Coronacrisis: hoe om te gaan met mensen met een (licht) verstandelijke beperking?

In Nederland wonen naar schatting ongeveer 1 miljoen mensen met een verstandelijke beperking. Ook voor deze groep is veel veranderd sinds het coronavirus voet aan de grond kreeg. Alle structuur valt weg, terwijl ze juist gebaat zijn bij veel vastigheid. School, werk en andere hobby’s buitenshuis; het gaat allemaal even niet door.

Stel je voor je bent Marian en je woont zelfstandig in een flat in Utrecht. Veel contacten heb je niet, maar je kijkt elke week uit naar de buurtkoffie in jouw wijk (in het buurthuis). Je gaat er trouw naar toe en ontmoet buurtgenoten. Je wordt elke keer weer hartelijk ontvangen door de gastvrouw die een praatje met je maakt. Met haar kun je delen hoe het met je gaat. Je drinkt er een kopje koffie en praat ook met wat andere bezoekers, die je inmiddels best goed kent. Met goede zin ga je na circa 2 uur naar huis. Je dag is weer goed. Het geeft je ritme, zorgt ervoor dat je naar buiten gaat en je kunt je belevenissen met anderen delen. Je kan er weer tegenaan! Of je bent Johan en helpt regelmatig in de keuken van een ontmoetingsruimte om een lunch voor ouderen te bereiden. Het geeft je structuur, maar zorgt er ook voor dat je je nodig voelt en je energie kwijt kunt. 

Door de coronacrisis vallen de activiteiten voor Marian en Johan weg. Terwijl hun leven normaal al niet zo gevuld is. Eén week is te overzien, twee ook, maar wat als het maanden wordt? Gelukkig is er contact via de telefoon, maar het vervangt de gezelligheid van het samenzijn niet helemaal. Wat is er nog wel mogelijk? We zijn op zoek gegaan naar een paar inspirerende voorbeelden.  

Hulp om corona-angst te verminderen

Anst voor corona kaarten trajectum

Zorgorganisatie Trajectum heeft geïllustreerde hulpkaarten ontwikkeld om met mensen met een (licht) verstandelijke beperking in gesprek te gaan over corona. De hulpkaarten ‘Wat helpt om niet overspoeld te worden door onzekerheid en angst nu er corona heerst?’ helpen om over je angst te praten (en dat is al een eerste stap). De hulpkaarten bieden handvatten om cliënten woorden te laten geven aan de onderliggende onzekerheid en angst.

Hulpkaarten
De hulpkaarten zijn gebaseerd op de Acceptance and Commitment Therapie (ACT). De illustraties en teksten zijn opgebouwd in zes punten die begeleiders helpen om cliënten te ondersteunen wanneer ze angstig en onzeker zijn vanwege het coronavirus; 

1. Informatie over corona: Niet teveel, niet te weinig
2. Vertel anderen hoe jij je voelt
3. Accepteer dat je een lastige tijd doormaakt
4. Zorg goed voor jezelf: door een vaste dagindeling en ontspanning
5. Houd contact: schrijven, appen, bellen of beeldbellen met mensen die je kent
6. Blijf positief

De behandelaars hopen dat zoveel mogelijk mensen van de hulpkaarten gebruik gaan maken. De kaarten zijn volgens hen erg geschikt voor licht verstandelijk beperkte cliënten, maar ook voor kinderen of eigenlijk iedereen die bang is.

De ‘Angst voor corona’-kaarten zijn hier te downloaden (het is een uitgave van het Kenniscentrum Trajectum, de illustraties zijn gemaakt door Huib Jans). 

Zorgorganisatie Severinus

Er verandert veel door de komst van het coronavirus. Wat betekent dat voor bewoners met een verstandelijke beperking bij zorgorganisatie Severinus in Veldhoven?

‘Het is hier een drukke bedoeling. Door het coronavirus zijn alle activiteiten buitenshuis afgezegd en ook familiebezoekjes gaan niet door. Iedereen blijft thuis. Sommige bewoners worden verdrietig, anderen boos. Soms sluiten ze zich een beetje af’, zegt Pascale van Zeeland - persoonlijke begeleider bij Severinus - in het Eindhovens Dagblad van 1 april. ‘Op de locatie aan de Kerkakkerstraat wonen negen mensen met een licht verstandelijke beperking. Zij gaan redelijk zelfstandig door het leven en doen normaal van alles buiten de deur, zoals werken en sporten. Dat valt nu allemaal weg.’

Severinus houdt de dagbestedingslocaties dicht tot 1 juni. Alle evenementen en clubactiviteiten gaan tot diezelfde datum niet door. Om verspreiding van het coronavirus tegen te gaan is bezoek voorlopig niet welkom. Het wekelijkse tripje naar ouders of andere familie valt voor de bewoners op de Kerkakkerstraat ook weg. Dat vindt Van Zeeland het ergste, dat het fysieke contact met familie wegvalt. ‘Veel bewoners gaan normaal eens per week naar huis. Dat gaat nu niet meer. Ik merk dat ze daar last van hebben.’

Moeite met corona

Eén van die bewoners is Elke Grob (43). Ze woont al twaalf jaar op de Kerkakkerstraat, maar zo’n situatie als deze heeft ze nog nooit meegemaakt. ‘Het is wennen. Iedereen is in het woonhuis. Dat is best wel druk op sommige momenten. We mogen niet meer gezellig winkelen. We zitten met zijn allen binnen op dit moment.’ De groep wandelt nog wel dagelijks en er is dagbesteding aan huis. Toch vindt Grob het soms lastig. ‘Dan praat ik met de begeleiding over hoe ik corona ervaar. Dan zeg ik dat ik het op sommige momenten toch moeilijk heb.’

De bewoners op de Kerkakkerstraat begrijpen volgens Van Zeeland goed wat er aan de hand is met het coronavirus. Bewoners hebben sociale media en volgen het nieuws. ‘We kijken vaak samen naar het nieuws. Daarna hebben we het er met de groep over. Wat is er gezegd? Wat kunnen we daarmee? Ik probeer het corona-nieuws ook een beetje een positieve flow te geven. Dat we er het beste van moeten maken, maar ik ben wel eerlijk en realistisch.’

Beeldbellen met familie

Die benadering werkt goed bij deze groep. Positiviteit is een troef aan de Kerkakkerstraat. Bij andere bewoners van Severinus is dat lastiger. ‘Bewoners met een zware verstandelijke beperking uitleggen dat familie en vrienden even niet meer langs mogen komen, dat gaat eigenlijk niet. Je kunt het ze niet duidelijk maken’, zei begeleidster Monique eerder op Radio 2. ’We proberen het met man en macht zo prettig mogelijk te houden.’

Zo heeft Severinus op elke computer speciale software geïnstalleerd. Daarmee kunnen bewoners bellen met dierbaren. ‘Ik probeer meerdere dagen per week te beeldbellen met mijn moeder’, zegt Grob. ‘Dat ik niet meer langs mag komen in het weekend vindt mijn moeder wel lastig, denk ik. En ikzelf ook.’ Ook de zus van Grob, Ankie, kan op meerdere telefoontjes per week rekenen. Ankie Grob: ‘Elke wil heel graag contact houden. We zien elkaar nu eigenlijk vaker dan wanneer ze op bezoek kwam. Maar het is gewoon heel raar dat je elkaar niet in het echt kunt zien. Dat is wel heel vervelend, vooral voor Elke.’

Spirituele knuffels

Binnen het woonhuis proberen de bewoners en begeleiders ook een beetje fysieke afstand te houden. ‘Maar helemaal geen fysiek contact, dat is in de zorg eigenlijk niet mogelijk. Heel af en toe doen we dat  elkaar vastpakken. Ze hebben het al zo moeilijk.'

Toch nemen de bewoners ook genoegen met een elleboog in plaats van een welgemeende knuffel. ‘Een echte knuffel zit er meestal niet meer bij, dus geven we elkaar een spirituele knuffel. De echte knuffels sparen we op’, zegt Grob. Van Zeeland: ‘Misschien moeten we over een tijdje een knuffeldag organiseren?’ Grob: ‘Ja! En ik moet zeggen, ik heb hier twee hele lieve konijnen, Guus en Pip. Dat zijn nu mijn knuffeltjes.’

Bij anderen in de keuken

De participatiecoaches Marrin Colenbrander en Dorien Meilink van zorgorganisatie Plurijn maken van de nood een deugd: ‘We proberen de cliënten en de onthande begeleiders zoveel mogelijk te ondersteunen om de dag goed door te komen. Daarvoor zijn we in een redactie gaan zitten met onze afdeling communicatie. Wij struinen het internet af naar bruikbare tips die corona-proof zijn. Er is ontzettend veel te vinden. Begeleiders hebben geen tijd voor zo'n zoektocht, dus dat doen wij voor ze. We plaatsen wekelijks tips, raadsels en uitdagingen in het e-nieuws, met verwijzingen naar een site waar we alles opslaan. We tippen de woonlocaties, begeleiders, trajectcoaches Arbeid en Maatschappelijke Participatie en alle mensen waarvoor we dit verder nuttig vinden.’

‘Werken aan inclusie in de wijk is momenteel onmogelijk. We doen wat digitaal ter vervanging kan. Zo kunnen de WijKringen elkaar bellen en virtueel ondersteunen en helpen waar mogelijk, zonder dat ze fysiek bij elkaar komen. Ook de Werkplaats Inclusie Nijmegen, die na de recente verhuizing net lekker begon te lopen, ligt nu weer stil. Het is soms verdrietig om te zien hoe erg mensen elkaar missen. We proberen er positiviteit in te brengen door te kijken wat ze voor een ander kunnen betekenen, bijvoorbeeld door kaartjes en post te sturen. Nuttig zijn voor een ander kan een goed gevoel geven. Het valt niet mee, het is voor niemand een feestelijke periode. Een kwestie van domweg volhouden en heel goed oppassen wat je doet. En voor elkaar klaarstaan waar mogelijk. Onze organisatie doet haar stinkende best om de digitale mogelijkheden te ondersteunen om cliënten te blijven zien en met collega's te kunnen blijven samenwerken, al is het op afstand. Kortom: een hele klus in deze tijd!’

Websites die kunnen helpen

  • Bij HandicapNL komt een medewerker met autisme aan het woord over de impact van corona op zijn leven.
  • Steffie geeft gedoseerde en begrijpelijke informatie over het coronavirus. 
  • Het Kennisplein Gehandicaptensector verzamelt zoveel mogelijk informatie over het coronavirus voor begeleiders en organisaties.
  • Op Digi Dagbesteding vind je tips en praktische digitale aanpakken gericht op mensen met LVB.
  • MEE NL licht groepen uit die extra aandacht verdienen in deze tijd, zoals jongeren met een LVB-achtergrond. 

Het is mooi om te zien dat er ideeën en oplossingen zijn bedacht als alternatief voor dagbesteding. Er zijn ook veel mensen en organisaties die stilstaan bij mensen met beperkingen die het net zelfstandig redden, zonder (veel) extra begeleiding. Wij zijn ook op zoek naar tips en goede voorbeelden voor deze mensen, zoals Marian en Johan.

Uit de praktijk: ervaringen met beeldbellen

Wat betekent de komst van het coronavirus voor zelfstandig wonende mensen met een licht verstandelijke beperking? Geraadpleegd bij: DigiContact en HandicapNL. 

Bij Philadelphia (een landelijke zorgorganisatie voor mensen met een beperking) krijgen cliënten zoveel mogelijk ondersteuning op afstand. Door middel van beeldbellen of de telefoon. Het beeldbellen met cliënten is niet nieuw. Er is al vijf jaar ervaring mee opgedaan door DigiContact, o.a. met mensen met een lichte beperking. Zij mogen altijd contact opnemen met een begeleider die 24 uur per dag bereikbaar is. Sinds de corona-uitbraak bellen mensen veel vaker. Het aantal begeleiders is daardoor verdubbeld. En er melden zich  nieuwe cliënten. Een begeleidster vertelt dat meer mensen ongerust zijn. Zij stellen vragen als ‘Mag ik nog naar buiten?’ of ‘Mag ik nog bij mijn moeder op bezoek?’ 

Het contact tussen buddy’s en hun peer-buddy’s (een vriendschapsprogramma van HandicapNL waarbij jongeren met- en zonder beperking aan elkaar gekoppeld worden) gaat meestal digitaal. Todor en Jeroen hebben elkaar ontmoet door te videobellen. ‘Wij kijken naar wat nu wel kan: videobellen, whatsappen of een stuk samen fietsen met voldoende afstand.’ Er zijn ook mensen die het niet fijn vinden om te videobellen. Bijvoorbeeld door onzekerheid op hun uiterlijk. Bij hen is het nog zoeken naar een geschikte vorm van contact. 
Wat vast staat, is dat een peer-buddy veel kan betekenen voor iemand met een licht verstandelijke beperking, óók op afstand. 

Coronadossier

Dit artikel is onderdeel van een dossier waarin wij kennis verzamelen over het coronavirus. Heb jij een vraag die Movisie kan beantwoorden? Tips of noemenswaardige initiatieven? Stuur dan een e-mail naar Hans Alderliesten, h.alderliesten@movisie.nl.

Naar het dossier