‘Geef jonge alleenstaande vluchtelingen de kans om te leren’

Hoe versterk je hun financiële zelfredzaamheid?

Op je achttiende verjaardag word je in Nederland officieel financieel zelfstandig. Voor iedereen een uitdagende mijlpaal. Zaken als een eigen DigiD aanvragen en een zorgverzekering regelen zijn voor veel jongeren behoorlijk ingewikkeld. Dat geldt helemaal voor alleenstaande minderjarige vluchtelingen (amv’s). Hun achtergrond is totaal anders en bovendien is bij deze groep de zogenoemde 18-/18+ knip veel groter. Op eigen benen staan: zelfstandig wonen, inkomsten en uitgaven beheren en beslissingen zelf nemen. Terwijl ze geen ouders en sociaal netwerk hebben en vaak pas kort in Nederland zijn. Een groot deel van deze jongeren is er nog niet klaar voor om in de complexe Nederlandse samenleving zelfredzaam te zijn. Het gaat om een groep van enkele duizenden, voornamelijk afkomstig uit Eritrea, Afghanistan en Syrië.

Als een alleenstaande vluchteling achttien wordt, verdwijnen de beschermende vleugels van de jeugdzorg of Nidos (dat verantwoordelijk is voor de uitvoering van de ondertoezichtstelling). Nidos draagt de begeleiding dan over aan de gemeente en die verschilt per gemeente. Dat blijkt uit het rapport ‘Desnoods eet ik twee weken brood met pindakaas’. Hierin brengt Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS) het vraagstuk in kaart hoe de financiële zelfredzaamheid van amv’s kan worden vergroot in de overgang naar volwassenheid. De publicatie kwam tot stand in samenwerking met de Landelijke Aanpak 16-27 en stichting SAMAH: een organisatie die onder meer amv’s begeleidt. Maria Verkade, projectleider bij SAMAH: ‘Nederlandse jongeren groeien op in het financiële systeem dat we hier kennen. En de meesten van hen hebben bovendien, rond de tijd dat ze volwassen worden, de steun en begeleiding van hun ouders. Deze jongeren niet. Ze hebben vaak geen enkel netwerk.’ Verkade schetst hoe lastig het voor amv’s is. Nog maar kort in Nederland, onbekend met de “systeemwereld” waar geldzaken mee gepaard gaan hier. Wat moet je ineens met een brief over een boete die je moet betalen, je belastingformulieren of de premies voor je zorgverzekering (‘waarom, ik ben nooit ziek’)? 

Kopzorgen

Amv’s kampen daarnaast al vaak met grote kopzorgen. Vanwege hun eigen vluchtverleden of de onzekerheid hoe het met hun familie is. Niet zelden verblijft de rest van hun familie nog in een vluchtelingenkamp in het buitenland, in afwachting van gezinshereniging. Vaak weet een amv niet eens hoe het met ze gaat. Ze voelen zich meestal verantwoordelijk voor familie die achter gebleven zijn, ook financieel. Een deel van het geld waarover de jongeren hier beschikt – uit studiefinanciering, werk, bijstand of lening – gaat regelmatig naar de achtergebleven familie.

Tips en aanbevelingen

Het rapport geeft ook tips en aanbevelingen. We delen alvast een aantal praktische tips om amv’s meer financiële ruimte te geven én meer algemene tips en aanbevelingen om mee te nemen in beleid en uitvoering.

  • Zie het inrichtingskrediet als gift en niet als een lening.
  • Vergoed het bedrag van de huurtoeslag voor amv’s onder de 23 jaar die zelfstandig wonen, maar geen recht hebben op huurtoeslag.
  • Maak een noodfonds waardoor zaken eerder financieel worden opgepakt als er dingen mis gaan.
  • Voor amv’s die in de schuldhulpverlening terechtkomen: neem het geld dat ze naar familie sturen op als vaste lastenpost, waardoor ze meewerken aan de schuldhulpverlening. Maar voer ook het gesprek met jongeren hoe zij én voor zichzelf kunnen zorgen én hun familie geld kunnen sturen, zodat ze geen schulden maken.
  • Financiële problemen kunnen een katalysator zijn voor problemen op andere leefgebieden, zoals schooluitval of het naar de oppervlakte komen van sluimerende trauma’s. Het is dan zinvoller om eerst te in te grijpen zodat stress en eventuele schulden worden aangepakt, dan het trauma te verwerken. 
  • Het nieuwe inburgeringsstelsel biedt gemeenten de mogelijkheid om het beleid voor deze specifieke groep amv’s beter in te richten. Zo is er binnen het financieel ontzorgen - naast de verplichte ontzorging waarbij de gemeente het beheer van inkomsten en uitgaven geheel of gedeeltelijk uit handen neemt - ook ruimte om maatwerk te bieden bij de begeleiding naar financiële zelfredzaamheid.  

Lees hier voor meer tips en aanbevelingen of download het rapport.

Maatwerk 

Maatwerk is cruciaal. Verkade: ‘Geef deze jongeren in de praktijk de kans en de ruimte om te leren hoe ze met hun financiën om moeten gaan. Je moet ze niet het recht ontnemen om fouten te maken. Ik hoop dat het door dit rapport voor onder andere gemeenten zichtbaar wordt dat het niet de schuld van deze jongeren is als ze in schulden terechtkomen, maar dat we dat als systeem veroorzaken. En dat er oog voor is en ruimte voor komt om deze jongeren te laten leren, zonder dat ze daarvoor afgestraft worden met boetes of beslag op geld. Ik gun het deze jongeren dat ze goede ondersteuning krijgen.’

Expertmeeting 

KIS en stichting SAMAH organiseerden vorig jaar een expertmeeting waarin tips en succesvolle aanpakken in de schijnwerpers stonden. Daaruit blijkt dat persoonlijke begeleiding ook na je 18e, cultuursensitiviteit, een warme overdracht bij de 18-/18+ overgang en effectieve informatieverstrekking niet eenvoudig zijn. Maar wel broodnodig, én realiseerbaar. Een aantal genoemde tips:

  • Zet ervaringsdeskundigen in, want die kunnen als een gelijkwaardige uitleggen. Ze kunnen bijvoorbeeld uitleggen dat je ook een kleiner deel van je geld naar familie kunt sturen, omdat ze dat zelf ook doen.
  • Bij de 18e verjaardag is een warme overdracht naar instanties die bij het volwassen leven horen een absolute noodzaak. Hierbij kan het werken met een toekomstplan helpen.
  • Bied amv’s verlengde opvang tot 21 jaar, dit geldt sinds 2018 ook voor pleegkinderen. Of op zijn minst (ambulante) begeleiding.
  • Zorg voor een vast contactpersoon. Dat kan een warme overdracht zijn vanuit de woonbegeleider naar een contactpersoon per leefgebied bij de gemeente. Of dat amv’s nog drie jaar lang terug kunnen vallen op een ambulante begeleider, deze is laagdrempelig en zeer goed bereikbaar via bellen en appen.

Lees hier verder voor meer tips.