Ricardo Goncalves is coördinator en teamleider ervaringsdeskundigheid. Hij faciliteert processen rondom ervaringsdeskundigheid in de verslavingszorg, bij justitie en in jeugdzorg.

Authenticiteit

‘Authenticiteit begint al bij de kennismaking, dan gebeurt er al iets. De persoon voor me ziet al meteen: daar komt een ander soort hulpverlener aan, anders dan ik gewend ben. Dat is gewoon mijn hele mimiek en uitstraling. Ik ben daarin niks veranderd: mijn postuur, tatoeages, manier van kleden zijn allemaal hetzelfde als vroeger. Ik zie dan de eerste non-verbale reactie. Iemand denkt zo van: ‘Dit is misschien interessanter dan stoffige Piet’. Maar dan zit je nog in de eerste fase van kennismaking en vaak zit die persoon nog met gesloten armen tegenover je. Iemand die al tien tot vijftien jaar in de hulpverlening zit en denkt: ‘Het zal allemaal wel.’ Na zo’n eerste kennismaking vertel ik uitvoerig mijn herstelverhaal aan hem of haar. Thuis, ongezond, internaat, zwerfjongere, dat diep ik helemaal uit. Dat is wel een verhaal van een half uur. Je ziet iemand open worden en de ogen gaan open staan. Ze horen gelijkenissen omdat het dezelfde ervaringen zijn. Dat wekt interesse, dat wil je horen en dan vragen ze bijvoorbeeld: ‘Wat gebeurde er toen bij jou dan?’ Ik merk als dat gebeurt, dat de houding verandert. En dan komt het echte gesprek op gang. Dan merk je dat diegene je een kans wil geven en toch open staat voor verder contact. Ik ben eigenlijk gewoon een open boek dat zijn verhaal vertelt, zeg maar. Ook de slechte dingen. Ik moet goed oppassen om bepaalde dingen niet te verheerlijken. Dat is een stuk dat ik niet zomaar inzet. Want sommige mensen verheerlijken dat. Ik vertel niet de lusten maar wel de lasten, anders maak ik het mezelf lastig. Dat is de basis van het contact. Het succes zit ’m erin dat veel mensen hulpverleningsmoe zijn. En als ik dan vertel: dat was ik ook. Maar ik ben me op een gegeven moment door bepaalde situaties steeds meer open gaan stellen voor behandeling. En daar heb ik dit, dit en dit behaald. Dan krijg ik de interesse.’

Deskundig handelen

‘Deskundig handelen zit ‘m er voor mij in: doen wat je zegt en zeggen wat je doet. Je moet altijd nakomen wat je zegt. Je hebt met mensen te maken die al heel vaak gekwetst zijn. Als jij niet doet wat je zegt, toon je ook geen respect en ook geen solidariteit. Als je niet doet wat je zegt en niet zegt wat je doet, ben je je integriteit niet aan het naleven en dan ben je voor mij ook niet deskundig aan het handelen.’

Hoop

‘Het categoriseren van mensen helpt niet. Ik zie dat er op een bepaalde manier over mensen wordt gepraat. Ik heb ook in de maatschappelijke opvang gewerkt, in de nachtopvang. Dat is moeilijk werken omdat mensen erg in de shit zitten. Vanuit het team werd op een bepaalde, negatieve manier over die mensen gepraat. Als mensen vanuit de opvang dan iets goed willen doen, is dat moeilijk. Want je zit daar al in een spiraal van mensen die je niet vertrouwen. Dan krijg je ongelijkwaardigheid. Dat gaat tegen mijn waarde in om iedereen een kans te geven, al is het de zoveelste. . Ik heb in casussen gezeten met een procesregisseur die supergelovig was. Er speelden een stuk of negen casussen waarbij iedereen die cliënt al had opgegeven. De procesregisseur en ik bleven erin geloven terwijl anderen afhaakten. Hij vanuit de insteek: ik geloof in god en mensen hebben veel kansen nodig. En ik vanuit ervaringsdeskundigheid, want ik ben zelf al zo vaak op mijn bek gegaan. Werken in de zorg of in het sociaal domein, je ziet meer slechte dingen dan goede. Wil je mensen ondersteunen, dan moeten ze jou vertrouwen en dan moet je mensen kunnen aanvoelen en daar is een bepaalde wijsheid en hoop voor nodig.’

Miranda de Haas werkt sinds 2018 als ervaringsdeskundige bij de gemeente Meppel op de beleidsafdeling.

Integriteit

‘Integriteit en ernaar leven, dat is echt een kernwaarde van mij. Voor mij betekent het dat ik congruent ben. In wat ik denk, wat ik zeg en wat ik doe. Ik vind het belangrijk om daar ook verantwoordelijkheid voor te nemen. Ik doe ook geen concessies in mijn eigen integriteit. Ik kies mijn woorden zorgvuldig en ik vind het belangrijk om oordeelloos te luisteren naar het verhaal van de ander.’

Hoop

‘Ik ben een levend voorbeeld. Doordat ik negen jaar lang aan zelfonderzoek heb gedaan, heb ik veel ervaringskennis opgedaan en kan ik anderen daarin meenemen. Ik vind het belangrijk om de liefdevolle ruimte voor de ander vast te houden, holding space, waarin hij of zij naar zichzelf kan kijken, inzichten op kan doen of oplossingen kan vinden. Dit is een belangrijke waarde van een ervaringsdeskundige. Doordat ik zelf een heel innerlijk proces heb gelopen, kan het de ander inspireren om ook in beweging te komen, maar dat is niet mijn insteek. Iemand anders bepaalt zelf of hij innerlijk in beweging komt. Het present zijn vind ik daarbij belangrijk, niets van de ander ‘moeten’. Door zelf mijn verhaal te delen, geeft het de ander toestemming om ook uit zijn lijden te stappen - als hij dat wil - , wat voor mij meteen de kern raakt van waarom ik mijn ervaringskennis deel met anderen. Ik zie mezelf als onderdeel van het collectief helen van trauma.’

Oprecht zijn

‘Dat ik oprecht ben naar mezelf, maar ook naar de ander, is een kernwaarde voor mij. Daarnaast is het een principe van mij dat ik in iedere situatie doe wat het beste is voor iedereen. Ik hou daarbij rekening met mijn eigen belang én het belang van anderen. Het gaat dus niet alleen om mij, maar om het geheel.’

Liefde

‘Wat ik eigenlijk doe als ervaringsdeskundige is liefde zichtbaar maken. Het onzichtbare zichtbaar maken. Ik kan niet de hele wereld liefdevol maken maar ik kan wel een voorbeeld proberen te zijn voor mensen met wie ik in aanraking kom. Dat doe ik door oordeelloos te zijn, gelijkwaardigheid en ruimte te creëren voor de ander. Zodat de ander het lijden kan ontstijgen, om dichter bij zichzelf te komen en te kunnen groeien. Want dat is wat liefde doet.’

Bea Jongsma werkt als coach bij Howie de Harp/HVO Querido, een opleiding voor ervaringsdeskundigen in Amsterdam.

Gelijkwaardigheid

‘Wat we in de klas elke dag doen is een rondje: hoe zit je erbij? Dat vragen we aan de studenten, gastdocenten en aan onszelf. En als ik thuis iets meegemaakt heb waardoor ik instabiel ben, dan vertel ik dat aan de klas. Het maakt niet uit wat er gebeurd is. Daar is ruimte voor. Ook zoals laatst, toen mijn collega een issue had. Ze vertelde in tranen waar het vandaan kwam en voelde dat ze er helemaal mocht zijn en erbij mocht horen. Dus bij het inchecken in de ochtend ben je al ervaringsdeskundig bezig.’

Kwetsbaarheid en inclusiviteit

‘Je mag kwetsbaar zijn in iedere positie. Hoe kijk je naar mensen? Het heeft ook te maken met inclusiviteit. Je denkt misschien dat het altijd over de ander gaat maar je kunt zelf ook aan de beurt zijn. Of bang zijn dat het kwetsbare ergens raakt aan jouw eigen leven. Zo iemand: een verslaafd- of ander kwetsbaar persoon, die hoort niet bij, mij denken mensen soms. Dat indelen in ‘wij’ en ‘zij’, dat doen mensen en dat gebeurt ook in de politiek.’

Wederkerigheid

‘Ik heb zelf een re-integratietraject gehad en daar kreeg ik te maken met een coach die weliswaar geen ervaringsdeskundige was maar wel een pittig leven heeft en heeft gehad. Ook als het ging om haar zoon. Ze zei dan af en toe: ‘Vind je het goed als ik even wat deel over mijn zoon?’ Dan reageerde ik daarop en dan zei ze: ‘Oké, daar heb ik wat aan’. En dan voelde ik me gelijk een stuk beter. Want als het nooit over de ander gaat, blijf ik maar de cliënt.’

Merle van den Oever is werkzaam als ervaringsdeskundige in het sociaal domein.

Oordeelloosheid

‘Ooit maakte ik een situatie mee waarin een dame in crisis met een mes voor me stond. Ik denk dat de mate waarin ik in staat was om contact met haar te maken in deze situatie heeft geholpen. Door het weglaten van een oordeel heb ik met compassie naar haar kunnen luisteren en haar ook écht kunnen horen, hoe ingewikkeld dat ook was. Als je je echt gehoord voelt, laat je steeds meer van jezelf zien. Hierdoor leg je de basis voor het vertrouwen van iemand anders, wat het contact en het proces voor de persoon naar mijn idee ten goede komt.’

Solidariteit

‘Solidariteit is voor mij: jíj bent een persoon en ík ben een persoon. Jíj maakt dingen mee in je leven die je vormen tot wie je nu bent en ík heb dingen meegemaakt. In die zin zijn we gelijkwaardig en verbonden als mens. Dan hoeft het niet altijd per se te gaan over het diep delen van ervaringsdeskundige kennis. Maar het gaat wel over het tonen van menselijkheid.’

Gelijkwaardigheid

‘Over gelijkwaardigheid hebben collega’s altijd leuke discussies. Een relatie is bij de start niet gelijkwaardig omdat je vanuit een bepaalde expertise of discipline komt. Bij de buurtteams is dat nog meer aan de hand dan de andere dienstverlening. Onze ervaringsdeskundige collega Eva werkt in één van die buurtteams. Eva zegt altijd: je bent niet gelijkwaardig maar evenwaardig. Dus je bent allebei evenveel waard maar niet gelijkwaardig.

Josephine Tukker is Peer Support Facilitator bij het Enik Recovery College in Utrecht en senior ervaringsdeskundige

Inclusiviteit

‘Inclusiviteit is voor mij alles wat je uitstraalt naar mensen zodat zij (het gevoel krijgen dat ze) zich  welkom mogen voelen en erbij horen. Dat ze hier mogen zijn met alles wat ze meenemen. En daar komt de rest wat je doet als ervaringsdeskundige in mijn beleving allemaal uit voort. Diversiteit, gelijkwaardigheid en verbondenheid. Bij Enik gaat het in mijn werk om het creëren van een gezamenlijke leeromgeving. Je bent samen aan het leren en aan het ontwikkelingen en dan helpt het enorm als je je verbonden voelt. Dat geeft saamhorigheid. Verbondenheid is gelijk ook lastig binnen de psychiatrie. Je verbonden voelen met jezelf en de ander kan ingewikkeld zijn. Me verbinden is voor mij ook zeker niet vanzelfsprekend. Ik worstel ook met hoe ik connectie kan maken met anderen en toch kan blijven voelen wat er in dat contact met mijzelf gebeurt. Ik heb me regelmatig afgevraagd of het ook oké is als dat niet (direct) lukt of als je dat niet voelt. Kan ik dan toch deelnemen aan een bijeenkomst? Het antwoord op die vraag is een volmondig ja, en daarom is inclusiviteit de meest belangrijke waarde.’

Wederkerigheid

‘Wederkerigheid is enorm helpend om je een krachtig mens van betekenis te gaan voelen of te blijven voelen. Een voorbeeld: als je ondersteuning of hulp krijgt, is het verrijkend dat je je gesteund voelt maar ook als je de ander kunt steunen. Je wordt ondersteund maar je ondersteunt ook. Het is niet zo dat ik jou steun omdat ik dan toevallig de professional ben en jij 'maar' de ontvanger. Nee, ik ontvang en geef ook. En daar zit voor mij een essentiële, helende factor. Vooral voor mij persoonlijk is het belangrijk dat we iets kunnen betekenen voor elkaar. Je hebt het gevoel: ik ben van waarde, ik kan ook iets betekenen voor die ander. Ik had laatst contact met een professional van een andere organisatie die juist zei: binnen de behandelsetting moet de cliënt kunnen leunen op de professional. Ik geloof dat wel maar tegelijkertijd is wederkerigheid voor mij zo’n menselijke en helende factor dat ik me afvraag: waarom wordt daar niet meer gebruik van gemaakt?’ 

Vrije ruimte

‘Hoe kun je de vrije ruimte faciliteren? Kunnen we in gesprek gaan zonder dat we er met zijn allen uit moeten komen? Niet van A naar B moeten. Dat er even niets opgelost hoeft te worden en we het gewoon open kunnen houden. In gesprek kunnen gaan over een thema of situatie zonder dat het ergens naar toe hoeft te gaan. Ik denk dat we dat bij Enik heel goed doen. Ik hoor vaak terug in evaluaties: ‘Ik mag hier zeggen wat ik wil zeggen, me laten zien zonder dat iemand gaat redden.’ En dat geeft ruimte. Je mag helemaal zijn wie je bent met alles wat je meeneemt. Gelijkwaardigheid komt hier ook weer in terug.’

Elly van Bokhoven is ervaringsdeskundige bij een ontwikkel- en werkbedrijf en werkzaam bij het Financieel Loket in Eindhoven.

Gelijkwaardigheid

‘Als ik met mensen in gesprek ga, dan zijn we gelijken. Op dat moment plaats ik mezelf niet boven de ander omdat ik aan de andere kant van de tafel zit. Ook ga ik nooit tegenover iemand zitten, maar plaats ik de stoel altijd aan de zijkant van de tafel en laat ik ze meekijken op mijn laptop zodat zij zien wat ik typ. Om de mensen gerust te stellen, vertel ik ook altijd iets over mezelf. Hierdoor voelen de mensen erkenning en dit laten ze weten door te zeggen dat ik ze snap en begrijp. Tijdens telefoongesprekken heb ik het ook nooit over cliënten, dat vind ik verschrikkelijk. Ik ben gewoon een open persoon en dat merken ze ook.’

Eerlijkheid

‘Tijdens gesprekken ben ik ook altijd eerlijk en direct. Als ik met mensen de uitgaven en inkomsten doorneem en zie dat er iets niet klopt of dat er te weinig geld is om te besteden, dan spreek ik ze hierop aan. Dan vraag ik bijvoorbeeld of er een verslaving is, want dat is duur. Uiteraard mogen ze zelf weten wat ze doen, maar dan moeten ze wel weten dat ze andere dingen moeten laten. Daar ben ik dan heel open over en dit waarderen ze ook.’

Oordeelloos

‘Als ervaringsdeskundige ben ik heel erg meelevend en begripvol. Maar dat wil niet zeggen dat ik alle situaties begrijp. Als je iets niet begrijpt, heb je al snel een oordeel maar dat wil ik hier niet omdat ik heel goed weet wat voor gevoel dat geeft. Iedereen beleeft het op zijn of haar manier en elke situatie is anders.’

Geduldigheid

‘In mijn werk moet ik wel open en geduldig zijn. Dat is een heel belangrijke waarde, vooral in het bedrijf waar ik werk. Bij mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt of mensen die een andere taal spreken, moet je niet alleen geduldig zijn maar moet je ook de tijd nemen. Hierdoor begrijpen zij ook wat er speelt.’