1. Waarom een scriptie over Marokkaans-islamitische ouderen?

‘Vanuit het kennisplatform KIS heb ik een verkenning gedaan naar de remigratiewens van ouderen met een Turkse en Marokkaanse achtergrond. Remigratie kan zowel een oorzaak als een gevolg zijn van eenzaamheid. Als mensen zich hier in Nederland niet happy voelen en hun kinderen zijn de deur uit, dan is er geen reden meer om in Nederland te blijven. Hierin zien we genderverschillen: vrouwen vrezen een terugval in de sociale positie als ze terugkeren naar het land van herkomst. Als de man toch vertrekt, dan blijft de vrouw hier alleen achter. Bij remigratie, overlijden of echtscheiding is er meer risico op eenzaamheid. Een levenspartner hebben, is een belangrijke buffer tegen eenzaamheid.’

2. In de scriptie hanteer je het begrip ‘succesful aging’, wat is dat?

‘Bij successful aging staat een ‘actieve betrokkenheid bij het leven’ centraal. Inclusie en enige mate van maatschappelijke participatie zijn hierin dus belangrijk. Maar voor de ouderen in mijn onderzoek zijn dit geen vanzelfsprekendheden. Enerzijds doordat dat zij tools missen (waaronder taalbeheersing), anderzijds doordat zij sociale uitsluiting ervaren. De wijze waarop we in het westen naar ouderen kijken, verschilt van de manier waarop elders in de wereld naar ouderen wordt gekeken. In het westen doen we een beroep op zelfredzaamheid, terwijl in bijvoorbeeld Marokko en Turkije onderlinge zorg meer centraal staat.'

3. Hoe kijken deze ouderen zelf naar eenzaamheid?

‘De zelfstandig wonende ouderen die ik heb geïnterviewd, koppelen eenzaamheid aan zorg. Als je niemand meer hebt die voor je zorgt, ben je eenzaam, zo redeneren zij. Eenzaamheid is natuurlijk meer dan de afwezigheid van zorg. Hun kinderen helpen met bijna alles: financiële ondersteuning, boodschappen doen, zorgen. Dat heeft een religieuze achtergrond: kinderen moeten de zorg voor hun ouders op zich nemen. Als kinderen jong zijn, zorgen ouders voor hen. Als de ouders oud zijn, zorgen de kinderen voor hen.’

4. Welke rol speelt het geloof hierbij?

‘Het geloof is vaak steunend. Bijvoorbeeld voor mannen die dagelijks naar de moskee gaan. Ze gaan naar de moskee om te bidden, maar ontmoeten daar ook anderen met wie ze sociale contacten onderhouden. De keerzijde is: als kinderen niet goed voor hun ouders zorgen, dan wordt dat opgevat alsof ze de traditie links laten liggen. Daar ligt een taboe op, ouderen schamen zich daarvoor. Daar komt bij dat sommige ouderen denken dat je niet eenzaam hóeft te zijn omdat God bij je is. Als de band met God goed is, hoef je niet eenzaam te zijn.’

5. Wat leren we hiervan?

‘Ik hoop dat hier in gemeenschappen open over gesproken kan worden. Geef aan: je kunt een goede gelovige zijn en je toch eenzaam voelen. Eenzaamheid hoort bij het leven, het is geen schande om je eenzaam te voelen. Ten tweede zou ik tegen gemeenten en sociaal werkers willen zeggen dat het belangrijk is om de beleving en behoeften in kaart te brengen. Hoe? Door de inzet van sleutelfiguren en het betrekken van mantelzorgers, hun kinderen dus. Organiseer intergenerationele activiteiten en houd hierbij rekening met de rol van geloof. Zorg voor een gebedsruimte in het buurthuis waar mensen zich desgewenst kunnen terugtrekken.'

Foto: Jeroen Jumelet

Hanan Nhass is oud-medewerker van Movisie