‘Ik vind dat de stem van ervaringsdeskundigen beter tot z’n recht moeten komen in beleid en uitvoering’, zegt Saskia Keuzenkamp, directeur kennis en innovatie bij Movisie en bijzonder hoogleraar participatie en effectiviteit bij sociologie aan de Vrije Universiteit. ‘Veel ervaringsdeskundigen die nu in het sociaal domein actief zijn, klagen dat ze kortstondig worden opgeroepen voor een praatje of een presentatie en met een boekenbon vertrekken. Degenen die een betaalde baan hebben worden vooral ingezet om individuele cliënten te begeleiden.’

Averechtse uitwerking

‘Daarmee missen we een belangrijke kwaliteit van ervaringsdeskundigen en dat is kritisch kijken naar het systeem van binnenuit en meewerken aan beleidsvorming en beleidsbepaling.’ Die kritische noot is nodig, volgens Keuzenkamp. ‘Nu sluit veel beleid niet aan op de praktijk waarin mensen leven of heeft het zelfs een averechtse uitwerking, ondanks dat het met veel kennis en kunde en de beste bedoelingen tot stand komt. Ervaringsdeskundigen hebben beter voor ogen welke effecten beleid in de praktijk op mensen kan hebben.’

Groeiende waardering

Juist het feit dat ervaringsdeskundigen steeds worden uitgenodigd voor congressen en brainstormsessies rondom beleid en geïnterviewd worden door vakbladen getuigt toch van een groeiende waardering van ervaringsdeskundigen? ‘Misschien dat er inderdaad zo’n groei is, maar het nu tijd om meer ervaringsdeskundigen aan te stellen als ervaringswerkers – betaalde ervaringsdeskundigen.’

Bonken en meebeslissen

De emancipatie van ervaringsdeskundigen vergelijkt Keuzenkamp met de vrouwenbeweging uit de jaren ’60 en ’70. ‘Toen had je radicale actievoerders op straat die op de deuren bonsden, en feministen in de instellingen die daadwerkelijk met verbetering van beleid bezig waren. Beide groepen waren nodig voor de emancipatie van vrouwen, en beiden zijn nodig voor de emancipatie van ervaringsdeskundigen.’

Quotum

‘De ggz werkt al langer met ervaringswerkers. Daar zie je dat zelfs een zeker quotum is ontstaan. Alle FACT-teams moeten bijvoorbeeld een bepaald percentage ervaringsdeskundigen in dienst hebben. Bij sociale wijkteams en buurtteams zie je zo’n vereiste nog niet. We hebben gezocht naar ervaringswerkers in sociale wijkteams, en we konden maar weinig uitvoeringsinstellingen vinden die een ervaringswerker in dienst hebben.’ Movisie is momenteel bezig met een scan over de positie van ervaringswerkers in het sociaal domein. ‘Nu is dat beeld nog heel onduidelijk.’

Samen sterk

Ervaringsdeskundigen inzetten om interne processen ook kritisch tegen het licht te houden vergt extra aandacht. ‘Kritiek geven op je collega’s en zeker op je broodheer is erg spannend. Daarom zou ik ook meer dan één ervaringsdeskundige aannemen. Samen staan ze sterker dan als ze in hun eentje ‘de’ kritische stem moeten vertegenwoordigen.’

Meerwaarde

Kritiek over je eigen functioneren organiseren vraagt moed. Toch moeten professionals en hun leidinggevenden goed begrijpen wat de meerwaarde is van deze collega’s, vindt Keuzenkamp. Ze geeft een voorbeeld van een zorgmijder die dankzij grote inzet van een ervaringswerker zich ertoe had gezet om wmo-hulp aan te vragen bij het wijkteam voor hulp bij persoonlijke hygiëne– hij stonk nogal. ‘Toen hij bij de professional aankwam, haalde die een intake-formulier uit een la om een zelfredzaamheidsmatrix in te vullen. Je zag die man gewoon afhaken. De ervaringsdeskundige was niet bij het betreffende moment, maar zij zijn de uitgelezen medewerkers om de professional op die ongevoeligheid te wijzen.’

Niet overbodig

Desondanks moeten professionals niet denken dat ze overbodig zijn, benadrukt Keuzenkamp. ‘Professionals worden niet overbodig als ze samenwerken met ervaringsdeskundigen. Zij weten formele wegen in de hulpverlening en kunnen indicaties afgeven of aanvragen en beschikken over vakkennis op het gebied van hulpverlening – daar zijn ervaringsdeskundigen niet voor.’

Eerder gepubliceerd op Zorg en Welzijn.