Bij een afgedwongen zelf doen (gemotiveerd door de illusie van kostenreductie) is geen sprake van eigen regie, maar wordt juist alle ruimte voor eigen regie ontnomen. Daarmee verdwijnen mogelijkheden en de motivatie van mensen om zelf sturing te geven en actie te ondernemen. In veel gevallen zal dat niet leiden tot het door de overheid gewenste resultaat en eerder kostenverhogend werken.

Ook aan de slag met eigen regie voor uw cliënt?

Ga naar onze toolkit met handige methoden en instrumenten

Het stuur in eigen handen

Eigen regie gaat om richting geven aan uw eigen leven, zelf bepalen hoe dat leven eruit ziet. Het is een basisbehoefte van mensen en sluit aan op een fundamenteel basisrecht: het zelfbeschikkingsrecht. Uit allerlei onderzoek blijkt het zelf kunnen voeren van de regie cruciaal te zijn voor de duurzame vergroting van kwaliteit van leven van mensen. Zo is bekend dat het welbevinden van ouderen met gezondheidsproblemen vooral vermindert door een verlies van eigen regie, zelfvertrouwen en vertrouwen in eigen competenties. Wanneer ouderen weer het gevoel krijgen dat ze hun leven in eigen hand hebben, neemt hun gevoel van welbevinden toe.

Begripsverwarring

Zelfredzaamheid en eigen regie worden vaak in één adem genoemd. Zelfredzaamheid wordt dan verbonden met de kanteling vanuit de Wmo: eerst zelf, dan het netwerk en daarna pas professionals. Eigen regie (ook wel zelfregie genoemd) en zelfredzaamheid zijn echter nadrukkelijk niet hetzelfde. Eigen regie gaat om kiezen en bepalen. Zelfredzaamheid gaat om zelf doen. In de praktijk liggen de begrippen soms dicht bij elkaar. Anderen willen en kunnen inschakelen om jou te helpen is een vorm van zelfredzaamheid; tegelijkertijd is dat een vorm van eigen regie.

Juist bij kwetsbaarheid belangrijk

Eigen regie is vooral belangrijk als mensen in een kwetsbare situatie hulp of zorg van anderen nodig hebben. Het is in zo’n situatie vaak moeilijker om de regie te voeren. De wereld van zorg en welzijn heeft zijn eigen taalgebruik, mores en werkwijzen die niet altijd transparant zijn. Het kan zijn dat cognitieve, fysieke, praktische, sociale vaardigheden of kennis tekort schieten om het overzicht te krijgen dat nodig is om goede keuzes te maken. Dit kan leiden tot een bepaalde machteloosheid. Als een hulpverlener dan niet uitnodigt en stimuleert om de regie te blijven voeren, kan het zijn dat die persoon het opgeeft en geen initiatief meer neemt. Hij of zij verliest daarmee (deels) de regie over het eigen leven.

Ook de manier waarop de hulpverlening is georganiseerd, kan belemmerend werken voor de eigen regie van de hulpvrager. Bijvoorbeeld als iemand niet zelf mag kiezen van wie hij of zij begeleiding krijgt, geen inzage heeft in zijn of haar dossier of geen keus krijgt in begeleidings- of behandelingsmethoden. Uit onderzoek blijkt, dat de effectiviteit van een interventie grotendeels afhangt van de motivatie van de hulpvrager om ermee aan de slag te gaan. Voor beroepskrachten in zorg en welzijn is eigen regie een cruciaal concept als ze mensen passend en effectief willen steunen en behandelen.

Conflict tussen twee bewegingen

Twee bewegingen vormen de aanleiding tot brede aandacht voor de begrippen eigen regie en zelfredzaamheid:

1. De beweging van onderaf: de emancipatiebeweging van mensen met beperkingen die meer aandacht vragen om mee te doen in de samenleving. Daarvoor willen zij ruimte om zelf regie te voeren, en ondersteuning bij wat ze niet zelfstandig kunnen. Juist door deze maatwerkondersteuning verwachten zij optimaal te participeren en zo zelfstandig mogelijk hun leven te leiden.
2. De beweging van bovenaf: de noodzaak om te bezuinigen op de totale kosten van zorg en welzijn om de samenleving betaalbaar te houden. Vanuit het perspectief van die bezuinigingen wordt het begrip zelfregie vaak gebruikt terwijl het in feite gaat over min of meer verplichte zelfredzaamheid en wederkerigheid: de dwang of drang vanuit de overheid om meer zelf en met de omgeving op te lossen. Het zal duidelijk zijn dat bij opgelegd zelf doen geen sprake is van eigen regie, integendeel, hier wordt alle ruimte voor eigen regie ontnomen. Daarmee verdwijnen de mogelijkheden en motivatie van mensen om zelf sturing te geven en actie te ondernemen. Daardoor zal dit in veel gevallen juist niet tot het door de overheid gewenste resultaat leiden.

Duurzame oplossing vraagt lef van professional

Ruimte bieden voor eigen regie leidt tot een andere inrichting van zorg en welzijn dan wanneer de na-druk ligt op zelfredzaamheid. In plaats van de financiële noodzaak en plicht staat de menselijke behoefte centraal, Het gaat dan niet langer om een beperking van de toegang tot ondersteuning, maar de verruiming van keuzemogelijkheden. De professional zal zijn eigen handelingsruimte en professionele (eigen)wijsheid moeten durven gebruiken om aan te sluiten bij eigen keuzes en motivatie van mensen en hen daarbij te ondersteunen. Alleen op die manier kom je tot duurzame oplossingen waar mensen naar beste kunnen zelfstandig functioneren en participeren.

Van zelfregie naar eigen regie

In de loop van de jaren zijn we tot besef gekomen dat het begrip zelfregie niet helemaal omvatte wat we bedoelen en het vaak verward wordt met zelfredzaamheid. De kern van eigen regie of voorheen zelfregie, gaat om eigenaarschap van het stuur: oftewel wie bepaalt welke richting mijn leven opgaat? Zelfregie suggereert met ‘zelf’ dat het gaat om zelf doen en kan daarmee verwarrend zijn in vergelijking met zelfredzaamheid. Eigen regie zet het ‘eigenaarschap voorop: ik ben degene die achter het stuur zit. Ook al kan ik niet alles zelf doen, ik heb een bepalende stem in de richting die ik op wil.