Een sociaal vraagstuk

In de Volkskrant noemt Vledder dat het energievraagstuk vooral een sociaal vraagstuk is. Volgens Vledder zal de energietransitie alleen slagen als burgers het zien als een project waar ze onderdeel van uitmaken. 'Burgers moeten niet worden betrokken, maar zich betrokken voelen. Dat is cruciaal voor het welslagen van de energietransitie, maar het is ook een uitgelezen kans om de grote kloof tussen overheid en burgers op gemeentelijk niveau te overbruggen. Dat vraagt geduld en welgemeende aandacht. Deze prachtige gedachten komen vooral voort uit de harde realiteit waar we met ons project tegenaan liepen. We wilden de bewoners paaien met een aanbod van 70 euro, te besteden aan energiebesparende producten in een webshop. Misgegokt. De mensen keken ons wantrouwend aan, hadden geen computer of wisten er geen raad mee en hadden wel belangrijkere zaken aan hun hoofd. Overleven. Dus wij stonden al snel met lege handen.'

Gerrit Vledder in gesprek met buurtbewoners. Foto door José Eleonore Fotografie.

Cultureel vraagstuk

De bewoners waar Vledder bij aan de deur komt, spreken soms geen Nederlands. 'Het is ook een cultureel vraagstuk. Dat gaat niet alleen over taal. Daarvoor hebben we een vertaler op onze website gezet, waar alle teksten in 14 talen kunnen worden vertaald. Ook in het Fries, want ik kom uit Friesland. Dat is een klein grapje. Grapjes zijn trouwens belangrijk', zegt Vledder lachend. 'Maar het gaat ook over sociale cohesie. In Smitsveen wonen vier grote gemeenschappen: een Turkse, een ‘Arabische’, een Eritrese en een Somalische. We zijn begonnen met generieke informatie, maar vooral via de inzet van sociaal makelaar Zoulikha Seddiki van Welzijnsstichting Balans kwamen we erachter dat bijeenkomsten in die gemeenschappen het effectiefst zijn. Zo hebben we nu bewoners bij elkaar gehad uit de Somalische, de Turkse en de Eritrese gemeenschap. Steeds waren zo’n twintig mensen aanwezig, die via de eigen netwerken waren benaderd. Het is natuurlijk doodzonde dat die gemeenschappen zo gesegregeerd leven, ook van elkaar. Dus we zijn nog lang niet klaar.'

'Het is doodzonde dat gemeenschappen zo gesegregeerd leven. We zijn nog lang niet klaar'

Radiatorfolie en andere maatregelen

Niet iedereen staat ervoor open om maatregelen te nemen om het huis te isoleren. Maar hoe het lukt om die mensen toch te bewegen, is volgens Vledder heel praktisch. 'Lerend vermogen, een subsidiegever (de provincie Utrecht), die ruimte geeft en een zeer nauwe samenwerking van zeven partners die wat willen in de wijk. Welzijnsstichting Balans is daarin een cruciaal draaipunt. Zij werken als organisatie heel gericht met vrijwilligers, vooral vrouwen, van alle culturen. Met name Zoulikha Seddiki, die al 26 jaar als sociaal makelaar werkt in Smitsveen. Zo persoonlijk is het. Zij heeft een enorm persoonlijk netwerk. In dit project is bijvoorbeeld koken een belangrijk draaipunt. Balans heeft een prachtige keuken, waar vrouwen van allerlei culturen samenwerken en koken. Zo hebben ze voor ons inmiddels zeker zeven of acht keer gezorgd voor heerlijk eten met een verhaal over hun land van herkomst. Bijvoorbeeld voor de vrijwillige klusbrigade die op zaterdagen huis aan huis energiebesparende maatregelen aanbrengt bij bewoners.'

Met welk resultaat?

'Het is vooral een leertraject voor ons allemaal', vertelt Vledder. 'Dat is naast Welzijnsstichting Balans ook vrijwilligersorganisatie Energie Actief Soest met zijn energiecoaches, woningcorporatie Portaal, de gemeente Soest met ambtelijke en bestuurlijke betrokkenheid van Energietransitie en Sociaal Beleid, Schuldhulpmaatje Soest, het Energieloket van de gemeente Soest en de Hogeschool Utrecht. We leerden wel relatief snel. Want we zijn begonnen in september 2021 en hebben nu een totaal ander project dan wat we hadden bedacht. En het succes komt nu. Zo hebben we met Present Soest een huis-aan-huis-aanpak georganiseerd in één flat met honderd woningen, en bij 63 mensen kleine energiebesparende producten aangebracht. En we zijn net begonnen met de tweede flat, waar we samen met negen leerlingen van het Baarnsch Lyceum 23 flats hebben 'gedaan'. En medewerkers van Portaal gaan nu ook een flat van honderd woningen aanpakken. Ik heb nog nooit zo’n inspirerend samenwerkingsproject gedaan.'

Cruciaal voor het succes

Intersectorale samenwerking, oftewel 'koppelkansensessies', is onmisbaar voor het succes. 'Het is een vreselijk woord, maar beschrijft heel adequaat wat we doen. De partners in het project komen met maandelijkse regelmaat bij elkaar om te bezien hoe we nog beter kunnen doen wat we aan het doen zijn. De crux is daarbij dat iedereen inbrengt wat hij of zij toch al doet. En we spreken elkaar aan. En iedereen is er bij, bij die sessies. We komen lachend binnen en gaan lachend de deur weer uit.'

'Het is schokkend, maar we leven samen in een land waar we elkaar niet kennen'

Verkeerd beeld van burgers

Eefje Cuppen, hoogleraar en directeur van het Rathenau Instituut, vertelt tijdens het Kerstdebat over het beeld dat bestuurders van burgers hebben bij de energietransitie. Volgens Vledder hebben ze de verkeerde beelden. 'Maar niet alleen bestuurders. Voor mij is ons project een cultuurschok. Ik ben erachter gekomen dat ik in een enorme bubbel leef. Ik heb eerder één keer met een Marokkaanse vrouw samengewerkt. Ik had allemaal ideeën over hoe het zou moeten, maar in dit project bleek alles anders. Ik had geen idee. Ik heb nu mooie contacten met mensen uit allerlei culturen en leer elke dag. Het is schokkend, maar we leven samen in een land waar we elkaar niet kennen. En onvoldoende in staat zijn werkelijk bruggen te slaan. En dat is wat mij het meest motiveert in dit project. Het is wel mogelijk om samen te leven. Sociale cohesie kan als we echt investeren in samenwerken. En de energietransitie, een enorme gezamenlijke opdracht, vraagt daarom. Daarom kunnen we ook niet weg uit Smitsveen als het project afloopt op 31 maart. En dat gebeurt ook niet, want we vinden gehoor bij de bestuurders in Soest.'

Moet er meer verplicht worden?

Utrecht kiest voor een verplichting om mensen van het gas af te halen. Zou verplicht veel meer moeten gebeuren, ook op andere terreinen van de energietransitie? 'Eerst moet me even iets van het hart. Mij valt op dat de eerste wijk waar 'van het gas af' verplicht wordt een zogenaamde krachtwijk is. Maar mijn antwoord op je vraag is: nee, dat moet niet. We hebben de tijd tot 2050. We hebben geen haast. We moeten open met bewoners in gesprek zonder mes op tafel, niet gaan dreigen. Je moet wel transparant zijn over het einddoel. Wij hebben het in ons project niet over 'van het gas af'. We hebben het over een 'comfortabel en energiezuinig huis'. Daar begint het mee. Als we de mensen meenemen is er veel mogelijk. Dat blijkt ook in Smitsveen. Als we het geld van de energietransitie niet investeren in overvliegende commerciële trajecten, maar in een gedegen sociale aanpak.'

Bannerfoto door José Eleonore Fotografie.