Voor veel laaggeletterden in Nederland lijkt het alsof ze op een B-weg zitten en de oprit naar de hoofdweg niet kunnen vinden. De remedie lijkt zo klaar als een klontje: leren lezen, leren schrijven en/of leren rekenen dus. Dat is echter niet zo eenvoudig.

Ervaringen uit het verleden

Niet iedereen durft te vertrouwen op eigen kracht en kunnen, en vaak ook niet op steun van derden. Dat kan te maken hebben met ervaringen uit het verleden. Denk aan geen of ondermaats onderwijs, dyslexie, problemen met zien of concentratieproblemen.

'Er is een andere strategie nodig is om ze te verleiden'

Verleiden

Het lijkt logisch om voor laaggeletterden aanbod te creëren met projectnamen waarin taal centraal staat. Voor veel laaggeletterden werkt dit echter niet. Zeker niet voor de mensen die een negatieve ervaring hebben met leren: een dergelijke omgeving herinnert hen hieraan. Uit onderzoek van Lost Lemon naar de verschillende typen laaggeletterden, blijkt dat er voor ieder type een andere strategie nodig is om mensen tot leren te verleiden. Essentieel is om verbinding te maken met de leefwereld en inzicht te krijgen in 'het waarom' achter gemaakte keuzes. De Processpecialisten brachten bijvoorbeeld in kaart hoe laaggeletterden hun reis naar beter lezen en schrijven ervaren en de methode Klasse! maakt gebruik van verschillende profielen om laaggeletterden te vinden, te benaderen en te werven.

Taalambassadeurs

Een belangrijke hulpbron bij het vinden en bereiken van NT1 laaggeletterden (Nederlands als moedertaal) zijn zogeheten ‘taalambassadeurs’ of ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid. Taalambassadeurs zijn ex-laaggeletterden die taalonderwijs hebben gehad en zijn aangesloten bij de landelijke Stichting Belangenbehartiging Alfabetisering ABC. Stichting ABC is een vrijwilligersorganisaties vóór en dóór laaggeletterden in Nederland. Zij komt op voor de belangen van laaggeletterden, geven voorlichting op basis van hun eigen verhalen, testen websites en teksten op helderheid en organiseren ontmoetingen tussen taalambassadeurs. De ambassadeurs dragen bij aan de werving van cursisten voor taalonderwijs, participeren in testpanels of denken mee over beleid om taboes te doorbreken. Stichting Lezen en Schrijven en Bureau Maak en Vermaak deden onderzoek naar de meerwaarde van de inzet van ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid en maakten een video waarin de rol van de ervaringsdeskundige wordt uitgelegd.

'De meerwaarde van van Taalambassadeurs wordt breed onderkend.' 

Moeilijk vindbaar

De afgelopen jaren is de vraag naar taalambassadeurs flink gegroeid, want hun meerwaarde wordt breed onderkend. Ook het actieprogramma Tel mee met Taal benadrukt in de aanpak 2020-2025 het belang van de inzet van ervaringsdeskundigen. De aanpak is gericht op het bereiken van meer mensen die Nederlands als moedertaal hebben en kinderen met (dreigende) taalachterstand, het verbeteren van algemene digitale vaardigheden en het vergroten van de kwaliteit van het beschikbare aanbod. 

Helaas wordt het steeds lastiger om aan de toenemende vraag naar taalambassadeurs te voldoen, merkt ook Stichting ABC. Tot tien jaar geleden leverden roc's een grote bijdrage aan het vinden, enthousiasmeren van mensen om ambassadeur te worden. Vanwege de veranderde rol en financiering van de roc's is daar momenteel nauwelijks nog sprake van. De toestroom naar de opleiding voor nieuwe taalambassadeurs is daardoor sterk afgenomen.  

Innovatiekamers ABC

Om dit probleem te tackelen, heeft Tel mee met Taal subsidie verstrekt aan Stichting ABC om de inzet van ervaringsdeskundigen op het gebied van laaggeletterdheid te versterken. De aanpak laaggeletterdheid is gedecentraliseerd naar gemeenten. Binnen het project ‘Innovatie inzet Ervaringsdeskundigen Laaggeletterdheid bij gemeenten’ zijn op verschillende plekken in het land zogenaamde innovatiekamers opgezet. Dit zijn samenwerkingsverbanden tussen lokale of regionale partners die op zoek gaan naar innovatieve werkwijzen om de inzet en werving van ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid te bevorderen. 

Het doel van deze innovatiekamers is om nieuwe ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid te vinden en op te leiden tot taalambassadeur en hun inzet duurzaam in te bedden in lokale beleidssystemen. De innovatiekamers zijn geselecteerd op basis van een aantal criteria die als succes bevorderend naar voren kwamen uit eerder onderzoek van de Stichting ABC. Zo is binnen de gemeente Breda, waar innovatiekamers zijn opgezet, interesse en draagvlak voor een duurzame aanpak van laaggeletterdheid. Ook is er een enthousiast netwerk dat potentiële ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid een ontmoetingsplek kan bieden. Verder is er een projectleider die de rol van netwerker en verbinder op zich neemt en in staat is de lokale samenwerking en infrastructuur te helpen versterken.

Corona

De coronapandemie maakt het lastig om grote stappen te zetten in het project, maar de innovatiekamers blijven verbinding zoeken met de doelgroep laaggeletterden. Zo namen innovatiekamers Rivierenland, Arnhem en NVN het initiatief voor een campagne voor de werving van ervaringsdeskundigen. Uiteindelijk bundelden zeven innovatiekamers de krachten en maakten vier wervingsvideo's (Taalambassadeur Martijn, Taalambassadeur José, Taalambassadeur Annet, Taalambassadeur Ria) voor elke rol waar een ervaringsdeskundige op kan worden ingezet. In iedere video heeft een andere ervaringsdeskundige de hoofdrol. De video's zijn te zien via het YouTube-kanaal van de Almelose welzijnsinstelling Avedan.

De innovatiekamers doen daarnaast hun best om ervaringsdeskundigen naar het geactualiseerde trainingsaanbod te leiden, waarin zij leren hun rol zo goed mogelijk in te vullen. Andere voorbeelden van de activiteiten van de innovatiekamers, zijn te vinden in de nieuwsbrieven van Stichting ABC.