De meeste jongeren hebben een bescheiden inkomen. De meesten zijn voor zelfstandige woonruimte aangewezen op goedkope huurwoningen. De beschikbaarheid daarvan neemt al jaren af. Zij kunnen zich pas vanaf hun 18e inschrijven voor een sociale huurwoning en krijgen dan vaak te maken met zeer lange wachtlijsten. De kostendelersnorm in de bijstand maakt het nog moeilijker voor jongeren om onderdak te vinden, omdat het delen van een woning met andere jongeren of het inwonen bij volwassenen tot een korting op de uitkering kan leiden.

Kwetsbare jongeren

15% van de jongeren bevindt zich in een kwetsbare positie en kampt met meerdere problemen, waardoor het voor hen lastiger is om zelfstandige woonruimte te vinden en zij een groter risico lopen op dak- of thuisloosheid.

• Zij hebben vaak moeite met het voltooien van een opleiding, het behalen van een startkwalificatie en het vinden van werk.
• Zij zijn vanaf hun 18e financieel zelfstandig, maar door het nog ontbreken van financiële vaardigheden, impulsief bestedingsgedrag en life-events als verbroken relaties, in combinatie met andere problemen, lopen zij een groter risico op problematische schulden. Vanwege hun geringe inkomen is het vaak moeilijk om in aanmerking te komen voor een schuldhulpverleningstraject of budgetbeheer.
• In tegenstelling tot andere jongeren ontbreekt het hen vaak aan een veilige basis, bijvoorbeeld het gezin of de familie of een ander sociaal vangnet, waarop zij kunnen terugvallen.
• Tenslotte kunnen er nog (psychische) gezondheidsproblemen zijn (verslavingsproblematiek, lvb-problematiek) of psychosociale problemen.
• Jongeren in de jeugdzorg krijgen op hun 18e te maken met een overgang van Jeugdwet naar Wmo en daarmee naar andere hulpverlening en huisvesting. Deze overgang is lang niet altijd goed geregeld. Een bijkomend probleem is dat deze jongeren op hun 18e ‘zorgmoe’ zijn door de vele trajecten & instellingen waarmee ze in aanraking zijn geweest, en daarom afhaken.

Integrale aanpak en een dilemma

Deze complexe problematiek vraagt om een integrale benadering. Idealiter worden daarbij de problemen die jongeren op verschillende leefgebieden ondervinden gelijktijdig en in samenhang aangepakt, waarbij de behoeften van de jongere het uitgangspunt vormen.

Sinds de introductie van de Wmo in 2015 zijn alle gemeenten verantwoordelijk voor wonen en opvang. Centrum- en regiogemeenten spreken af wat lokaal en wat regionaal opgepakt wordt. Het streven is nu om zelfstandig wonen in de wijk voor jongeren mogelijk te maken en kwetsbare jongeren tijdelijke beschermde woonvoorzieningen aan te kunnen bieden. Voor dit laatste krijgen gemeenten sinds 2017 ook budget. Gemeenten zijn zich anno 2018 aan het oriënteren op en zoeken naar woonvormen die huisvesting met integrale ondersteuning op het gebied van werk, scholing en inkomen combineren.

Gemeenten dienen een integrale aanpak en (lange termijn) visie op ondersteuning in brede zin te ontwikkelen

Gemeenten hebben daarnaast ook de verantwoordelijkheid om deze kwetsbare jongeren te ondersteunen bij hun overgang naar de volwassenheid. In het onderzoek De basis op orde lees je waar vijf gemeenten in de praktijk dan tegenaan lopen.

Gemeenten dienen kortom een integrale aanpak en (lange termijn) visie op ondersteuning in brede zin te ontwikkelen. Om te achterhalen wat nodig is voor een succesvolle integrale aanpak & visie, start Movisie volgend voorjaar met een aantal pilots. Er is echter sprake van een dilemma. Wanneer jongeren dak- of thuisloos zijn, komen zij ook niet toe aan het aanpakken van hun andere problemen. Het praktisch regelen van adequate huisvesting is in feite een noodzakelijke randvoorwaarde om vervolgstappen te kunnen zetten.

Lees meer over de pilots

Woonvormen voor kwetsbare jongeren

Nu zijn er al verschillende woonvormen voor kwetsbare jongeren waarin huisvesting en ondersteuning gecombineerd worden. In de publicatie Huisje, boompje, begeleiding onderscheidt Platform31 vijf vormen:

1. Beschermd wonen
Beschermd wonen valt voor volwassenen onder de Wmo en voor jongeren tot 18 jaar onder de Jeugdwet. Deze woonvorm bestaat uit accommodatie in een instelling met bijbehorend toezicht en begeleiding, en is bestemd voor personen met psychische of psychosociale problemen. De begeleiding bestaat uit bijvoorbeeld hulp bij het managen van huishouden en financiën en het opbouwen van een sociaal netwerk.

2. Maatschappelijke opvang
Dakloze jongeren kunnen tijdelijk verblijven in de maatschappelijke opvang. Daarin kunnen ze ook zorg of begeleiding krijgen, hulp bij een crisis of bij het regelen van bij praktische zaken als een briefadres, inkomen, ID-bewijs en zorgverzekering. Deze opvang wordt als minder geschikt gezien voor de opvang van jongeren. Door te weinig doorstroming is er bovendien gebrek aan plaats.

3. Begeleid wonen
Begeleid wonen is niet bedoeld voor jongeren met zware problematiek, maar voor hen die zelfstandig kunnen wonen, maar risico lopen op uitval en daarom nog (praktische) hulp nodig hebben. Projecten zijn varianten op ‘kamers met kansen’ en bieden een combinatie van huisvesting, woonbegeleiding, zorg en een dagbesteding (school of werk). De jongvolwassene betaalt de huur van de woning en dient daarom een eigen inkomen van 700 euro te hebben. De kosten van begeleiding kunnen vanuit Wmo, Jeugdwet of Pgb betaald worden.

4. Kamertraining en fasehuizen
Dit zijn vormen van jeugdhulp voor jongeren tot 18 jaar, waarbij jongeren worden voorbereid op zelfstandig wonen.

5. Pleegouders en gezinshuis
De Jeugdwet maakt het mogelijk om jeugdhulp of pleegzorg voort te zetten ook als de jongere al achttien jaar is. Dit kan tot zijn 23e jaar, en is dan altijd op een vrijwillige basis. De gemeente beslist over voortgezette jeugdhulp.

Dit overzicht laat zien dat deze woonvormen specifieke toelatingscriteria hanteren en lang niet allemaal toegankelijk zijn voor alle kwetsbare jongeren. Daarnaast is er gebrek aan doorstroming. Door gebrek aan kleine en betaalbare woningen en concurrentie vanuit andere kwetsbare doelgroepen op hetzelfde segment in de woningvoorraad, blijven jongeren onnodig lang dure plekken in maatschappelijke opvang of beschermd wonen bezet houden.

Creativiteit gevraagd

De krapte op de woningmarkt zorgt er voor dat er geen pasklare oplossingen zijn om de woningnood onder kwetsbare jongeren op te lossen. De auteurs van Huisje, boompje, begeleiding raden aan om buiten de bestaande kaders te denken, in de vorm van creatieve oplossingen, het delen van goede voorbeelden, nieuwe tijdelijke woonvormen en experimenten met ononderbroken aanbod van huisvesting en begeleiding van kwetsbare jongeren. Een frisse wind lijkt onontbeerlijk, we kunnen het ons als samenleving tenslotte niet veroorloven op 15% van de jongeren letterlijk in de kou te laten staan.