Het delen van verlies kan zomaar winst opleveren

Het is al ruim anderhalf jaar dat ons werk zich voornamelijk achter het scherm afspeelt. Na het ontbijt wordt de laptop opengeklapt en na talloze sessies en calls wordt aan het einde van de middag de laptop met een zucht dichtgeslagen. Opnieuw een eenzame dag achter het scherm – weer geen gezellige small talk bij het koffieautomaat of ontspannende lunchwandeling in het park. Covid heeft grote invloed op onze manier van werken – waar laat covid zich eigenlijk niet gelden? En het moet gezegd worden: na anderhalf jaar hebben we onze draai wel gevonden, het werk is efficiënter dan ooit. En drukker. En… eenzamer?

Bij veel onderwerpen worden tegenwoordig ervaringsdeskundigen betrokken. Dat is om meer dan een reden belangrijk. Ervaringsdeskundigen kunnen vanuit de eerste persoon over een onderwerp spreken – zij hebben armoede, uitsluiting, mantelzorg of wat ook aan den lijve ervaren. Hun kennis voegt iets wezenlijks toe aan projecten: het inwonersperspectief is verrijkend omdat het consequenties van beleid op individueel niveau blootlegt. Als het gaat om het onderwerp eenzaamheid, werken we ook met ervaringsdeskundigen. Momenteel doen collega’s van mij onderzoek door ervaringsdeskundigen te bevragen hoe eenzaamheid in hun leven heeft gespeeld en op welke wijze zij daar mee om zijn gegaan of zich hebben ontworsteld. Eenzaamheid is iets dat bij het leven hoort, eenzaamheid kan in meer of mindere mate spelen op bepaalde momenten in het leven. Niet alle eenzaamheid is problematisch – gelukkig maar. Een eenzame periode kan ook helend zijn en je dichter bij jezelf brengen.

'Rouw is misschien geen ziekte, maar staat wel het welzijn en dagelijks functioneren in de weg'

Verlies

Eenzaamheid zou je kunnen definiëren als een gebrek aan kwaliteitsvolle relaties. Als gebrek aan contact. Of het verlies van contact. Je had het, maar raakte het door omstandigheden kwijt. Hopelijk tijdelijk. Eenzaamheid bezien als verlies is een vruchtbare denkoefening. In het kernteam kwam de vraag aan de orde of en wat Movisie met verlieservaringen en rouwverwerking doet. Niet veel, luidde het antwoord. Aan het begin van de coronapandemie schreven we over het belang van een goede rouwverwerking in coronatijd en met Agora werken we samen als het gaat om het onderwerp léven tot het einde. Ik sprak destijds met Klaas Jan Rodenburg: ‘We moeten het over verlies kunnen hebben op het werk, in de klas, eigenlijk overal. Als het gaat over corona-nabestaanden, de spanning in mijn gezin of werkloosheid: het is belangrijk dat ik dit bespreekbaar kan maken in mijn omgeving. Dan kan er sprake zijn van empowering. Rouw is misschien geen ziekte, maar staat wel het welzijn en dagelijks functioneren in de weg.’ Hij leerde me ook het verschil tussen levend verlies (een dierbare) of blijvend verlies (een echtscheiding). 

Geen arm

Een van mijn collega’s kwam met de suggestie om in een kernteamoverleg verlieservaringen te delen. En zo geschiedde. Ik had reserves – niet in de eerste plaats om wat ik zelf meemaakte, maar omdat we deze ervaringen via MS Teams zouden uitwisselen. Hoe persoonlijk, intiem kan je met collega’s via het scherm zijn? Het scherm is een verzameling pixels – je ziet nooit hoe iemand er echt bij zit. En wat als het misgaat? Een arm om iemand heen slaan is er in deze coronatijd niet bij, laat staan als er een scherm tussen zit. Het werd een inspirerende en ontroerende sessie. Zelden meegemaakt – zeker niet in deze pandemie. We deelden ervaringen en ideeën, er ontstond een vruchtbare uitwisseling, de Teams-omgeving leek een veilig cocon om drijfveren bloot te leggen. En om kwetsbaar te zijn. We leerden elkaar op een andere manier, misschien beter, kennen. Dat kán dus, ook achter een scherm. Geen reistijd, dat hadden we al als winst genoteerd van het online werken, maar nu kwam daar ook een dergelijke diepteboring bij. Kwam het omdat iedereen vanuit zijn of haar veilige setting deelnam? Of omdat er rust en vertrouwen was?

'In het delen en erkennen van verlies schuilt een winst: die van verbinding, ontmoeting, kwetsbaarheid, mens-zijn'

Of, en dat vermoed ik, omdat verlies een universele ervaring is? Verlies van werk, partner, sociale contacten, gezondheid. Je kunt een dierbare verliezen. Huisdieren gaan dood. Gezondheid kan je, al dan niet tijdelijk, kwijtraken. Vrijheid en mobiliteit – ik denk niet dat ik de enige ben die de avondklok aldus heeft ervaren. Verlies van perspectief, verlies van ideeën, verlies van hoop. Als je het zo bekijkt dan is het waar: leven is leren leven met verlies. En hoe mooi, wat er die middag gebeurde, in de bewuste sessie van het kernteam eenzaamheid. We waren gelijk aan elkaar: iedereen heeft wel een verlieservaring te delen. Het is geen armpje drukken, wie heeft het grootste verlies geleden of wie is het meest veerkrachtig gebleken? In het delen en erkennen van verlies schuilt een winst: die van verbinding, ontmoeting, kwetsbaarheid, mens-zijn. 

Winst

Ik gun niemand verlieservaringen – maar ze zijn er wel en ze zullen er ook wel blijven. Onderwijl is het de kunst om te waarderen wat je ontvangt. Als je de keuze had, zou je in dít land ziek willen zijn. We leven in een van de welvarendste delen van de wereld. Dat is een krachtig besef om ’s ochtends mee je bed uit te stappen, je aan te kleden, achter het scherm plaats te nemen, mensen (medeverliezers) op te zoeken, het leven aan te gaan. Het delen van verlies kan zomaar winst opleveren, zelfs achter een scherm.