor het recht op huisvesting.