Meer dan 150 vrijwilligers die zelf een migranten- of vluchtelingenafkomst hebben trekken momenteel door het land om in buurthuizen, diverse maatschappelijke organisaties, bij sportclubs of op andere plekken te pleiten voor gelijkheid tussen vrouwen en mannen en LHBT-acceptatie. Dat doen zij vanuit de Alliantie Verandering van Binnenuit. Dit zijn onder andere zeven migranten- en vluchtelingenorganisaties die al jaren aan de weg timmeren en nu hun krachten hebben gebundeld. In totaal organiseren zij de komende 2,5 jaar meer dan 700 bijeenkomsten.

Vastberaden

In deze bijeenkomsten, met steeds drie keer dezelfde groep, wordt onder meer verteld over mensenrechten en worden groepen gestimuleerd om samen te reflecteren op de schade die ongelijkheid aanricht. Kern van deze beweging is dat de verandering van binnenuit komt: er wordt niet van buitenaf, door instanties of overheden, geëist van mensen uit migranten– en vluchtelingengemeenschappen dat zij veranderen. Het gaat om vrouwen én mannen die zelf vaak last hebben van knellende taboes en rigide opvattingen over man-vrouwverhouding en vastberaden zijn daar zelf verandering in te brengen.

Wetenschappelijke kennis wordt gebruikt om methoden verder te verrijken

Onderbouwing vanuit de wetenschap

Dit doen de migranten- en vluchtelingenorganisaties al jaren en werpt ook zijn vruchten af. Zo zagen Turkse organisaties dat het in de Turkse de gemeenschap binnen een aantal jaren gemeengoed is geworden om huwelijksdwang af te keuren en vrije partnerkeuze te accepteren. Wat nieuw is bij de Alliantie Verandering van Binnenuit, is niet alleen de enorme schaal waarop deze bijeenkomsten momenteel plaatsvinden, maar ook dat wetenschappelijke kennis gebruikt wordt om hun eigen methoden verder te verrijken.

Sociale normen

De essentie van de aanpak van de alliantie lijkt verrassend overeen te komen met wat wetenschappers de laatste jaren hebben ontdekt over ‘wat werkt’. De wetenschap leert dat mensen meer hun best doen om anderen gelijk of goed te behandelen, als hun omgeving denkt dat ‘het zo hoort’ (1). Dit soort sociale normen kunnen zelfs meer invloed hebben op gedrag dan iemands eigen individuele opvattingen (2).

Binnen de alliantie delen de organisaties hun kennis over hoe deze sociale normen te veranderen en gebruiken ze inzichten uit de wetenschap om de aanpak verder te verfijnen. Bijvoorbeeld: sociale normen kun je niet alleen stellen door wat je zegt, maar ook door wat je doet. Als je als vrijwilliger bijvoorbeeld laat zien bevriend te zijn met iemand die homoseksueel is, geef je daarmee het goede voorbeeld aan anderen en draag je bij aan verandering van sociale normen.

Samen kiezen voor verandering en taboes doorbreken

Sociale normen veranderen is echter niet eenvoudig, het gaat vaak om eeuwenoude taboes. Als een groep zich binnen een aantal bijeenkomsten uitspreekt en voorneemt om zaken anders te pakken, is dat dus enorme stap. Bij een van de series bijeenkomsten kwam een hechte groep mannelijke oorlogsvluchtelingen samen om te praten over mensenrechten. Een vrijwilliger vertelde aan de groep dat mensenrechten onder meer staan voor recht op een veilige plek en dus ook om te vluchten uit een oorlog. De groep vluchtelingen onderschreef vervolgens collectief het belang van mensenrechten.

Vervolgens benadrukte de vrijwilliger dat mensenrechten ook staan voor gelijkheid tussen vrouw en man en respect voor anderen en hun seksuele voorkeur. Dat laatste vond de groep mannen even wennen maar als groep werd besloten dat er respectvol moet worden omgegaan met homoseksuelen. De mensenrechten waar zijzelf profijt van hebben, gelden immers ook voor anderen.

Andere voorbeelden zijn bijeenkomsten over de traditionele beelden over mannen en vrouwen die migranten van hun ouders hebben verkregen. Waar vervolgens nagedacht en besproken wordt op welke wijze zij eeuwenoude opvoedingspatronen kunnen doorbreken.

Het voornemen om respectvol om te gaan met LHBT’s is enorme winst

Verandering gaat stapje voor stapje

Misschien klinkt dat voor veel lezers niet als een grote verandering. Maar als je bedenkt dat de vluchtelingen uit een land komen waar homoseksuelen een gevangenisstraf krijgen en waar vrijwel nooit openlijk over homoseksualiteit wordt gepraat, is het voornemen om respectvol om te gaan met LHBT’s enorme winst.

Datzelfde geldt als mensen zich bereid tonen om meisjes in de opvoeding evenveel vrijheid te bieden als jongens; eeuwenoude tradities die met de paplepel zijn meegegeven over ‘eer’ en ‘schaamte’ moeten daarvoor overwonnen worden. Maar de praktijk laat zien dat dit - stapje voor stapje - zeker mogelijk is.

Van buitenaf wordt de plank vaak misgeslagen

Essentieel in deze beide voorbeelden is dat de groep inziet en ervaart dat verandering nodig is. Het helpt hierbij dat de vrijwilliger die de groep begeleidt uit hetzelfde land afkomstig is als de deelnemers. In het bijzonder mensen die we tot onze eigen groep rekenen hebben écht invloed op onze normen (3).

Van buitenaf verandering teweeg brengen is vaak heel lastig. Wanneer mensen het gevoel krijgen dat de verandering wordt opgelegd door anderen, is er vaak weinig effect, en wekt dit zelfs veel weerstand op. Een campagne met bijvoorbeeld posters of folders waarbij mensen uit migranten- en vluchtelingengemeenschappen het gevoel hebben er zelf geen stem in te hebben, is meestal niet effectief.

De les vanuit migranten- en vluchtelingenorganisaties voor de samenleving

Het van binnenuit werken, daar kunnen ook andere organisaties en gemeenschappen zoals sportclubs, kerkgemeenschappen, studentenverenigingen of de collega’s op kantoor iets van leren. Wil je bijvoorbeeld grensoverschrijdend gedrag aanpakken bij een studentenvereniging? Het heeft weinig effect om studenten van buitenaf te dwingen een cultuuromslag te maken. Maar binnen de studentenvereniging zelf zijn vast meisjes én jongens te vinden die het ook anders willen. Steun hen om het gesprek aan te gaan binnen hun vereniging. Dat is een goede en waarschijnlijk de meest effectieve strategie voor verandering.

(1) Dit laten onder meer onderzoeken zien van Blanchard, Crandall en Monteith. Deze literatuur is terug te vinden in het dossier Wat werkt bij het verminderen van discriminatie.
(2) Zie o.a. Tankard, M. E., & Paluck, E. L. (2016). Norm perception as a vehicle for social change. Social Issues and Policy Review, 10(1), 181-211.
(3) Felten & Taouanza (2018) Wat werkt bij het verminderen van discriminatie.

Dit artikel verscheen eerder op Sociale Vraagstukken.