In eigen beheer uit de dakloosheid

Bekijk het filmpje van de TEDx talk van Jamal Mechbal

Je hebt alles wat je je kunt wensen: drie studies afgerond, een goede baan en een fantastisch huwelijk. Maar dan strandt je huwelijk, verlies je je baan en word je dakloos. Het overkwam Jamal Mechbal en het kan iedereen overkomen. Een opvang gerund door daklozen hielp hem weer op de been.

Jamal Mechbal staat er onverwacht alleen voor als zijn vrouw hem verlaat. De zorg voor twee jonge kinderen komt plotsklaps op hem neer. Dan wordt zijn contract niet verlengd. De eerste schulden ontstaan en regelingen treffen lukt hem niet. Psychisch en fysiek raakt hij in een neerwaartse spiraal. Vrienden en familie raken uit beeld, en als klap op de vuurpijl sterven zijn ouders vlak na elkaar. In overleg met zijn arts en bureau Jeugdzorg worden zijn kinderen elders ondergebracht. En dan staat hij ook nog eens op het punt zijn huis uitgezet te worden. Jamal: ‘Ik kon niet langer Superman spelen, de koek was op’. Hij wordt onderzocht, en de diagnose luidt dat hij in een rouwproces zit maar verder niets mankeert. Er is geen medicijn, hij moet volhouden. Jamal levert de sleutels van het huis in om niet nog verder in de problemen te komen. Vanaf dat moment begint zijn thuisloosheid.

Jamal heeft het gevoel te hebben gefaald

Jamal blikt terug: ‘Ik had het heel moeilijk. Ik had gefaald op alle fronten, dacht ik continu. Ik voelde me waardeloos en ik schaamde me.’ Hij wilde zo niet gezien worden, niet afgaan voor zijn eigen netwerk. Hij huurde een kamertje in een stad waar niemand hem kende: Haarlem. Contact met zijn kinderen behield hij via Bureau Jeugdzorg. Op een gegeven moment vond hij via een uitzendbureau een baan, maar dat verdiende relatief weinig. Op zijn postadres werd hij gebombardeerd met brieven van schuldeisers en deurwaarders. Zijn salaris was lang niet toereikend, aflossen lukte niet en hij werd steeds depressiever.

Na twee jaar was hij niet meer nodig op het werk. Met zijn baan verloor hij ook zijn kamer. Een maand na zijn ontslag stond hij letterlijk op straat en was zijn dakloosheid begonnen.

De nachtmerrie van de daklozenopvang

Na een paar dagen slapen in de barre kou op straat was hij kapot en gebroken. ‘Ik stond een paar keer op het punt om een ruit van een supermarkt in te gooien. Ik hoopte dat ze me zouden arresteren, want dan had ik ten minste een slaapplek en zou ik te eten krijgen.’ Toch koos hij er voor om zich te meldden bij de nachtopvang in Haarlem, een grote nachtmerrie voor hem. Hij sliep in een ruimte met 10 tot 15 anderen – alcoholisten, harddrugsgebruikers, mensen met psychiatrische ziektebeelden. ‘Rust kreeg ik niet. Er werd veel gejat en gevochten. Gelukkig ben ik fysiek niet de kleinste, wat me heeft geholpen om mijn mannetje te kunnen staan. Ik werd niet lastig gevallen, maar ik zag om me heen dat de wetten van de jungle golden. Overdag kon je naar een plek waar het warm was en kreeg je koffie. Eten kreeg je niet, dat moest je zelf kopen. Op de plek werd hevig gehandeld in drugs.’

Om op de nachtopvang te mogen slapen moest Jamal zich elke dag voor negen uur melden bij de gemeente en werd hij op een lijst gezet, die ’s avonds voor de ingang van de nachtopvang werd gecontroleerd. ‘Ik was altijd op tijd, want ik kon het me niet veroorloven om mijn bed kwijt te raken. Maar na twee weken kreeg ik te horen dat ik weg moest, want ik had geen regiobinding met Haarlem. Ik moest naar Amsterdam, de stad die ik ontvlucht was.’

De weg terug

Jamal slikte zijn trots in en vertrok op zijn fiets naar Amsterdam. Hij meldde zich aan bij de Veste voor een slaapplek. ‘De opvang in Amsterdam was, in vergelijking met de nachtopvang in Haarlem, geweldig. Het was er schoon en je kreeg te eten. Ik maakte me er druk over dat ik er na tien dagen alweer weg moest. “Wat dan?”, dacht ik. Ik ving op dat als je vrijwilligerswerk deed je langer mocht blijven, dus vroeg ik aan iedereen hoe ik aan vrijwilligerswerk kon komen. Na een paar dagen zei een begeleider dat ik de volgende dag kon beginnen met kamers schoonmaken. Na een tijdje ging ik als vrijwilliger aan de slag bij de fietsmakerij van de Veste en ging ik meehelpen met de winteropvang. Ik wilde de hele dag bezig blijven, anders zou ik overdag op straat moeten zwerven. En later dan 22.00 uur het pand in kon niet, want dan zou ik mijn bed verliezen.’

In deze periode kreeg Jamal een uitkering van de DWI  toegekend. Maar in de tussentijd werden zijn kinderen ook ondergebracht bij verschillende gastgezinnen. ‘Dat deed veel pijn. Ik bleef mijn kinderen steunen en ze zoveel mogelijk bezoeken. Ik moest doorgaan, ik kon niet opgeven. Ik probeerde mezelf emotioneel in te houden en kwam altijd mijn afspraken na. Ik bouwde een discipline op, van niet boos worden en veel incasseren. Een paar begeleiders vertelden mij dat JES (Je Eigen Stek) mogelijk iets voor mij zou zijn. JES is een woonvoorziening in zelfbeheer voor en door (voormalig) dak- en thuislozen Dit concept sprak me erg aan.’

Licht aan het einde van de tunnel

Jamal wilde graag naar JES, mede uit noodzaak, omdat hij weg moest bij de Veste. ‘Na een paar keer bellen kreeg ik een afspraak voor een intake. Ik kwam in een kamer met een kamergenoot en in het huis woonden nog vijftien anderen. Bij JES moest je alles zelf doen: eten koken, schoonmaken, wassen én je problemen oplossen. De verantwoordelijkheid lag helemaal bij jezelf. Er waren geen begeleiders die vertelden wat je wanneer en hoe moest doen. Wel waren er twee ondersteuners die hulp boden als je daar om vroeg. Ik ben door andere bewoners geholpen en ik heb andere bewoners en andere daklozen geholpen. Andere bewoners deelden met mij hun ervaringen en gaven mij advies. We deden gezamenlijke activiteiten, we moesten netwerken, ik kreeg contacten bij het maatschappelijk werk, contacten bij anderen die betrokken waren bij JES. Ik mocht zelfs meedenken in de tweewekelijkse bewonersvergadering.’

Bij JES kreeg Jamal de gelegenheid rustig en logisch na te denken: ‘Ik maakte me geen zorgen over waar ik de volgende nacht zou moeten slapen, of wat ik zou moeten eten – wat daarvoor al mijn energie in beslag nam. Ik had in één keer alle randvoorwaarden om mezelf te helpen. Ik voelde me bevrijd! Dankzij deze stabiliteit kon ik met een helikopterview kijken naar mijn problemen. Ik bedacht oplossingen en geleidelijk begonnen deze te werken. Er brandde licht aan het einde van de tunnel. ‘

Herstel dankzij zelfbeheer

‘Ik focuste me op de positieve dingen en keek niet op de negatieve. Ik maakte weer gebruik van mijn talenten! Zo loste ik mijn financiële problemen op, bewerkstelligde ik een goede omgangsregeling met mijn kinderen en binnenkort krijg ik een eigen woning. Ik slaap goed, sport regelmatig en heb sociale contacten opgebouwd. Het gevoel dat ik dakloos ben is weg, ik voel me betrokken. Ik voel me niet minder dan anderen, maar een gewoon mens. Ik heb mijn zelfrespect weer terug. Ik ben dankbaar.’

In het herstelproces van Jamal was opvang in zelfbeheer cruciaal. Het betekende voor hem dat hij zich niet meer dagelijks zorgen hoefde te maken over waar hij zou slapen en wat hij zou eten. Hij had een vaste plek, mensen om zich heen en een computer en telefoon om dingen te regelen. Dat gaf hem de rust en ruimte om aan zijn herstel te werken. Zijn motto luidt dan ook: ‘Geef mensen de kans om zichzelf te helpen.’

Christine Kuiper is adviseur sociale innovatie & nieuw organiseren bij Movisie. Jamal deelde 4 oktober 2013 tijdens TEDxDelft zijn verhaal over hoop en eigen kracht.  Deze TEDx talk is terug te zien op Youtube. Lees meer over Je Eigen Stek op www.jeeigenstek.nl.

Dit artikel werd ook geplaatst op socialevraagstukken.nl.