Corona als life event voor iedereen
Uitbraak brengt mentale en sociale uitdagingen met zich mee
De coronacrisis laat zien wat echt van belang is in het leven: betekenisvol contact met anderen. Juist dat staat door social distancing onder druk. Het beperken van sociaal contact brengt mentale en sociale uitdagingen met zich mee. In dit artikel staan we stil bij drie risicogroepen die de kans lopen te vereenzamen.
Om verdere verspreiding van het coronavirus te voorkomen moeten we fysiek zo veel mogelijk afstand van elkaar houden. Maar social distancing is niet eenvoudig, omdat we als mensen nou eenmaal door en door sociale wezens zijn. Het beperken van sociaal contact kan leiden tot mentale en fysieke problemen. En niet alleen onder ouderen.
In een aantal weken kan er veel veranderen. Ineens werken en studeren we massaal thuis. Er zijn bovendien geen cafés, restaurants, concerthallen of sportclubs meer open waar we anderen kunnen ontmoeten, al is het om even ons hart te luchten. Wijsheid en advies is: blijf zo veel mogelijk thuis. En als we even een frisse neus halen, of boodschappen doen in de supermarkt, zien we onze medemensen als potentiele besmettingsbronnen, als een gevaar. De corona-uitbraak is niets minder dan een ‘life event’ voor de gehele Nederlandse bevolking die ons sociale leven op de kop zet. We behoren allemaal even tot de ‘risicogroep’ om te vereenzamen.
Sociale quarantaine en gezondheidsklachten
De sociale quarantaine waarin we terecht zijn gekomen, kan leiden tot gevoelens van stress, lusteloosheid en eenzaamheid. Uit onderzoek weten we dat als gevoelens van eenzaamheid aanhouden gezondheidsklachten ontstaan zoals depressieve klachten, een hoge bloeddruk en slaapproblemen.
De Amsterdamse psychiater Gijs Coppens vertelde in Trouw (20 maart 2020) dat 65% van de mensen die hij ondervroeg aangaf last te hebben van angst- of stressklachten ten aanzien van het coronavirus. ‘De manier waarop wij als samenleving uitgedaagd worden, ook psychisch, is ongekend,’ aldus de Amsterdamse psychiater. Een natuurlijke manier van omgaan met een stressvolle situatie is voor een sociaal dier als de mens om anderen op te zoeken en problemen met hen te delen. Gelukkig hebben we de telefoon en het internet nog, maar de geruststelling die de fysieke nabijheid van een ander kan bieden, moeten verschillende groepen nu missen.
Coronadossier
Dit artikel is onderdeel van een dossier waarin wij kennis verzamelen over het coronavirus. Heb jij een vraag die Movisie kan beantwoorden? Tips of noemenswaardige initiatieven? Stuur dan een e-mail naar Hans Alderliesten, h.alderliesten@movisie.nl.
Extra risico om te vereenzamen
De groep die nu terecht veel aandacht krijgt zijn kwetsbare ouderen. Het virus is voor hen extra gevaarlijk en daarom is het devies om geen fysiek contact met hen te hebben. Voor hen vallen niet alleen het bezoek, maar vaak ook de groepsactiviteiten gedurende de dag, weg. Niets minder dan tragisch. Helemaal voor die ouderen die slechthorend en niet digivaardig zijn en daardoor moeilijk met hun naasten kunnen (beeld-)bellen. Tegelijkertijd zijn er ook andere groepen die door de virusuitbraak en de social distancing-maatregelen getroffen worden.
Naast kwetsbare ouderen herkennen we drie groepen die nu extra risico lopen om te vereenzamen:
Mensen met fysieke gezondheidsklachten
Zij zijn extra kwetsbaar als zij het virus oplopen en mijden daarom vaak zo veel mogelijk fysiek menselijk contact. Denk aan mensen met afwijkingen en functiestoornissen van de luchtwegen en longen, chronische hartaandoeningen, diabetes, nieraandoeningen of mensen met verminderde weerstand (bijv. in verband met een orgaantransplantatie of chemotherapie).
Mensen met een relatief kwetsbare sociale gezondheid
Dat gaat over mensen met een klein of eenzijdig samengesteld sociaal netwerk en alleenstaanden. Denk bijvoorbeeld aan jonge studenten die net op kamers wonen in een nieuwe stad, of alleenstaande gepensioneerden die voor hun sociaal contact voor een belangrijk deel afhankelijk zijn van contact op het vrijwilligerswerk of tijdens het sporten. Door de opgelegde sociale isolatie en het gebrek aan positieve interacties met anderen kunnen bij hen gezondheidsklachten ontstaan, zoals een verhoogd stressniveau, slaapproblemen en neerslachtigheid.
Mensen met een kwetsbare psychische gezondheid
Denk aan mensen met angstklachten en depressieve klachten. Ontmoetingsplekken hebben vaak hun deuren voor hen gesloten en afspraken met hulpverleners vinden veelal telefonisch of via internet plaats. Door de afname van sociaal contact, en de grotere fysieke afstand van het contact, kunnen zij minder steun en positieve interacties ervaren, waardoor hun klachten kunnen opspelen of verergeren.
Wat betekent de coronacrisis voor mensen in deze groepen?
Aan het woord verschillende personen die tot een kwetsbare doelgroep behoren en een expert acute zorg.
Kwetsbare fysieke gezondheid: 'Mijn eigen regie komt onder druk te staan'
'Als je zelf al een chronische aandoening hebt en er dan ook nog eens een gevaarlijk virus rondwaart, dan zorgt dat voor veel bezorgdheid', aldus Mirjam (43 jaar), die diabetes type 1 heeft.
‘Door mijn aandoening ben ik altijd afhankelijk van de zorg, en een ziekenhuisopname ligt voor mij op de loer. Door dit virus is er een grote druk op de zorg. Wat betekent dat voor de beschikbaarheid van mijn medicijnen en de toegang tot mijn huisarts en andere zorgverleners?’ Bovendien behoor je ineens tot een risicogroep en dat roept vragen op: ‘In welke mate ben ik extra kwetsbaar? Is de kans groter dat ik het krijg, word ik er zieker van dan anderen?’ De antwoorden hierop zijn er nog niet en dat maakt een mens onzeker en onrustig: ‘Eigen regie is voor mij cruciaal. Regie over mijn hulpmiddelen, mijn kennis en informatie en contact met de zorgverleners. Dat komt nu allemaal onder druk te staan. Somberheid en negatieve gedachten liggen hierdoor op de loer. Gelukkig zijn er digitale opties om daar tegenwicht tegen te bieden en kan ik daardoor met naasten mijn zorgen bespreken.’
Mirjam heeft ten slotte nog een tip voor mensen in dezelfde situatie: ‘Volg mensen op sociale media die positieve energie en goede moed uitstralen. Door alle zorgen die dit virus met zich meebrengt, is meer negativiteit het laatste waar je behoefte aan hebt.’
Kwetsbare sociale gezondheid: ‘Ik slaap er slecht van’
Voor mensen met een klein netwerk of alleenstaanden is de sociale quarantaine een extra mentale en sociale uitdaging.
In een artikel van het Parool (29 maart 2020) vertelt een 39-jarige alleenstaande: ‘Sinds de coronamaatregelen zijn ingevoerd, merk ik hoe ik een partner mis. Ik wil ’s avonds met iemand praten over mijn dag, tegen iemand aankruipen, samen eten, filosoferen, naast elkaar in slaap vallen.’ De geïnterviewde vertelt door de situatie slecht te slapen en zich niet meer te kunnen ontspannen. In een artikel in de Volkskrant (25 maart 2020) schrijft de 27-jarige journaliste Doortje Smithuijsen over wat de sociale onthouding met haar doet. Ze mist het echte contact met anderen: een echt gesprek en face-to-face contacten. Ze heeft na anderhalve week in de coronacrisis een klein groepje van andere alleenstaanden om zich heen verzameld waar ze mee afspreekt. En als er toch een volledige ‘lockdown’ komt, heeft ze met een vriendin afgesproken samen te gaan wonen, een afspraak die volgens haar meer jonge mensen met elkaar maken.
Psychische kwetsbaarheid: ‘Isolement is het grootste kwaad’
Voor mensen die mentaal al kwetsbaar zijn vanwege hun psychische gezondheid, kunnen de ‘social-distancing’-maatregelen grote gevolgen hebben. Bijvoorbeeld door het wegvallen van face-to-face contact met hulpverleners of ontmoetingsactiviteiten die afgelast worden.
Hans van Eeken, ervaringswerker GGZ, vertelt: ‘De groep kenmerkt zich door een grote mate van afhankelijkheid van hulpverlening. Personen met verward gedrag of zwaardere psychische problematiek hebben vaak nauwelijks een netwerk meer. Door de coronamaatregelen is dat ene contactmoment wat ze hadden in de week weggevallen.
Sociaal isolement is op dit moment het grootste kwaad wat hun overkomt.’ Techniche hulpmiddelen worden ingezet om hupverlening digitaal voort te zetten. Mensen die psychisch kwetsbaar zijn, zijn echter vaak angstig en bang voor de wereld, inclusief de online wereld. Hans voegt daaraan toe: ‘Pas bij écht sociaal contact en goede sociale relaties vind herstel plaats. Peer support is van groot belang. Wees daarin creatief. Neem de RIVM-maatregelen nauw, maar laat ze je niet beperken.’
De expert: 'Kwetsbaar zijn we allemaal, het coronavirus gaat niemand voorbij'
Thera de Haan, expert acute zorg, schrijft in een openhartig blog over haar ervaring met het coronavirus.
Eenzaamheid ligt op de loer, als je in quarantaine verblijft: ‘Wat ik wel heb gemist is het contact, ja het echte contact dat is er, ook via sociale media, met kennissen en vrienden die ik vooral via sociale media zag en sprak. De diverse en vernieuwende inzichten, het cynisme en de goedheid, de breedheid van de samenleving als het ware in een oogopslag. Op het moment dat ik dit stukje blog schrijf heb ik vier dagen opgesloten gezeten op mijn slaapkamer.’
De impact van de social distance moeten we volgens haar niet onderschatten, schrijft ze, als ze de slaap niet kan vatten: ‘Ik mis m’n geliefden en hun fysieke nabijheid. In het donker van mijn slaapkamer, heel alleen zet ik muziek op en laat ik een traantje.’ Wat ze ervan heeft geleerd? ‘Stoere vrouw dat ben ik altijd al geweest. Op m’n best als alles in de sh** loopt. Niet voor niets een acute zorg expert. Wat ik mooi in deze tijd vind is dat mensen gedwongen worden om hun maskers of vluchtgedrag af te gooien. Terug naar het zijn, terug naar je thuis met de wetenschap dat je echt niet alles onder controle hebt. Dat is ook dé levensles die je leert als professional die gewend is te moeten acteren in crisistijden.’
Geen eenvoudige oplossingen
De coronacrisis legt allerlei maatschappelijke vraagstukken bloot in onze samenleving, zoals bijvoorbeeld het relatief lage maatschappelijke en financiële waardering voor mensen in wat nu ‘essentiële beroepen’ blijken. Maar wat de coronacrisis ons misschien nog wel het meest laat zien is wat uiteindelijk, buiten de waan van de drukke dagen, echt van belang is in ons leven: betekenisvol contact met anderen. Echt gezien, gehoord en gewaardeerd worden.
Creatief zijn en kijken naar wat wel mogelijk is
De opgelegde sociale onthouding maakt dat betekenisvol contact nu moeilijker tot stand kan komen. Daarom moeten we creatief zijn en kijken naar wat wel mogelijk is. Tegelijkertijd moeten we beseffen dat de ideale oplossing voor mensen die dreigen te vereenzamen, letterlijk dichtbij iemand zijn, nabijheidscontact, beperkt mogelijk is. Het gaat nu dus deels ook over de negatieve gevolgen van de sociale onthouding voor kwetsbare groepen te beperken, én om het accepteren van situaties daar waar die niet te veranderen is, hoe pijnlijk dat ook kan zijn. Passende ondersteuning begint nu bij het met elkaar open en eerlijk bespreken van wat we voelen, wat we belangrijk vinden en wat in deze tijd mogelijk is. Alleen zo kunnen we ons hier met elkaar doorheen slaan.
Bespreken van het gemis aan nabijheid
Nu iedereen gedwongen is om sociaal afstand te houden, is het bespreken van ‘het missen van contact met anderen’ veel minder met een taboe omgeven. Alleen het delen hiervan kan al een opluchting zijn (‘ik ben niet de enige’) en voor anderen herkenning opleveren. Bekijk voor praktische tips over het bespreken van gevoelens van eenzaamheid ‘In gesprek over eenzaamheid’.
Noodregeling maakt direct meer digitale zorg thuis mogelijk
Het ministerie van VWS maakt geld vrij voor extra digitale toepassingen voor ondersteuning en zorg op afstand aan thuiswonende kwetsbare ouderen en mensen met een chronische ziekte of beperking. Bedoeld voor organisaties in zorg en welzijn.
Leefstijladviezen voor thuis
Op de website van het RIVM staan leefstijladviezen voor thuis, onder andere bedoeld voor GGD’en, (zorg)professionals en gemeenten die nu ook op afstand inwoners kunnen helpen met het zorgen voor de mentale en fysieke gezondheid. Thema's zijn onder andere mentale gezondheid, beweging en sociale interactie.