Burgerbetrokkenheid in Europa is ziek stelde cultuurhistoricus David van Reybrouck in zijn pamflet 'Tegen Verkiezingen'. Het volk is de gekozen politici moe. De dalende opkomstpercentages laten het zien, net als het krimpend aantal leden van politieke partijen. Er is sprake van een democratisch vermoeidheidssyndroom. Dat klopt. Aan de andere kant valt op dat burgers de politiek weliswaar beu zijn, maar tegelijk zeer betrokken zijn bij politieke vraagstukken.

Digitale democratie

Zij nemen het heft in eigen hand. Zij willen zelf organiseren, bijvoorbeeld in de zorg en meebeslissen, bijvoorbeeld over begrotingen. Dat doen zij op straat, in de buurt en nu ook op online platforms. Digitale democratie is het gebruik van informatie- en communicatietechnologie (ICT) binnen de democratie. Het directe doel van digitale democratie is om burgers online instrumenten te bieden om hun ideeën te delen, voorkeuren aan te geven en hun stem te laten horen in besluitvorming.

Het directe doel van digitale democratie is om burgers online instrumenten te bieden om hun ideeën te delen, voorkeuren aan te geven en hun stem te laten horen in besluitvorming.

Een online kanaal om te participeren

Digitale tools kunnen zowel de participatieve democratie versterken door burgers te ondersteunen om zichzelf te organiseren en initiatief te nemen, als de representatieve democratie versterken door inspraak te faciliteren in besluitvormingsprocessen van overheden. Bij deze laatste optie kan digitale democratie burgerbetrokkenheid vergroten door naast traditionele participatie burgers ook een online kanaal te bieden om te participeren. Mensen die gewoonlijk niet deelnemen aan inspraakavonden, burgertoppen, burgerbegrotingen of buurtschouwen wegens bijvoorbeeld fysieke beperkingen of druk werk kunnen via online platforms wel meedoen, meedenken en meebeslissen over ontwikkelingen in hun buurt, stad of land.

Internationale good practises

In vergelijking met het buitenland staat het gebruik van digitale democratie in Nederland nog in de kinderschoenen. Nederland heeft daarom veel te winnen bij Europese samenwerking op dit vlak. In Reykjavik en Madrid zien we bijvoorbeeld goede voorbeelden van online tools die burgers in de gelegenheid stellen de politieke agenda te bepalen, besluiten te nemen of zelfs budgetten te verdelen. Op initiatief van de civil society organisaties Netwerk Democratie (1) en Waag (2) wordt gepoogd om de internationale good practices naar Nederland te brengen.

Een nieuwe houding van volksvertegenwoordigers

Zo zijn een tweetal succesvolle en al ver ontwikkelde tools uit IJsland en Spanje inmiddels vertaald naar het Nederlands. Enkele Nederlandse pioniersgemeenten nemen ze binnenkort in gebruik. De tools gaan vergezeld van een belangrijke praktijkervaring: hoe meer vertrouwen je geeft, hoe beter de resultaten. Burgers echt inspraak geven in besluitvorming vraagt een nieuwe houding van de volksvertegenwoordigers. Directe inspraak van burgers wordt door hen soms zelfs als een ondermijning van hun rol ervaren.

Vliegwiel van online burgerbetrokkenheid

Om te laten zien dat digitale democratie de representatieve democratie juist kan versterken, plaatsen wij digitale democratie binnen het 'Vliegwiel van online burgerbetrokkenheid'. In dit model, geïnspireerd op de participatieladder, vervangen wij de metafoor van treden met die van raderen. Burgers bewegen zich binnen drie raderen van off- en online meedoen, meedenken en meebeslissen, tussen participatieve democratie en representatieve democratie.

Download het Vliegwiel in pdf

Meedoen, meedenken en meebeslissen

Elk rad kent specifieke actoren. Wij onderscheiden drie soorten interacties die beide democratische sferen dynamisch met elkaar verbindt. Het rad van het meedoen, de participatieve democratie van actieve burgers, treedt met de raderen van de meedenkdemocratie (burgers in adviesraden) en van het meebeslissen (politici) in contact. Dit vliegwiel is afgebeeld binnen een 'piramide van online burgerbetrokkenheid'. Deze piramide geeft de relatie aan tussen de mate van invloed en de breedte van de deelname van burgers. Doordat de drie raderen op elkaar inwerken ontstaan binnen de piramide interactie, beweging en nieuwe variaties op de klassieke vormen van democratie.

Meedoen

In het rad van meedoen zetten 'doeners', actieve bewoners zich in voor hun leefomgeving. Voorbeelden:

• Right to Challenge: het wettelijk recht van bewoners om lokale taken van de gemeente over te nemen, wanneer zij denken dat ze het beter kunnen verrichten.
• Bewonersbedrijven: wijkondernemingen van, voor en door bewoners met als doel het permanent verbeteren van de leefbaarheid in de directe omgeving.
• Online platforms om (lokale) vraagstukken op te pakken: Gebiedonline.nl, Mijnbuurtje.nl, Buurbook.nl, Whatsapp group voor buurtpreventie.

Meedenken

In het rad van meedenken adviseren de 'denkers' de overheid over de inrichting van de samenleving op allerlei terreinen, waaronder zorg en welzijn. Voorbeelden:

• Burgertoppen: vaak een 'G1000' genoemd naar de burgertop die David van Reybrouck in Belgie organiseerde in 2012 met circa duizend burgers. Het wordt ondersteund met ICT zoals onlineraadpleging.
• Consulteren en adviseren: internetconsultatie, burgerpanel, E-petities en E-campagnes. In Reykjavik dragen bewoners via online platform 'Better Reykjavik' maandelijks ideeën aan ter verbetering van de stad.

Meebeslissen

In het rad van meebeslissen is een nieuwe groep in opkomst: burgers zelf, bijvoorbeeld bij burgerbegrotingen. Voorbeelden:

• Referenda: directe democratie. Geregeld per wet op landelijk niveau. Op lokaal niveau mogen gemeenten zelf via verordeningen raadgevende of correctieve referenda mogelijk maken.
• Burgerbegroting: geeft burgers de macht am te beslissen over een (deel) van de begroting. Een goed voorbeeld waar ICT op grote schaal wordt ingezet is Madrid: jaarlijks wordt honderd miljoen euro van het stadsbudget via het online platform 'Decide Madrid' door bewoners verdeeld.

(1) Netwerk Democratie is een platform voor democratische innovatie dat zich inzet voor een veerkrachtige democratie waarin burgers meer betrokken zijn en met behulp van technologie actief bijdragen.
(2) Waag verkent opkomende technologieën en gebruikt kunst en cultuur om een betekenisvolle toepassing te ontwikkelen.

Dit artikel is een bewerking van een artikel dat eerder in het tijdschrift Sociaal Bestek verscheen. Verder lezen?

Download de pdf van het artikel

Brieuc-Yves (Mellouki) Cadat-Lampe is senior adviseur bij Movisie. Anne de Zeeuw is projectleider bij Netwerk Democratie.