Gaat de Oekraïne-oorlog ten koste van de aanpak van onze eigen problemen?

De opvang van Oekraïense vluchtelingen brengt hoge kosten mee. Gaat dat niet ten koste van het aanpakken van onze eigen Nederlandse problemen? We kunnen de oorlog ook aangrijpen om schrijnende binnenlandse kwesties aan te pakken.

De oorlog in Oekraïne wekt veel solidariteit op met een volk in verdrukking, maar geeft ook scheve ogen. Kunnen we niet beter eerst onze eigen daklozen huisvesten? En om te beginnen eens meer sociale huurwoningen bouwen? Ofwel, waarom kunnen we wel mensen van elders opvangen en onze eigen burgers niet?

We kunnen die laatste vraag ook anders stellen: Waarom maken we van de Oekraïense nood geen deugd en pakken we niet in één moeite door de ernstige sociale problemen in Nederland aan? Met de coronacrisis bleken er opeens ook heel veel grenzen verlegd te kunnen worden. In korte tijd is er nu weer een groot gevoel van urgentie dat we heel goed kunnen verbreden. Het zou simpelweg zonde zijn om er geen gebruik van te maken en door te blijven modderen met schrijnende kwesties als dakloosheid, haperende inburgering en verpietering van mensen met een beperking. We kunnen nu laten zien dat we daar korte metten mee kunnen maken, de geesten zijn er rijp voor. Zowel het kabinet, de nieuwe gemeenteraden als wijzelf kunnen de handen uit de mouwen steken.

Neem de 32.000 Nederlanders die nu bij gebrek aan een woning op straat, in de opvang of ergens op een bank moeten bivakkeren. Het aanpakken daarvan is veel minder ingewikkeld dan we denken. Er kan al veel worden gewonnen wanneer we, zoals de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving enkele jaren geleden adviseerde, het recht op huisvesting voorop te stellen. Huisuitzettingen wegens huurschuld bijvoorbeeld zijn helemaal niet nodig. Pak iemand met zo’n schuld niet zijn huis af, maar de controle over zijn financiën. Zo kun je bijvoorbeeld de huur van iemands uitkering inhouden. En natuurlijk moeten er meer woningen worden gebouwd. De afschaffing door dit kabinet van de verhuurdersheffing is een goed begin. Maar er kan veel en veel meer. Veel huisvestingswinst is ook te boeken door de tijdelijke huurcontracten af te schaffen. Zo kan het weer normaal worden om te investeren in de bouw van betaalbare huurwoningen. Daar profiteren op den duur niet alleen Oekraïense vluchtelingen van, maar ook Nederlanders met een kleine beurs.

Een andere sociale kwestie die we met hulp van de Oekraïne-urgentie goed kunnen aanpakken, is de inburgering van vluchtelingen die hier al waren. Zo kunnen er bijvoorbeeld, veel meer dan nu gebeurt, asielmigranten in de zorg werken. Wat daarvoor om te beginnen moet gebeuren, is hinderlijke wetgeving verwijderen. Nu mag een (niet-Oekraïense) asielzoeker tijdens de eerste 6 maanden van de asielprocedure niet werken en daarna slechts 24 weken per jaar, aaneengesloten wel te verstaan. Statushouders hebben ook last van regels. De plicht om het inburgeringsexamen te halen weegt zo zwaar dat nieuwkomers daar meer waarde aan hechten dan aan het vinden van werk. Dat kan niet de bedoeling zijn. Wat ook niet helpt is dat de buitenlandse zorgdiploma’s van statushouders in Nederland pas na een lange, ingewikkelde en kostbare procedure worden erkend, vaak ook nog op een lager niveau dan in het land van herkomst.

Dan worstelen we in ons land nog met werk en ruimte geven aan 1,2 miljoen mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. In onze ingewikkelde samenleving is het voor hen steeds moeilijker de weg te vinden. Ook hier kan de huidige bevlogenheid vleugels geven. Gemeenteambtenaren moeten alert zijn op mensen die het niet meteen begrijpen, er horen eenvoudige teksten op de gemeentelijke website, en werkgevers moeten van ‘inclusie’ ook echt werk maken. En zelf kunnen we in het dagelijks leven misschien ook wat geduldiger zijn. En als we een beetje anders durven kijken, dan zullen we ontdekken dat talenten van mensen die nu een afstand tot de arbeidsmarkt hebben misschien wel eens heel goed kunnen worden benut om de nieuwe groep vluchtelingen op allerlei manieren te ondersteunen.

Het zijn maar een paar kwesties die we in één moeite door met de losgekomen energie van de Oekraïne-oorlog kunnen aanpakken. Never waste a good crisis, luidt de veel geciteerde uitspraak van Winston Churchill. Hij sprak deze woorden uit toen de Verenigde Naties werden opgericht als uitvloeisel van de wereldoorlog die er aan vooraf ging. Waarom zouden we de huidige crisis wel verspillen?

Janny Bakker is voorzitter van Movisie, kennisinstituut voor sociale vraagstukken. Marcel Ham is hoofdredacteur van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken. Een verkorte versie van dit artikel verscheen eerder op Trouw.nl.