Coronacrisis: dagbesteding ouderen valt weg

Voorzieningen voor dagbesteding sluiten door de coronacrisis massaal hun deuren. Dit raakt veel kwetsbare ouderen én hun mantelzorgers. Wat zijn de gevolgen? En welke alternatieven poppen er op?

Veel kwetsbare ouderen maken gebruik van dagbesteding. Het zorgt voor een zinvolle daginvulling én ontlast de mantelzorgers (lees hier ook het verhaal van Joop & Carla). De meeste locaties voor dagbesteding in de wijk, bijvoorbeeld in een buurthuis, zijn gesloten. En alle zorginstellingen houden sowieso hun deuren gesloten. Ouderen die van buiten naar de dagbesteding komen, kunnen daar dus niet meer terecht. Het georganiseerde vervoer ligt stil en ouderen zijn zelf ook vaak te bang om te komen. Ook voor ouderen die in de zorginstellingen wonen, vervalt grotendeels hun dagbesteding. De groepsdagbesteding wordt soms vervangen door bijeenkomen in kleine groepjes of één op één activiteiten, maar dat is heel beperkt.

Zwaar getroffen

Zorginstellingen zijn zwaar getroffen door de coronacrisis; veel bewoners en personeel zijn besmet en de deuren zijn gesloten voor bezoekers van buiten. Ook de vrijwilligers kunnen of mogen niet meer komen, terwijl die normaal juist zo’n belangrijke rol spelen in het bieden van dagbesteding. Veel vrijwilligers zijn zelf ook oud en behoren tot de kwetsbare doelgroep. Een enkele aanbieder biedt nog dagbesteding aan voor een hele beperkte groep. Vooral wanneer dit een crisis moet voorkomen en alleen als ze zich houden aan de richtlijnen van het RIVM.

Consequenties

Het wegvallen heeft grote consequenties voor de ouderen, hun naasten en de dagbesteding zelf. Ouderen missen de structuur, sociale contacten en het bezig zijn. Bezoek is binnen de zorginstellingen niet meer nodig en gebeurt nog maar sporadisch bij thuiswonende kwetsbare ouderen. Eenzaamheid en depressieve gevoelens liggen op de loer. Voor hun naasten en verzorgenden heeft dit ook grote impact. Respijtzorg vervalt en er is onbegrip, onrust of woede bij bijvoorbeeld ouderen met dementie. Mantelzorgers raken overbelast en de kans op ontsporing van zorg neemt toe (hier vind je de komende tijd tips voor ondersteuning bij het regelen van goede en passende zorg thuis i.s.m. mantelzorgers). Verpleegkundigen en verzorgenden in zorginstellingen raken overbelast door ziekte van collega’s en toegenomen maatregelen. Activiteitenbegeleiders, fysiotherapeuten en bewegingsagogen kunnen geen centrale activiteiten meer bieden, maar moeten dit één op één of in kleine groepjes doen. Hierdoor neemt de werkdruk toe.

Alternatieven

Gelukkig zijn er ook lichtpuntjes. Movisie haalde via een enquête en een online meeting alternatieven op om dagbesteding en ondersteuning te kunnen blijven bieden aan kwetsbare ouderen. Een aantal zijn specifiek op thuiswonende ouderen gericht, die gebruik maken van extramurale dagbesteding. Anderen ook op ouderen in zorginstellingen die gebruik maken van intramurale dagbesteding. Hieronder een greep uit de alternatieven:

  • Telefonisch of online contact (beeldbellen, groepsapp, virtueel koffie drinken). Meestal wekelijks of soms ook vaker. Vanuit begeleiders en vrijwilligers, maar ook door ouderen onderling.
  • Huisbezoeken aan de meest kwetsbaren. Vaak in samenwerking met welzijnsinstellingen en/of online platforms die in de wijk hulp of ondersteuning aan huis bieden.
  • Digitaal contact, bijvoorbeeld doormiddel van belmaatjes. Of vrijwilligers bellen met hun cliënten.  
  • Gevarieerde activiteiten voor thuis: online cursussen, workshops, beweegoefeningen, stoelgymnastiek, quizjes, meezingen met liedjes of andere meetings.
  • Pakketjes bezorgen bij ouderen (of per post), met tijdschriften, knutselmateriaal, puzzels en kaartjes om naar anderen te sturen.

Uit de praktijk

Ons Welzijn
Bij de Udense welzijnsorganisatie ‘Ons Welzijn’ is een coördinatiepunt ingericht om vraag en aanbod van Udense inwoners bij elkaar te brengen. Zo is de maaltijdvoorziening voor extramurale cliënten overgenomen door vrijwilligers van 'Ons Welzijn'. Verder worden er op dit moment Ipads verzameld voor de zorginstelling, zodat ouderen op afstand contact kunnen hebben. Daarnaast bellen vrijwilligers, die werkzaam zijn binnen de multifunctionele accommodaties, meerdere malen per week met inwoners die normaal gebruik maken van de activiteiten.

King Arthur Groep
Vanaf het ingaan van de maatregelen rondom het coronavirus komt een team van de King Arthur Groep wekelijks samen. Telkens weer staat de vraag centraal wat cliënten en hun mantelzorgers nodig hebben. Dat leverde creatieve oplossingen op voor dagbesteding, ondersteuning en begeleiding. Lees verder op de website van In voor mantelzorg-thuis.

Aandachtspunt: (digi)taal

Bij al deze alternatieven is het belangrijk om een aantal zaken in de gaten te houden. Bijvoorbeeld om een mix te houden in aanbod van digitale en analoge activiteiten. Er moet rekening gehouden worden met de groep ouderen die digitaal niet zo vaardig is, of geen computer/internet heeft. Het moet ook niet leiden tot abonnementen of andere financiële verplichtingen. Voor ouderen met een migrantenachtergrond is de situatie meestal nog complexer. Zij spreken de Nederlandse taal vaak slecht of niet. Of ze zijn digibeet en heel erg aangewezen op ondersteuning van familie, die nu grotendeels wegvalt. Het is belangrijk om voor deze groep ouderen oplossingen op maat en in eigen taal aan te bieden.

Uit de praktijk

Imean biedt in Almelo cultuursensitieve dagbesteding voor migrantenouderen met dementie. De dagbestedingslocatie is nu gesloten: ‘Wij bellen drie keer per week en als het niet telefonisch kan, gaan wij met inachtneming van de richtlijnen van RIVM op huisbezoek. Wij brengen activiteiten naar de cliënten toe. We zetten beeldbellen in eigen taal op zodat ze structuur, begeleiding en ondersteuning krijgen op afstand. We doen activiteiten virtueel, samen met andere cliënten. Ze worden hierin ondersteund door studenten. Maar we signaleren ook problemen. Veel migrantenouderen zijn digibeet en krijgen noodgedwongen te maken met systemen die ze niet kennen. Ze klagen niet snel waardoor ze achteruit zullen gaan, zowel fysiek als mentaal. Hun mantelzorgers zijn overbelast. Eenzaamheid neemt toe, net als heimwee nu ze niet meer naar familie kunnen gaan. Er zijn ouderen die geen kinderen en/of mantelzorgers hebben, niet kunnen koken, geen boodschappen kunnen doen en financiële problemen hebben.’

Hoe nu verder?

Als dit langer gaat duren is het belangrijk om met structurele oplossingen te komen. Uit de enquête blijkt dat er behoefte is aan een duidelijke koers van de overheid in combinatie met afstemming van landelijke en lokale overheid. Wat is het perspectief voor de komende weken/maanden betreffende het aanbieden van dagbesteding? Er is een grote wens tot een landelijk eenduidig beleid van gemeenten in opties voor dagbesteding, gewenste verantwoording van zorg en financieringsafspraken.

Uit de praktijk: BrabantZorg

BrabantZorg is een grote aanbieder van ouderenzorg in Noordoost Brabant. Vanuit 35 locaties bieden zij elke dag ondersteuning, welzijn, zorg en wonen op maat aan zo’n 6.000 cliënten in de regio Oss, Uden, Meierijstad en Den Bosch.

Direct na het uitbreken van de coronacrisis ging de afdeling zorgtechnologie aan de slag om te kijken hoe ze ouderen, die normaliter gebruik maken van hun dagbesteding, kunnen ondersteunen bij een zinvolle daginvulling. Voor de meeste ouderen vervalt hun dagstructuur, nu de zorglocaties gesloten zijn voor bezoek en de groepsactiviteiten grotendeels afgelast zijn. Daarnaast valt de naaste familie weg. Activiteitenbegeleiders komen nog wel af en toe samen met kleine groepjes ouderen voor groepsactiviteiten in de woonkamer, binnen de richtlijnen van het RIVM. En er zijn sporadisch één op één activiteiten. Op veel locaties zijn uitbraken van het virus en zijn speciale corona-afdelingen ingericht waar ouderen in isolatie zitten. Er zijn ook veel zorgmedewerkers ziek. Daarom worden de medewerkers van het hoofdkantoor nu ingezet op de locaties, maar de werkdruk blijft enorm en er is helaas weinig ruimte voor extra aandacht.

De afdeling zorgtechnologie is gestart met de locaties van digitale apparatuur voorzien; laptops, tablets, telefoons, etc. Zo kunnen de ouderen contact maken en houden met anderen. Vervolgens hebben ze een online activiteitenprogramma opgezet. Zoals deze tv-gids met online activiteiten die elke dag beschikbaar zijn, of dit programma speciaal voor Pasen.  Ze worden via het intranet en per mail gedeeld met alle locaties, maar ook daarbuiten via de lokale welzijnsinstellingen, thuiszorgmedewerkers en wijkverpleging van thuiswonende ouderen voor wie geen dagbesteding meer mogelijk is. Zorgtechnologie is een relatief nieuwe afdeling. Meestal houden ze zich bezig met andere technologie, zoals automatische medicijndispensatie, maar deze crisis gaf een impuls aan digitale ondersteuning bij een zinvolle daginvulling. Hopelijk blijven ze ook in de toekomst hiermee bezig. De afdeling werkt zelfstandig, maar deelt de resultaten wel met anderen. Zo hoeft niet iedereen opnieuw het wiel uit te vinden.

Coronadosssier

Dit artikel is onderdeel van een dossier waarin wij kennis verzamelen over het coronavirus. Heb jij een vraag die Movisie kan beantwoorden? Tips of noemenswaardige initiatieven? Stuur dan een e-mail naar Hans Alderliesten, h.alderliesten@movisie.nl.

Naar het dossier