Duurzaam leren voor een grotere sociale veiligheid van kinderen en volwassen
Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming
De hulp aan gezinnen waar onveiligheid of verwaarlozing dreigt of zich manifesteert, is momenteel allesbehalve optimaal. Organisaties werken niet altijd goed samen, werkzaamheden overlappen elkaar en de regievoering is niet altijd duidelijk. Het landelijke programma Toekomstscenario stimuleert een andere manier van werken. Movisie werkt met partners samen aan twee projecten die hieraan bijdragen. En daarmee aan een grotere veiligheid van kinderen, jongeren en volwassenen. Movisie-experts Saskia Daru en Nelleke Westerveld lichten toe. ‘We moeten af van het estafettemodel.’
Samen met partner Regioplan is Movisie momenteel met vier regio’s in het land aan de slag om een blijvende lerende omgeving te creëren. Dit gebeurt in opdracht van het programmateam Toekomstscenario. ‘Onze bijdrage is onderdeel van een veelomvattende transformatie en veranderopgave’ (zie kader), verduidelijkt senior-projectleider Saskia Daru van Movisie. ‘Waar je naar toe wilt is dat professionals domeinoverstijgend samen werken, vanaf moment één. En niet zozeer zoals nu vaak het geval is dat het om schakels gaat, om een keten waarbij eerste de ene organisatie in actie komt en dan de volgende.’
Duurzaam lerende omgeving
Kern van de opdracht van Movisie en Regioplan is om een duurzaam lerende omgeving te creëren voor professionals die bij de hulp aan kinderen, jongeren en gezinnen zijn betrokken. Die professionals zijn divers van aard: de hulpverleners in de uitvoering en de beleidsprofessionals en bestuurders. ‘Het gaat ook om inrichtingsvraagstukken, hoe organiseer je het en hoe stuur je het aan?’, verduidelijkt Daru het belang van de deelname van bestuurders aan het project.
‘Het gaat bij dit project niet simpelweg om het aanbieden van trainingen en het overdragen van kennis’, gaat ze verder. ‘Juist als je op een andere manier wil gaan werken, moet je ook op een andere manier leren. Dus waar we naar op zoek zijn is hoe je dat op een systematische manier doet. We willen een blijvend lerende omgeving creëren. We maken samen met de regio expliciet wie op welk moment leert, wie evalueert en bijstuurt en waar de inhoud vandaan komt.’ Daru: ‘En belangrijk om te vermelden is de inbreng van ervaringsdeskundigen in ons project. Mensen die in de praktijk als hulpvrager betrokken zijn geweest bij dit vraagstuk. Het gebruik maken van hun perspectief is onontbeerlijk wil je een duurzame verandering tot stand brengen.’ De resultaten van het project worden naar verwachting in september 2025 gepresenteerd.
Programma Toekomstscenario: aanleiding en doel
De aanleiding van het programma voert zo’n tien jaar terug. Met de invoering van de Jeugdwet in 2015 ging de werkwijze rond de hulp en ondersteuning van kinderen, jongeren en gezinnen flink op de schop. De marktwerking deed zijn intrede en er was niet meer sprake van één opdrachtgever (het Rijk) maar van tientallen gemeentelijke opdrachtgevers. De wet was bedoeld om de hulp aan kinderen en gezinnen te vereenvoudigen. Er moest meer gebruik worden gemaakt van oplossend vermogen in wijk en buurt. Daarmee zou ook minder gebruik worden gemaakt van specialistische jeugdzorg. Het liep anders, niet in de laatste plaats omdat systemen waarin professionals en organisaties opereren hardnekkig bleken. Het gevolg onder meer: kinderen en gezinnen voelen zich onvoldoende gehoord en gezien; de achterliggende problematiek is te weinig in beeld; gezinnen vertellen op verschillende plekken hun verhaal; complexe gezinscasuïstiek wordt van organisatie naar organisatie doorgegeven; organisaties en betrokkenen begrijpen elkaar niet goed; verantwoordelijkheden of werkzaamheden overlappen elkaar. Regievoering is niet altijd helder.
Het landelijke Programma Toekomstscenario heeft als doel hierin verandering te brengen
Het programma richt zich op een eenvoudiger en een gezinsgerichte aanpak die transparantie, rechtsbescherming en verbetering van de situatie in gezinnen hoog in het vaandel heeft staan. De nieuwe werkwijze wordt in een aantal proeftuinen verder ontwikkeld en beproefd.
Meerdere oorzaken
Nelleke Westerveld is senior-projectleider van een tweede project rond het vraagstuk domeinoverstijgende samenwerking bij huiselijk geweld. Huiselijk geweld is complex, zegt Westerveld, er kunnen verschillende oorzaken aan de basis liggen van een onveilige situatie in een gezin. Die oorzaken kunnen liggen in de problemen waar de betrokken volwassenen mee kampen. ‘Een van de risicofactoren op geweld is bijvoorbeeld armoede of schulden. Dat betekent dat je aan de bestaanszekerheid van mensen moet werken. Soms is het nodig om de verslavingszorg of de ggz erbij te betrekken omdat iemand bijvoorbeeld een psychisch probleem kan hebben. Het is altijd nodig om de dynamiek van geweld goed in beeld te brengen omdat je daarmee in beeld krijgt wat er in het gezin aan de hand is en wat er gebeurt. De veiligheid van álle gezinsleden moet daarbij centraal staan.
De hele olifant in beeld
Het is belangrijk om met een integrale en systemische bril te kijken naar wat er achter de voordeur gebeurt, benadrukt Westerveld. ‘De hele olifant in beeld hebben en niet een stukje. Dat complete beeld maakt dat duidelijk wordt wie je nodig hebt voor de oplossing van deelvraagstukken. Dat je ziet voor welk stukje je een jeugdprofessional nodig hebt, voor welk stukje iemand uit de verslavingszorg, het regionale veiligheidsteam of iemand die expert is rond bestaanszekerheid, noem maar op.’
‘Wat nu gebeurt’, zo gaat Westerveld verder, ‘is dat er nog te veel gefragmenteerd gekeken wordt. Daarnaast is het belangrijk dat organisaties zich verantwoordelijk voelen voor het grotere geheel. Te vaak horen we organisaties zeggen ‘daar zijn we niet van’. Maar op deze manier laten we mensen in de steek. Om hier verandering in te brengen, moeten niet alleen professionals iets anders doen, maar ook managers en bestuurders van organisaties en gemeenten.
In het project dat Westerveld leidt, ‘is Movisie gevraagd om inspiratie te bieden. Dat gaan we op verschillende manieren doen. Door het aanbieden van dialoogbijeenkomsten en inspiratiebijeenkomsten. En ook door in een lerend netwerk regio's te inspireren om te doen wat nodig is bij domeinoverstijgende samenwerking.’
Ook op zoek naar inspiratie? Doe mee!
Hoe geef je domeinoverstijgende samenwerking goed vorm om volwassenenproblematiek in onveilige gezinnen op te lossen? Verscheidene gemeenten doen al mee met de inspiratie- en dialoogbijeenkomsten en het lerend netwerk van Movisie. Interesse om met jouw gemeente en/of organisatie aan te haken of wil je meer informatie? Neem dan contact op met Nelleke Westerveld (zie contactgegevens hiernaast).
